Chào mừng Mỹ Sơn, Hội An: di sản văn hóa thế giới

09:29 03/03/2010

NGUYỄN SINH DUYMỹ Sơn: thung lũng các vua thánh

Phố cổ Hội An - Ảnh: chudu24.com

_Gọi là "thung lũng các vua thánh" vì mỗi triều đại Champa đều có xây tháp kỷ công,một mặt lưu dấu vương hiệu mình, mặt khác dâng cúng các thần linh Ấn giáo đã ít nhiều bị bản địa hóa, nằm trong lòng chảo núi non ấy. Người Chàm, những thế kỷ đầu Tây lịch, đã có cái nhìn thực tế khi xây dựng giang sơn trên vùng trung du và đồng bằng phía nam đèo Hải Vân. Về phương diện kinh tế nông nghiệp, xét trên bình diện dân số / diện tích, cơ sở dân cư cho phép duy trì sự hiện hữu của một đất nước vào buổi bình minh lịch sử. Xét riêng một mặt địa - chính trị (géopolitique) thuần / Chàm, vùng đất này nằm đúng vào điểm hội tụ của các hải trình từ tây sang đông, từ bắc xuống nam, và ngược lại; lại có cửa sông Hội An mở lối dẫn vào nội địa, cũng như từ nội địa ra biển cả để đến các nước viễn dương. Cũng chính vùng đất này, những con đường đầu tiên từ duyên hải thâm nhập vào lục địa, giúp người Chàm quan hệ máu thịt với các tộc cư dân láng giềng còn sống man rợ trên núi non cao nguyên. Sử chép: tiếp giáp phía tây của vương thổ Chàm thời lập quốc là xứ Trao Khúc; danh xưng "Trao" ấy nay còn tồn tại trên vùng tây huyện Đại Lộc.

(Thung lũng Mỹ Sơn hiện còn di tích của một quần thể đền tháp Ấn Độ giáo lớn - Ảnh: vnphoto.net)

Xa xưa, do cửa sông Hội An, có thể theo sông Mỹ ngược đến thềm thung lũng Mỹ Sơn, sau khi vòng quanh kinh thành Trà Kiệu tráng lệ, nguy nga.

Mỹ sơn không náo nhiệt như đô thành Trà Kiệu, chỉ là một non cao huyền bí, xa hẳn thế giới khuấy động của con người và ngựa xe, ở đó chỉ dành cho sự cảm niệm tâm linh, lời cầu kính trầm lặng quanh quần thể đền tháp, hang ẩn tu, thảng hoặc có âm vang là tiếng hòa âm cử lễ tôn giáo kéo dài giữa không khí tĩnh mịch, thỉnh thoảng nổi lên những tràng điệp khúc thần chú trầm trầm trong tiếng nhạc lễ. Không kiến trúc vĩ mô như Angkor, chỉ cấp những đền tháp khiêm tốn ẩn mình trong dấu điêu khắc đầy mỹ lệ, đủ cưu mang che chở lòng mộ đạo của các tăng lữ Bà la môn hay vài nhà cao sĩ ẩn tu. Sư sùng ngưỡng này cắt nghĩa tính quần tụ ngổn ngang của gần hàng trăm công trình xây dựng thần bí và sùng kính. Đó cũng là nơi các vương triều Champa cầu nguyện, ký thác giang sơn xứ sở cho thần linh giữ gìn bảo hộ.

Người đầu tiên phát hiện thánh địa Mỹ Sơn là cố Nhơn (Bruyère) giáo sĩ cai quản xứ đạo Trà Kiệu, vào năm 1886. Tháng 7 - 1895, Camille Paris là người đầu tiên khai phá bụi rậm rễ cây để đón khâm sứ Brière tham quan. Năm 1899, các học giả Louis Finot, De Lajonquière rồi Henvi Parmentier tìm đến khảo sát, nghiên cứu. Cả một nền văn minh kiến trúc và điêu khắc hòa quyện trong nền tín ngưỡng tâm linh đã được thế hệ bác học Pháp đưa ra trước ánh sáng nhân loại. Các nhà nghiên cứu Nhật Bản cũng bắt đầu nói tới một xứ sở Rin-Yu (Lâm ấp) hoặc Sen-jiyo.

