Chào mừng Mỹ Sơn, Hội An: di sản văn hóa thế giới

09:29 03/03/2010

NGUYỄN SINH DUYMỹ Sơn: thung lũng các vua thánh

Phố cổ Hội An - Ảnh: chudu24.com

_Gọi là "thung lũng các vua thánh" vì mỗi triều đại Champa đều có xây tháp kỷ công,một mặt lưu dấu vương hiệu mình, mặt khác dâng cúng các thần linh Ấn giáo đã ít nhiều bị bản địa hóa, nằm trong lòng chảo núi non ấy. Người Chàm, những thế kỷ đầu Tây lịch, đã có cái nhìn thực tế khi xây dựng giang sơn trên vùng trung du và đồng bằng phía nam đèo Hải Vân. Về phương diện kinh tế nông nghiệp, xét trên bình diện dân số / diện tích, cơ sở dân cư cho phép duy trì sự hiện hữu của một đất nước vào buổi bình minh lịch sử. Xét riêng một mặt địa - chính trị (géopolitique) thuần / Chàm, vùng đất này nằm đúng vào điểm hội tụ của các hải trình từ tây sang đông, từ bắc xuống nam, và ngược lại; lại có cửa sông Hội An mở lối dẫn vào nội địa, cũng như từ nội địa ra biển cả để đến các nước viễn dương. Cũng chính vùng đất này, những con đường đầu tiên từ duyên hải thâm nhập vào lục địa, giúp người Chàm quan hệ máu thịt với các tộc cư dân láng giềng còn sống man rợ trên núi non cao nguyên. Sử chép: tiếp giáp phía tây của vương thổ Chàm thời lập quốc là xứ Trao Khúc; danh xưng "Trao" ấy nay còn tồn tại trên vùng tây huyện Đại Lộc.

(Thung lũng Mỹ Sơn hiện còn di tích của một quần thể đền tháp Ấn Độ giáo lớn - Ảnh: vnphoto.net)

Xa xưa, do cửa sông Hội An, có thể theo sông Mỹ ngược đến thềm thung lũng Mỹ Sơn, sau khi vòng quanh kinh thành Trà Kiệu tráng lệ, nguy nga.

Mỹ sơn không náo nhiệt như đô thành Trà Kiệu, chỉ là một non cao huyền bí, xa hẳn thế giới khuấy động của con người và ngựa xe, ở đó chỉ dành cho sự cảm niệm tâm linh, lời cầu kính trầm lặng quanh quần thể đền tháp, hang ẩn tu, thảng hoặc có âm vang là tiếng hòa âm cử lễ tôn giáo kéo dài giữa không khí tĩnh mịch, thỉnh thoảng nổi lên những tràng điệp khúc thần chú trầm trầm trong tiếng nhạc lễ. Không kiến trúc vĩ mô như Angkor, chỉ cấp những đền tháp khiêm tốn ẩn mình trong dấu điêu khắc đầy mỹ lệ, đủ cưu mang che chở lòng mộ đạo của các tăng lữ Bà la môn hay vài nhà cao sĩ ẩn tu. Sư sùng ngưỡng này cắt nghĩa tính quần tụ ngổn ngang của gần hàng trăm công trình xây dựng thần bí và sùng kính. Đó cũng là nơi các vương triều Champa cầu nguyện, ký thác giang sơn xứ sở cho thần linh giữ gìn bảo hộ.

Người đầu tiên phát hiện thánh địa Mỹ Sơn là cố Nhơn (Bruyère) giáo sĩ cai quản xứ đạo Trà Kiệu, vào năm 1886. Tháng 7 - 1895, Camille Paris là người đầu tiên khai phá bụi rậm rễ cây để đón khâm sứ Brière tham quan. Năm 1899, các học giả Louis Finot, De Lajonquière rồi Henvi Parmentier tìm đến khảo sát, nghiên cứu. Cả một nền văn minh kiến trúc và điêu khắc hòa quyện trong nền tín ngưỡng tâm linh đã được thế hệ bác học Pháp đưa ra trước ánh sáng nhân loại. Các nhà nghiên cứu Nhật Bản cũng bắt đầu nói tới một xứ sở Rin-Yu (Lâm ấp) hoặc Sen-jiyo.

