Chào mừng Mỹ Sơn, Hội An: di sản văn hóa thế giới

09:29 03/03/2010

NGUYỄN SINH DUYMỹ Sơn: thung lũng các vua thánh

Phố cổ Hội An - Ảnh: chudu24.com

_Gọi là "thung lũng các vua thánh" vì mỗi triều đại Champa đều có xây tháp kỷ công,một mặt lưu dấu vương hiệu mình, mặt khác dâng cúng các thần linh Ấn giáo đã ít nhiều bị bản địa hóa, nằm trong lòng chảo núi non ấy. Người Chàm, những thế kỷ đầu Tây lịch, đã có cái nhìn thực tế khi xây dựng giang sơn trên vùng trung du và đồng bằng phía nam đèo Hải Vân. Về phương diện kinh tế nông nghiệp, xét trên bình diện dân số / diện tích, cơ sở dân cư cho phép duy trì sự hiện hữu của một đất nước vào buổi bình minh lịch sử. Xét riêng một mặt địa - chính trị (géopolitique) thuần / Chàm, vùng đất này nằm đúng vào điểm hội tụ của các hải trình từ tây sang đông, từ bắc xuống nam, và ngược lại; lại có cửa sông Hội An mở lối dẫn vào nội địa, cũng như từ nội địa ra biển cả để đến các nước viễn dương. Cũng chính vùng đất này, những con đường đầu tiên từ duyên hải thâm nhập vào lục địa, giúp người Chàm quan hệ máu thịt với các tộc cư dân láng giềng còn sống man rợ trên núi non cao nguyên. Sử chép: tiếp giáp phía tây của vương thổ Chàm thời lập quốc là xứ Trao Khúc; danh xưng "Trao" ấy nay còn tồn tại trên vùng tây huyện Đại Lộc.

(Thung lũng Mỹ Sơn hiện còn di tích của một quần thể đền tháp Ấn Độ giáo lớn - Ảnh: vnphoto.net)

Xa xưa, do cửa sông Hội An, có thể theo sông Mỹ ngược đến thềm thung lũng Mỹ Sơn, sau khi vòng quanh kinh thành Trà Kiệu tráng lệ, nguy nga.

Mỹ sơn không náo nhiệt như đô thành Trà Kiệu, chỉ là một non cao huyền bí, xa hẳn thế giới khuấy động của con người và ngựa xe, ở đó chỉ dành cho sự cảm niệm tâm linh, lời cầu kính trầm lặng quanh quần thể đền tháp, hang ẩn tu, thảng hoặc có âm vang là tiếng hòa âm cử lễ tôn giáo kéo dài giữa không khí tĩnh mịch, thỉnh thoảng nổi lên những tràng điệp khúc thần chú trầm trầm trong tiếng nhạc lễ. Không kiến trúc vĩ mô như Angkor, chỉ cấp những đền tháp khiêm tốn ẩn mình trong dấu điêu khắc đầy mỹ lệ, đủ cưu mang che chở lòng mộ đạo của các tăng lữ Bà la môn hay vài nhà cao sĩ ẩn tu. Sư sùng ngưỡng này cắt nghĩa tính quần tụ ngổn ngang của gần hàng trăm công trình xây dựng thần bí và sùng kính. Đó cũng là nơi các vương triều Champa cầu nguyện, ký thác giang sơn xứ sở cho thần linh giữ gìn bảo hộ.

Người đầu tiên phát hiện thánh địa Mỹ Sơn là cố Nhơn (Bruyère) giáo sĩ cai quản xứ đạo Trà Kiệu, vào năm 1886. Tháng 7 - 1895, Camille Paris là người đầu tiên khai phá bụi rậm rễ cây để đón khâm sứ Brière tham quan. Năm 1899, các học giả Louis Finot, De Lajonquière rồi Henvi Parmentier tìm đến khảo sát, nghiên cứu. Cả một nền văn minh kiến trúc và điêu khắc hòa quyện trong nền tín ngưỡng tâm linh đã được thế hệ bác học Pháp đưa ra trước ánh sáng nhân loại. Các nhà nghiên cứu Nhật Bản cũng bắt đầu nói tới một xứ sở Rin-Yu (Lâm ấp) hoặc Sen-jiyo.

Hội An, cô tiểu thủ trung lưu khó tính không chịu theo thời đổi thay.

(Chùa Cầu Hội An - Ảnh: simplevietnam.com)

Vâng, nàng tiểu thư ấy, trước đà tiến hóa của lịch sử, không chịu thích nghi dòng đời, vẫn trì thủ nền nếp cố hữu của mình. Dấu tích nền văn minh thương nhân từ thế kỷ 17 vẫn còn đấy với "cầu có lợp mái để ngồi buôn bán dưới dòng nước ghe thuyền buồm trụ giăng, sản vật từ góc núi bến biển đều đổ về" (Trùng tu-Cai Viễn Kiều ký), con đường người Nhật, đặc biệt phố người Đường với những dãy nhà thấp lè tè mà sâu hun hút thông từ bến sông lên đến mặt đường, diện tích ở cho người không bao nhiêu nhưng không gian chứa hàng thật mênh mông. Cái kho trữ hàng hóa sung mãn ấy, Bình Nam đồ bảo là Hội An khố, làm ăn rất phát đạt suốt trong hai thế kỷ 17 & 18, tiếng tăm lừng lẫy trong phạm vi mậu dịch các nước Đông Nam Á mà còn quyến rủ các chàng tư mã Âu Châu Hà Lan, Bồ đào Nha, Anh, Pháp... tìm đến nô nức đô hội một thời. Sự phát đạt ngày nay có thể nhìn thấy rõ trên các chùa miếu qui mô của các bang người Hoa một thời, tại Hội An...