Hội An, cô tiểu thủ trung lưu khó tính không chịu theo thời đổi thay.

(Chùa Cầu Hội An - Ảnh: simplevietnam.com)

Vâng, nàng tiểu thư ấy, trước đà tiến hóa của lịch sử, không chịu thích nghi dòng đời, vẫn trì thủ nền nếp cố hữu của mình. Dấu tích nền văn minh thương nhân từ thế kỷ 17 vẫn còn đấy với "cầu có lợp mái để ngồi buôn bán dưới dòng nước ghe thuyền buồm trụ giăng, sản vật từ góc núi bến biển đều đổ về" (Trùng tu-Cai Viễn Kiều ký), con đường người Nhật, đặc biệt phố người Đường với những dãy nhà thấp lè tè mà sâu hun hút thông từ bến sông lên đến mặt đường, diện tích ở cho người không bao nhiêu nhưng không gian chứa hàng thật mênh mông. Cái kho trữ hàng hóa sung mãn ấy, Bình Nam đồ bảo là Hội An khố, làm ăn rất phát đạt suốt trong hai thế kỷ 17 & 18, tiếng tăm lừng lẫy trong phạm vi mậu dịch các nước Đông Nam Á mà còn quyến rủ các chàng tư mã Âu Châu Hà Lan, Bồ đào Nha, Anh, Pháp... tìm đến nô nức đô hội một thời. Sự phát đạt ngày nay có thể nhìn thấy rõ trên các chùa miếu qui mô của các bang người Hoa một thời, tại Hội An...

Cửa biển Đại Chiêm phồn thịnh non mười thế kỷ với người Chàm, đến người Minh lập phố trên cửa sông Hội An trong hai thế kỷ tiếp theo, rồi trải qua năm trăm năm Đại Việt làm chủ một cách hữu hảo hòa đồng dân tộc, ngày nay nó đã được thế giới thừa nhận là di sản văn hóa của nhân loại. Một trục thẳng không gian địa lý - kinh tế, trên kia là thánh địa của tâm linh hướng tới một thế giới siêu hình, dưới này là trung tâm mậu dịch sầm uất được củng cố với những triết thuyết, tín ngưỡng không kém phần kinh tế thực tiễn là Nho giáo, là những Quan Thánh, Thiên hậu, Bà Mụ, Ông Bổn... những thần thánh rất cận nhân tình.

Thế giới đã sâu sắc nghiên cứu đi đến thừa nhận, trách nhiệm của cộng đồng chủ sở hữu bảo tồn và phát huy di sản không phải không nặng nề. Nó đòi hỏi nhiều công sức vật chất cũng như những nổ lực tinh thần để khai quật một nền văn minh cổ sơ hàng ngàn năm lịch sử, và một phức hợp văn hóa-khảo cổ trong năm thế kỷ có dư.

N.S.D
(131/01-2000)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Hành trình du nhập bánh mì qua các thông tin từ báo chí trước 1945

Xung quanh nghi vấn chiếc xe kéo tay do vua Thành Thái tặng mẹ

LTS: Hiện vật chiếc xe kéo tay vừa được đấu giá thành công và đưa về Huế, đang được trưng bày tại cung Diên Thọ, khu vực sinh hoạt của các hoàng thái hậu triều Nguyễn. Tấm bảng giới thiệu về chiếc xe ghi rõ: “Theo hồ sơ đấu giá, đây là chiếc xe kéo do vua Thành Thái tặng cho mẹ mình là hoàng thái hậu Từ Minh để dạo chơi trong vườn ngự uyển”.
Bảo tồn thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế

Cuộc hội thảo bảo tồn và phát huy giá trị của hệ thống thơ văn trên kiến trúc cung đình Huế vừa được Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế tổ chức trong hai ngày 8 và 9.5, tại TP.Huế.
Công bố Sử thi bahnar trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Tối 24/4, Sở Văn hóa thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai đã tổ chức lễ công bố Quyết định đưa Sử thi Bahnar vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Buổi lễ diễn ra tại Bảo tàng tỉnh (TP Pleiku, Gia Lai).
Hội An bảo tồn hệ thống di tích giếng cổ

Ngày 28.1, UBND TP.Hội An (Quảng Nam) cho biết đã giao Trung tâm quản lý bảo tồn di sản văn hóa TP triển khai tu bổ, tôn tạo một số giếng cổ tại các phường: Minh An, Cẩm Phô trong năm 2015.
Hành trình truy tìm sách cổ quý hiếm

Từ lâu có một cuốn Lục Vân Tiên mà các nhà nghiên cứu ở miền Nam đánh giá là bản Nôm cổ nhất nhưng bị thất lạc. Gần đây, trong một lần viếng chùa cổ Long An, tình cờ cụ Nguyễn Quảng Tuân đã phát hiện, mang về hiệu chỉnh và công bố. Cũng với tình yêu vốn quý cổ truyền dân tộc, ông đã lặn lội khắp nơi trong và ngoài nước để sưu tầm, nghiên cứu, công bố nhiều tư liệu giá trị, đặc biệt là hàng loạt bản cổ khác nhau về Truyện Kiều.
Ninh Bình đón Bằng của UNESCO ghi danh Quần thể danh thắng Tràng An

Sáng 5/1 tại Ninh Bình, UBND tỉnh Ninh Bình chính thức công bố kế hoạch Lễ đón Bằng của UNESCO ghi danh Quần thể danh thắng Tràng An là Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới diễn ra ngày 22-24/1 tới.
Dựng lại bia đá cổ "Đông Gia Kiều"

HỒ VĨNH

Sau một thời gian khảo sát thực tế, sáng 3/12/2014 Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế phối hợp với Sở Giao thông Vận tải Thừa Thiên Huế dựng lại bia đá “Đông Gia Kiều” ở phía đầu cầu Đông Ba theo hướng như bia đá đã dựng trước đây.
Xếp hạng cấp quốc gia 12 di tích khảo cổ học, lịch sử và kiến trúc

Thông tin từ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (ngày 17/12) cho hay cơ quan này đã có quyết định xếp hạng di tích cấp quốc gia đối với 12 di tích.
Nỗ lực gìn giữ và phát huy giá trị Di sản thế giới Hội An và Mỹ Sơn

Phố cổ Hội An và Khu đền tháp Mỹ Sơn ở Quảng Nam được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới đến nay đã tròn 15 năm.
Góc nhìn Việt Nam đầu thế kỷ 20

Những tư liệu ảnh của Viện Viễn đông bác cổ Pháp (EFEO) lần đầu công bố tại VN cho thấy nhiều cứ liệu lịch sử theo thời gian đã bị tiêu tan.
Thành phố Tel Aviv đạt giải "Thành phố Sáng tạo" của UNESCO

Ngày 1/12, thành phố Tel Aviv của Israel đã chính thức được Tổ chức Văn hóa, Khoa học và Giáo dục Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là thành viên mới nhất trong mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO dành cho hạng mục Nghệ thuật Truyền thông.
Về công việc trùng tu di tích ở Huế

LTS: Ông Pie Pisa (Pierre Pichard) là kiến trúc sư, chuyên gia nghiên cứu trùng tu di tích cổ của Unesco. Ông dã đến Huế 2 lần (lần thứ nhất vào năm 1978, ở lại 3 tuần làm bản tường trình dài về hiện trạng di tích Huế cho Unesco; lần thứ hai vào năm 1985). Bài dưới dây do kiến trúc sư Nguyễn Trọng Huấn lược ghi ý kiến của ông phát biểu trong dịp đến Huế năm 1978. Đầu đề do chúng tôi đặt.
S.H
UNESCO xem xét công nhận dân ca Ví, Giặm là Di sản văn hóa

Kỳ họp thứ 9 của Ủy ban Liên chính phủ Công ước UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể (gọi tắt là Công ước 2003) đã khai mạc ngày 24/11 tại trụ sở Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) tại Paris, Pháp.
Đề xuất giữ nguyên trạng di tích tâm linh thời Lý

Viện Hàn lâm khoa học xã hội VN vừa có Văn bản số 2116/KHXH gửi Thủ tướng Chính phủ về việc báo cáo niên đại, tên gọi, giá trị và đề xuất phương án bảo tồn di tích tâm linh đặc biệt thời Lý ở lô E.
“Tàng Thư lâu ký” - công trình bi ký độc đáo về lầu Tàng Thư

VÕ VINH QUANG

Trong nỗ lực phục dựng các di tích đặc biệt trong quần thể di tích Cố đô Huế, vừa qua, Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô đã đầu tư 24,8 tỷ đồng trùng tu di tích lầu Tàng Thư. Đây là một tín hiệu Cực kỳ đáng quý, có tác dụng không nhỏ đối với việc xiển dương vị thế của vùng đất Cố đô cũng như góp phần giáo dục truyền thống văn hóa quý báu của dân tộc.
Di sản thế giới bị thổi còi

Cho tới giờ, sau 4 lần UNESCO đề nghị phía VN giải trình về quản lý, bảo tồn, vịnh Hạ Long vẫn nằm trong danh sách bị khuyến cáo. Huế đã thoát án sau nhiều năm cố gắng. Làm sao để không rơi vào, hoặc thoát khỏi danh sách đen?
Châu bản triều Nguyễn: Tư liệu vô giá để khôi phục các di sản

Tồn tại 143 năm (1802-1945), triều Nguyễn đã để lại nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vô giá; trong đó, hệ thống di tích Cố đô Huế, Nhã nhạc cung đình Huế… đã được công nhận là di sản thế giới. Gần đây nhất, Châu bản triều Nguyễn cũng được ghi danh vào chương trình ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương của UNESCO.
Di tích nhà Trần trở thành di tích quốc gia đặc biệt

Ngày 13.9, quần thể khu di tích nhà Trần ở Đông Triều, Quảng Ninh sẽ nhận quyết định công nhận di tích quốc gia đặc biệt. Quần thể này bao gồm 14 cụm di tích: đền An Sinh, lăng Tư Phúc, đền Thái, Thái Lăng, Mục Lăng, Ngải Sơn Lăng, Phụ Sơn Lăng, Nguyên Lăng, Đồng Hỷ Lăng, chùa Ngọc Thanh, chùa Ngọa Vân, chùa Tuyết, chùa Quỳnh Lâm và chùa Hồ Thiên.
Công nhận 4 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia

Hội đồng Di sản quốc gia vừa công nhận 4 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia tại Quảng Nam gồm: nghề dệt thổ cẩm và vũ điệu tâng tung da dá của đồng bào Cơ Tu; nghệ thuật trang trí trên cây nêu (ngoài sân); bộ gu (trong nhà) của đồng bào Co và lễ hội rước cộ Bà Chợ Được ở xã Bình Triều, H.Thăng Bình.
Thống nhất đầu mối quản lý di tích về các phòng di sản văn hóa

Các địa phương cần thống nhất đầu mối đơn vị quản lý nhà nước về di tích về các phòng di sản văn hóa thuộc các sở văn hóa, thể thao và du lịch. Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh/thành phố trực thuộc trung ương chủ trì việc quản lý và phát huy giá trị di tích, phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước về tôn giáo ở địa phương.