Hội An, cô tiểu thủ trung lưu khó tính không chịu theo thời đổi thay.

(Chùa Cầu Hội An - Ảnh: simplevietnam.com)

Vâng, nàng tiểu thư ấy, trước đà tiến hóa của lịch sử, không chịu thích nghi dòng đời, vẫn trì thủ nền nếp cố hữu của mình. Dấu tích nền văn minh thương nhân từ thế kỷ 17 vẫn còn đấy với "cầu có lợp mái để ngồi buôn bán dưới dòng nước ghe thuyền buồm trụ giăng, sản vật từ góc núi bến biển đều đổ về" (Trùng tu-Cai Viễn Kiều ký), con đường người Nhật, đặc biệt phố người Đường với những dãy nhà thấp lè tè mà sâu hun hút thông từ bến sông lên đến mặt đường, diện tích ở cho người không bao nhiêu nhưng không gian chứa hàng thật mênh mông. Cái kho trữ hàng hóa sung mãn ấy, Bình Nam đồ bảo là Hội An khố, làm ăn rất phát đạt suốt trong hai thế kỷ 17 & 18, tiếng tăm lừng lẫy trong phạm vi mậu dịch các nước Đông Nam Á mà còn quyến rủ các chàng tư mã Âu Châu Hà Lan, Bồ đào Nha, Anh, Pháp... tìm đến nô nức đô hội một thời. Sự phát đạt ngày nay có thể nhìn thấy rõ trên các chùa miếu qui mô của các bang người Hoa một thời, tại Hội An...

Cửa biển Đại Chiêm phồn thịnh non mười thế kỷ với người Chàm, đến người Minh lập phố trên cửa sông Hội An trong hai thế kỷ tiếp theo, rồi trải qua năm trăm năm Đại Việt làm chủ một cách hữu hảo hòa đồng dân tộc, ngày nay nó đã được thế giới thừa nhận là di sản văn hóa của nhân loại. Một trục thẳng không gian địa lý - kinh tế, trên kia là thánh địa của tâm linh hướng tới một thế giới siêu hình, dưới này là trung tâm mậu dịch sầm uất được củng cố với những triết thuyết, tín ngưỡng không kém phần kinh tế thực tiễn là Nho giáo, là những Quan Thánh, Thiên hậu, Bà Mụ, Ông Bổn... những thần thánh rất cận nhân tình.

Thế giới đã sâu sắc nghiên cứu đi đến thừa nhận, trách nhiệm của cộng đồng chủ sở hữu bảo tồn và phát huy di sản không phải không nặng nề. Nó đòi hỏi nhiều công sức vật chất cũng như những nổ lực tinh thần để khai quật một nền văn minh cổ sơ hàng ngàn năm lịch sử, và một phức hợp văn hóa-khảo cổ trong năm thế kỷ có dư.

N.S.D
(131/01-2000)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

20 năm bảo tồn di sản văn hóa Huế

(SHO) - Sáng 21/9 tại thành phố Huế đã diễn ra hội nghị “Bảo tồn và phát triển bền vững di sản thế giới ở Việt Nam, nhìn lại chặng đường 20 năm qua và hướng đến tương lai của di sản Huế”.
Thêm 05 di sản ghi tên vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

(SHO)- Theo Quyết định ngày 9/9 của Bộ VHTTDL, có thêm 5 di sản được ghi tên vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Việt Nam nhận giải thưởng xuất sắc bảo tồn di sản văn hóa 2013

(SHO) – Việt Nam vừa nhận 2 giải thưởng bảo tồn di sản văn hóa 2013. Năm nay, Giải thưởng Bảo tồn di sản văn hóa do Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hiệp quốc Unesco khu vực Châu Á – Thái Bình Dương tổ chức đã kết thúc với 11 giải thưởng trong tổng số 47 đề cử của 16 quốc gia trong khu vực.
Bàn giao Khu Trung tâm Hoàng Thành Thăng Long cho UBND thành phố Hà Nội