Cửa biển Đại Chiêm phồn thịnh non mười thế kỷ với người Chàm, đến người Minh lập phố trên cửa sông Hội An trong hai thế kỷ tiếp theo, rồi trải qua năm trăm năm Đại Việt làm chủ một cách hữu hảo hòa đồng dân tộc, ngày nay nó đã được thế giới thừa nhận là di sản văn hóa của nhân loại. Một trục thẳng không gian địa lý - kinh tế, trên kia là thánh địa của tâm linh hướng tới một thế giới siêu hình, dưới này là trung tâm mậu dịch sầm uất được củng cố với những triết thuyết, tín ngưỡng không kém phần kinh tế thực tiễn là Nho giáo, là những Quan Thánh, Thiên hậu, Bà Mụ, Ông Bổn... những thần thánh rất cận nhân tình.

Thế giới đã sâu sắc nghiên cứu đi đến thừa nhận, trách nhiệm của cộng đồng chủ sở hữu bảo tồn và phát huy di sản không phải không nặng nề. Nó đòi hỏi nhiều công sức vật chất cũng như những nổ lực tinh thần để khai quật một nền văn minh cổ sơ hàng ngàn năm lịch sử, và một phức hợp văn hóa-khảo cổ trong năm thế kỷ có dư.

N.S.D
(131/01-2000)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Làng đá mỹ nghệ Non Nước được công nhận là Di sản quốc gia

Làng đá mỹ nghệ Non Nước nằm trong quần thể danh thắng Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng vừa được Bộ Văn hóa - thể thao và du lịch chính thức công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Ca trù đủ điều kiện chuyển khỏi danh sách cần bảo vệ khẩn cấp

Theo nhạc sỹ-nhà nghiên cứu âm nhạc Đặng Hoành Loan, sau 5 năm được Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh vào “Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp của nhân loại,” từ việc thiếu vắng đội ngũ kế thừa, ca trù đã hình thành được một đội ngũ nghệ sỹ kế cận khá đông đảo. Đây là một trong cơ sở quan trọng để loại hình nghệ thuật này trở thành “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.”
Liên hoan ca trù 2014: Tập trung giới thiệu lớp nghệ sỹ kế cận

Khác với những kỳ liên hoan trước thường tập trung vinh danh các nghệ nhân lão thành, Liên hoan ca trù toàn quốc 2014 sẽ tập trung giới thiệu đội ngũ nghệ sỹ kế cận của loại hình nghệ thuật này.
Ca trù đã vượt qua thời kì bảo vệ khẩn cấp

Đó là nhận định của TS. Nguyễn Bình Định, Viện trưởng Viện Âm nhạc, về Ca trù – di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp – trước khi Liên hoa Ca trù toàn quốc diễn ra tại Hà Nội vào 26.8 tới.
Bảo tồn nhà sàn truyền thống đồng bào các dân tộc thiểu số

Quảng Ngãi có 6 huyện miền núi, tập trung chủ yếu là người đồng bào các dân tộc Cor, H’rê và Cadong cùng chung sống.
Cây Bồ đề 3 thân được vinh danh Cây di sản Việt Nam

Cây bồ 3 thân độc đáo có tuổi thọ gần 200 năm trong một đền thờ tại tỉnh Phú Yên vừa vinh dự được công nhận là Cây di sản Việt Nam.
Nhìn từ Vịnh Hạ Long: Đấu thầu khai thác di sản văn hóa chuyện mới & không mới

Thông tin hai tập đoàn tư nhân trình đề án được “nhượng quyền” quản lý, khai thác Vịnh Hạ Long làm nóng dư luận suốt hai tuần qua. Bởi Vịnh Hạ Long không phải một danh thắng du lịch bình thường, mà đó còn là một di sản thiên nhiên thế giới được UNESCO công nhận và có thể xem là một di sản nổi tiếng nhất của Việt Nam đối với thế giới.
Hải Dương chi gần 19 tỷ đồng tu bổ di tích Văn Miếu Mao Điền

Ủy ban Nhân dân tỉnh Hải Dương đã quyết định dành 18,7 tỷ đồng để tu bổ, tôn tạo Khu di tích Văn Miếu Mao Điền, huyện Cẩm Giàng (Hải Dương).
Khi di sản luôn phải nhường bước

Trả lời phỏng vấn của Tia Sáng, TS Nguyễn Hồng Kiên (Viện Khảo cổ học Việt Nam) cho rằng, từ trước đến nay, di tích/di sản luôn luôn bị xây dựng/phát triển lấn át, mà trường hợp Hoàng thành Thăng Long bị xâm phạm bởi công trường Nhà Quốc hội là bằng chứng mới nhất.
Nhiều trở ngại trong bảo tồn di sản Hoàng thành Thăng Long

Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội) được biết đến là một di sản văn hóa có giá trị đặc biệt quan trọng, mang ý nghĩa tiêu biểu cho dòng chảy lịch sử văn hóa liên tục của trung tâm quyền lực, chính trị, văn hóa cao nhất Việt Nam.
Hợp tác bảo tồn di sản văn hóa - bài học từ châu Âu

Khu nghỉ dưỡng Villa Tolomei Hotel & Resort từng là một tu viện cổ hoang tàn đổ nát, nhưng nay lại là điểm đón khách nghỉ dưỡng sang trọng bậc nhất ở ngoại ô Florence, Italy. Công trình là bằng chứng rõ ràng cho thấy sự hợp tác tốt giữa nhà nước và tư nhân trong việc quản lý di sản văn hóa có thể giúp mang lại trái ngọt.
Vì sao ngựa sắt vẫn ngự ở đền Phù Đổng?

Gần một năm sau khi ngựa sắt đi kèm bộ áo giáp, roi sắt được cung tiến và tự ý đưa vào đền Phù Đổng, đến nay số hiện vật này vẫn ngự tại đền Phù Đổng (Gia Lâm).
Tràng An vượt khó thế nào?

Sau khi UNESCO công nhận di sản thế giới, trang Bluewin của Thụy Sĩ giới thiệu Tràng An là một trong 10 điểm đến mới. Ông Bùi Văn Mạnh, Phó Giám đốc BQL Quần thể danh thắng Tràng An chia sẻ thêm về hành trình thành di sản thế giới, và hứa hẹn điểm đến hấp dẫn trong thời gian tới.
Gần 60 tỷ đồng phát huy giá trị di sản tranh dân gian Đông Hồ

Nhằm gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa tranh dân gian Đông Hồ, Ủy ban Nhân dân tỉnh Bắc Ninh đã phê duyệt Đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa tranh dân gian Đông Hồ, huyện Thuận Thành, giai đoạn 2014-2020 và định hướng đến 2030” với tổng kinh phí gần 60 tỷ đồng từ nguồn vốn ngân sách và các nguồn vốn khác.
Cơ hội để một “báu vật” nữa của vua Thành Thái về Huế là rất lớn

Chiếc long sàng của vua Thành Thái, một “báu vật” cùng với chiếc xe kéo mà nhà vua dành tặng mẹ sau khi phía Việt Nam đấu giá không thành công tại Pháp - hiện có cơ hội trở về Huế rất lớn.
Tìm cách đưa “báu vật hoàng cung” về nước

Ngày 16-6, Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế đã gửi văn bản khẩn đến UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế và Bộ VH-TT&DL đề nghị sớm có ý kiến với Chính phủ và Bộ Ngoại giao tìm giải pháp đưa hiện vật của vua Thành Thái vừa mua được về nước.
Bảo tồn và phát huy các giá trị di sản phi vật thể của Huế trong thời kỳ phát triển du lịch

Năm 1945, sau khi nhà Nguyễn cáo chung, một số giá trị văn hóa phi vật thể của Huế không còn giữ được môi trường diễn xướng nguyên thủy, nhưng những gì nó vốn có vẫn là minh chứng độc đáo về sự sáng tạo văn hóa của dân tộc Việt Nam.
Festival Huế 2014 với di sản đúc đồng Cố đô

NGUYỄN VĂN DẬT

Du khách các nước về tham dự Festival Huế, chắc chắn không thể không tham quan các sản phẩm đúc đồng ở Cố đô Huế và các sản phẩm hiện đang trưng bày tại các gian hàng ở phố chợ, nhất là tại Trung tâm làng nghề ở Phường Đúc - đường Bùi Thị Xuân và các cơ sở đúc đồng quanh Phường Đúc.
Hai bên bờ sông Hương

TAKESHI NAKAGAWA

LTS: Takeshi Nakagawa là GS. TS. Giám đốc Viện Di sản Waseda (Nhật Bản). Bài viết dưới đây, được ông trình bày tại dịp Kỷ niệm 20 năm Quần thể di tích Cố đô Huế được UNESCO tôn vinh là Di sản Văn hóa Thế giới. Sông Hương trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.
Dự án bảo tồn làng cổ Đường Lâm nhận Giải thưởng của UNESCO Khu vực châu Á – TBD

(SHO). Hôm 18.2, Dự án bảo tồn làng cổ Đường Lâm đã chính thức nhận Giải thưởng của UNESCO Khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Đây là câu chuyện mà các di tích làng cổ của Huế và các nơi khác phải học hỏi. Cả nước hiện có 9.000 làng được nhà nước công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.