(SHO). Bộ VHTTDL vừa có văn bản số 3146/TB-BVHTTDL thông báo bàn giao Khu Trung tâm Hoàng Thành Thăng Long-Hà Nội cho UBND thành phố Hà Nội quản lý, và bảo đảm xây dựng Nhà Quốc hội như phương án đã được phê duyệt, nhằm thực hiện cam kết của Chính phủ Việt Nam với UNESCO.
Phê duyệt Quy hoạch tổng thể bảo tồn, phát huy giá trị di tích Thành Nhà Hồ

(SHO). Thủ tướng Chính phủ vừa ký Quyết định phê duyệt nhiệm vụ Quy hoạch tổng thể bảo tồn, phát huy giá trị di tích Thành Nhà Hồ và vùng phụ cận gắn với phát triển du lịch.
Đoản khúc chưa có tựa đề về tinh thần tự tôn dân tộc

HẢI TRUNG

Cách đây không lâu, khi hợp tác với Bảo tàng Cố cung Quốc gia Hàn Quốc thực hiện cuốn sách “Báu vật triều Nguyễn ở Việt Nam”, chúng tôi đã có dịp tranh biện với các nhà chuyên môn của bảo tàng này về cách dịch sang tiếng Anh khái niệm “vua” của triều Nguyễn.
Chi nhánh Nha Văn khố thư viện quốc gia Đà Lạt từng là nơi bảo quản những tài liệu lịch sử quan trọng của triều Nguyễn

NGUYỄN HUY KHUYẾN

Năm 1960, theo dự thảo của ông Bộ trưởng bộ Quốc gia Giáo dục cho biết Đà Lạt được tổ chức thành một thành phố du lịch, thì nên lập tại đây một Viện Bảo Tàng để thêm phần hấp dẫn du khách ngoại quốc. Với khí hậu khô ráo quanh năm của Đà Lạt, thì nơi này có thể bảo quản được nhiều tài liệu quý hiếm của triều Nguyễn được đưa từ Huế lên.
Giới thiệu một số văn bản có liên quan đến Bộ Học và Bộ Quốc dân giáo dục

HỒ VĨNH

Để điều hành đất nước, từ năm 1802-1906, nhà Nguyễn đã thiết lập 6 bộ là: Bộ Lại, Bộ Hộ, Bộ Lễ, Bộ Binh, Bộ Hình, Bộ Công.
Vài ý kiến về vấn đề bảo tồn Nhã nhạc

VĨNH PHÚC

Nhã nhạc được UNESCO công nhận là kiệt tác di sản văn hóa phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại không chỉ với thiết chế cổ xúy và ty trúc (Đại nhạc, Tiểu nhạc) như hiện nay.
“Nê ngõa tượng cục” (*) với các công trình kiến trúc ở Huế

NGUYỄN HỮU THÔNGTìm cách để sử dụng tốt các ngành nghề thủ công cổ truyền là phương hướng đúng đắn để giải quyết không những vấn đề kinh tế của mỗi địa phương mà còn tạo điều kiện để duy trì và phát triển những vốn quý của dân tộc.
Vinh danh cây di sản ở Huế

THANH TÙNGNgày 18-3-2010, tại Hà Nội, VACNE tổ chức hội thảo Vinh danh Cây di sản Việt Nam. Việc tổ chức công nhận Cây di sản Việt Nam còn có ý nghĩa bảo vệ đa dạng sinh học, hưởng ứng Năm Quốc tế Đa dạng Sinh học 2010.
Rồng trong trang trí mỹ thuật cung đình Nguyễn

PHAN THANH HẢILà một linh vật có mặt ở hầu khắp các nền nghệ thuật của nhân loại nhưng con rồng Việt Nam vẫn được xem là có những đặc điểm riêng độc đáo, khó lẫn lộn với rồng của các dân tộc khác.
Con rồng trong tâm thức người Việt

PHAN THUẬN ANMặc dù con rồng là một con vật tưởng tượng đầy tính siêu nhiên, nhưng bóng dáng của nó đã trở thành rất phổ biến trong đời sống xã hội nước ta, và cũng đã tiềm ẩn trong tâm thức sâu thẳm của mọi người dân Việt.
Nhân năm Canh Thìn tản mạn về con rồng

NGUYỄN ĐÌNH THẢNGTương truyền, Khổng Tử, ông thánh chí tôn của đạo Nho, đã từng đến xin học “lễ” với Lão Tử, được Lão Tử thụ giáo nhiều về môn đạo đức học, một môn học mà Khồng Tử cho là khó nhất. Đạo của Khồng Tử được truyền lại cho hậu thế, chủ yếu là qua chữ “lễ” mà ngài được giáo huấn từ Lão Tử. Nó đã trở thành khẩu hiệu: “Tiên học lễ, hậu học văn” cho bao thế hệ học trò.
Năm rồng, ghi tại bến Nhà Rồng

ĐOÀN MINH TUẤNĐã mấy mùa xuân, Tuấn Minh - biên dịch tiếng Pháp ở Công ty phục vụ người nước ngoài thành phố ta, nhà ở quận 3, có trao đổi với tôi một số tài liệu viết về con rồng trong cuốn “Các động vật của thế giới”. Nay chờ đến năm Thìn qua sổ tay ghi chép có dịp soạn lại cho bạn đọc làm quà xuân.
Mảnh hồn Chàm

LÊ VIẾT THỌ“Đối với tôi, nghệ thuật là một trạng thái của linh hồn” Marc Chagall.
Nguồn gốc sự hình thành và các giai đoạn biến chuyển ca Huế

TÔN THẤT BÌNH Ca Huế là loại nhạc cổ truyền được phát sinh và phát triển lâu đời. Tuy nhiên, tìm hiểu nguồn gốc và thời điểm phát sinh thì có nhiều ý kiến khác nhau.
Cặp ấn kiếm triều Nguyễn - Kết thúc chặng đường bị lãng quên

NGUYỄN ĐẮC XUÂN Huế là Kinh đô của triều đại quân chủ cuối cùng ở Việt Nam . Năm 1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân Huế đã đứng dậy làm cuộc Cách mạng Tháng tám thành công, chấm dứt thời đại quân chủ đã tồn tại hàng ngàn năm trên đất nước ta và chuyển qua chế độ dân chủ cộng hoà. Đánh dấu sự kiện lịch sử vẻ vang ấy là việc vua Bảo Đại trao ấn kiếm cho phái đoàn đại diện Chính phủ VNDCCH do ông Trần Huy Liệu dẫn đầu.
Năm 2000 sẽ là năm văn hóa cho hòa bình

TRẦN VĂN KHÊChương trình Văn hóa của Unesco trong hai năm tới (2000 - 2001).Tôi vừa dự xong cuộc thảo luận về Chương trình lớn số III, trong dịp Unesco họp Đại hội tại trụ sở Paris, từ ngày mùng 8 đến ngày 11 tháng 11 dưng lịch năm nay (1999) với tư cách Thành viên Hội đồng Quốc tế Âm nhạc.
Quan họ và ca trù - Hai di sản văn hóa nhân loại

LTS: Liên tiếp trong hai ngày 30 tháng 9 và 1 tháng 10 năm 2009, tại Abu Dhabi, Tiểu vương quốc Ả rập thống nhất, Quan họ Bắc Ninh và Ca Trù của Việt Nam đã chính thức được Tổ chức Văn hóa Khoa học Giáo dục Liên Hợp Quốc (UNESCO) ghi danh vào danh sách di sản văn hóa của nhân loại. Quan họ Bắc Ninh được ghi vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể Đại diện của nhân loại; Ca trù được ghi vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp.