Suy nghĩ về việc giới thiệu các truyện Nôm cổ

11:21 30/05/2008
(Nhân đọc: "Truyện Mã Phụng - Xuân Hương") * Truyện "Mã Phụng - Xuân Hương" trước đây còn được quen gọi dưới nhiều tên khác nhau, lúc là Vè Bà Phó, Vè Mã Phụng - Mã Long, khi là Thơ Mụ Đội, khi lại là Truyện Mã Ô - Mã Phụng v.v... là một tác phẩm văn học dân gian vốn được nhân dân Bình - Trị - Thiên rất yêu thích, phạm vi phổ biến trước Cách mạng Tháng Tám 1945 khá rộng.

Năm 1984 - như vậy là cách đây đã 16 năm rồi (và từ đó cho tới nay chưa có một công trình nghiên cứu giới thiệu khác về tác phẩm đó ra mắt bạn đọc), Nhà xuất bản Thuận Hóa thực hiện chương trình sưu tầm vốn cổ của dân tộc đã phát hành rộng rãi tác phẩm đó, một việc làm đáp ứng yêu cầu bạn đọc không chỉ của Bình - Trị - Thiên quê hương tác phẩm, mà còn của cả đông đảo bạn đọc trong cả nước.
Bài viết này không có mục đích đánh giá toàn diện công trình sưu tầm, nghiên cứu, giới thiệu của hai ông Nguyễn Thạch Giang - Trần Việt Ngữ, như về nghệ thuật tác phẩm, tình hình văn bản và vấn đề xử lý văn bản, mà chỉ nhân đọc Truyện Mã Phụng - Xuân Hương phát biểu một số suy nghĩ về việc giới thiệu các truyện Nôm dân gian nói chung.
Truyện Mã Phụng - Xuân Hương kể lại câu chuyện ba đời họ Mã, cha là Mã Ô, hai con là Mã Long và Mã Phụng, cháu là Mã Điểu, đã hết lòng với vua, đánh đông dẹp bắc để bên trong dẹp yên giặc giã, bên ngoài đánh lùi ngoại xâm. Đến khi nhà vua mất, bọn gian thần lợi dụng hoàng tử còn nhỏ để cướp ngôi. Phái trung thần trong triều, trong số đó gia tộc họ Mã chiếm số đông, đã giải thoát cho hoàng hậu và hoàng tử đưa vào rừng lánh nạn. Sau khi dẹp yên bọn phản thần, hoàng tử về kinh được tôn lên ngôi vua đã trọng thưởng cho gia tộc họ Mã.
Tất nhiên theo lối kết thúc có hậu của truyện cổ, vua mới xuống chiếu tha sưu thuế ba năm liền cho dân, chẩn cấp cho những người tàn tật, nghèo khổ, cô nhi, quả phụ..., nhân dân được an cư lạc nghiệp, chúc tụng nhà vua "Vạn thọ vô cương"!
Qua công trình, bạn đọc nhận thấy hai ông Nguyễn Thạch Giang - Trần Việt Ngữ đã có nhiều tìm tòi suy nghĩ đi sâu vào nội dung câu chuyện để làm rõ những điều hay, vẻ đẹp của người xưa, về lòng hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ, về tình chung thủy giữa vợ chồng, về tình yêu chân chính của trai gái, về nghĩa tớ thầy, nhiều đạo đức truyền tống của dân tộc đến nay vẫn còn giá trị và cần được phát huy mặt tích cực trong những điều kiện lịch sử mới.
Nhưng vấn đề quan trọng hơn là cần đánh giá thế nào cho đúng mức, tuyệt đối không được "hiện đại hóa" tư tưởng và hành động của người xưa. Chúng tôi nghĩ rằng khẳng định Truyện Mã Phụng - Xuân Hương là "một bài trường ca về lòng yêu nước và tự hào dân tộc, một bản dân ca biểu dương tình yêu, bình đẳng, tự do, chung thủy, một cái nhìn mới về người phụ nữ trung hậu, đảm đang" như trong Lời nhà xuất bản (trang 5) là không thực tế, là phi lịch sử. Cũng như trong Lời tựa của sách cho rằng Truyện Mã Phụng- Xuân Hương "mang tính lạc quan tươi mát lạ lùng" (trang 7), hay trong phần Giới thiệu tác phẩm đi tới kết luận rằng ngày nay đọc lại tập truyện "vẫn gây cho chúng ta âm hưởng trong trẻo lạ lùng về những giá trị văn hóa một thời và nhất là về truyền thống vì đại nghĩa mà hy sinh phấn đấu của dân tộc! Gia đình họ Mã ba đời cùng chung "một chiến hào" đánh giặc cứu nước là một trong những biểu hiện cụ thể chói lọi của truyền thống đó" (trang 39) thì rõ ràng không đi sâu vào bản chất của sự kiện, đã tách rời các nhân vật với thời đại họ sống, không nắm được động cơ và tích chất của các việc họ làm, vì vậy không nêu được các mặt hạn chế của các nhân vật trong truyện, cũng như không đánh giá đúng tư tưởng và hành động của họ.
Riêng trong trường hợp Truyện Mã Phụng - Xuân Hương, nếu chú ý đến một số sự kiện, chi tiết được phản ánh qua tác phẩm thì sẽ có thể đánh giá được đúng đắn hơn. Cần xác định bối cảnh lịch sử được phản ánh qua tác phẩm là Việt Nam vào những năm nửa sau thế kỷ XlX. Lúc này triều đại phong kiến cầm quyền là nhà Nguyễn đang bị đặt trước hai nguy cơ lớn: một là phong trào nông dân khởi nghĩa đang phát triển mạnh mẽ và lan tràn rộng khắp, và sau đó là chủ nghĩa đế quốc phương Tây đang ráo riết đẩy mạnh âm mưu xâm lược. Cho nên một tai họa lớn trong nhân dân lúc bấy giờ là bị bắt đi lính liên miên suốt năm này qua năm khác. Nhân vật Mã Ô xuất thân nghèo khổ, tứ cố vô thân, vừa đúng 18 tuổi đã bị "bắt rày bổ dân", để rồi bị sai phái đi tham gia đàn áp "giặc ở Giang Đông", tức là các cuộc nổi dậy của nông dân để chết thay cho bè lũ vua quan phong kiến và cường hào sâu mọt ở nông thôn, sao có thể gọi là "tình nguyện đi lính cho làng"! Đến khi có giặc Tây Phiên kéo tới thì chuyển sang chống ngoại xâm, và lúc này Mã Phụng (con của đô đốc Mã Ô) lĩnh chức Đổng nhung cầm quân đi đánh giặc xâm lăng theo lệnh của triều đình, hành động đó có ý nghĩa tích cực. Tiếc rằng Mã Phụng đã bị thua, bị tướng giặc bắt, may được vợ là Xuân Hương "hóa phép" giải thoát! Tuy rằng quân Tây Phiên sau đó đã bị thất bại, thì đó cũng chỉ là một sự phản ánh lệch lạc thực tế lịch sử theo ước vọng, mong muốn của tác giả và những người cùng thời, chứ thực ra như chúng ta đều biết rằng cuối thế kỷ XlX, dưới triều Nguyễn, nước ta đã bị mất vào tay tư bản phương Tây.
Để kết thúc bài viết này, như đề bài ở trên đã xác định, chúng tôi chỉ muốn nhân đọc lời giới thiệu sách Truyện Mã Phụng - Xuân Hương nhấn mạnh rằng khi nghiên cứu các di văn, đặc biệt là các truyện Nôm cổ, cần phải nắm vững bối cảnh ra đời của tác phẩm, cùng các đặc điểm gắn liền với bối cảnh lịch sử đó, mới có thể đi tới những nhận định, đánh giá sát hợp, nếu không thì chỉ đi tới những nhận định, đánh giá thiếu chính xác, nếu không muốn nói là sai trái về các sự kiện cũng như về các hành động của các nhân vật trong truyện. Thiết tưởng đó là một nguyên tắc có tính phương pháp luận không thể không bảo đảm trong nghiên cứu vốn cổ văn hóa dân tộc.

PHẠM ĐÌNH LÃM
(nguồn: TCSH số 150 - 08 - 2001)

--------------------------------------------
(*) Nguyễn Thạch Giang - Trần Việt Ngữ phiên âm, khảo thích, chú giải và giới thiệu.

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
  • Theo Bộ Công thương, ngoài hàng loạt các dự án mới bị đề nghị loại bỏ, đến nay vẫn có 340 dự án thủy điện vừa và nhỏ đã đi vào vận hành hoặc đang trong quá trình đầu tư xây dựng.

  • Trên nóc một tòa nhà cao tầng ở thành phố T., người ta gắn lên đấy dòng chữ ngất nghểu, rõ to, gò bằng thép không rỉ, cách mấy cây số cũng nhìn thấy: Phân bón hữu nghị. Từ xưa đến nay chỉ nghe nói phân dùng để bón lúa, phân bón khoai sắn, và phân bón các loài cây khác… chưa nghe nói phân bón hữu nghị bao giờ. Chắc bón loại phân này, tình hữu nghị giữa các dân tộc tăng trưởng nhanh chăng? Loại phân bón hữu nghị có lẽ ngành ngoại giao đặt hàng?!

  • (SH) - Trong thời đại bùng nổ công nghệ thông tin, nghề làm báo nhiều khi ăn nhau ở ý tưởng. Một sự kiện đã được hàng chục báo đưa đến nhàm, nhưng người viết sau vẫn có chỗ đứng nếu như có ý tưởng mới.

  • (SH) - Không khác nào một sự nghịch lý trớ trêu khi người tiêu dùng và dư luận cả nước lên tiếng yêu cầu đã lâu song vẫn chưa “được” cơ quan quản lý nhà nước và những doanh nghiệp kinh doanh công khai Quỹ Bình ổn giá xăng dầu.

  • QUANG PHONG

    Đóng và mở - hai vấn đề tưởng chừng như rất mâu thuẫn nhưng lại là quan điểm rất cần thiết phải được lưu tâm trong quy hoạch, phát triển đô thị Huế. Đóng - là để bảo tồn những giá trị của di sản trước sự xâm thực của làn sóng phát triển và mở - đó là vai trò lan tỏa, kết nối với các đô thị để bảo đảm sự phát triển hài hòa, bền vững và có sức sống của đô thị sau này.

  • (SH) - Báo chí trong nước tuần này tiếp tục cảnh báo về sự khó khăn của ngành nông nghiệp, vốn được coi là “trụ cột của nền kinh tế” nước nhà. Khảo sát của Tiền Phong cho hay : Nông, thủy sản Trung Quốc ngập tràn chợ Việt.

  • (SH) - Dự án bauxite tỉ đô ở Tây Nguyên đã cho ra lò những mẻ sản phẩm đầu tiên song rất đáng băn khoăn và suy nghĩ khi đó lại chẳng phải là những “trái ngọt đầu mùa”.

  • (SH) - Từ chuyện ở Tây Nguyên có địa phương xây dựng đến hơn 500 nhà văn hóa cộng đồng với kinh phí hàng chục tỉ đồng nhưng thưa thớt cư dân vào sinh hoạt, phải đóng cửa im ỉm đến chuyện các làng thanh niên lập nghiệp rộng mênh mông nhưng hoang vắng đã cho thấy nhiều nơi đang ném tiền qua cửa sổ.

  • (SH) - Gần đây tại Thừa Thiên - Huế, dư luận bàn tán xôn xao về việc cô giáo Hoàng Thị Mai, Hiệu trưởng Trường THPT Cao Thắng, thành phố Huế cho giáo viên làm đề thi của học sinh để kiểm tra chất lượng giáo viên ở trường.

  • Sau 56 ngày đêm chiến đấu, quân đội ta đã buộc hơn 10.000 quân Pháp phải đầu hàng, kết thúc thắng lợi chiến dịch Điện Biên Phủ (ngày 7/5/1954). 

  • Thời gian gần đây, những bản nhạc rap tự sáng tác, tự chia sẻ của giới trẻ đang giành được nhiều sự quan tâm của công chúng bởi ngôn từ giản dị và ý nghĩa xã hội sâu sắc. 

  •  

    Nhà sử học Dương Trung Quốc đã nói như vậy khi hay tin Hiệp hội Vận tải đề xuất nên phá Đàn Xã Tắc để... xóa đi hình ảnh chế độ phong kiến mục nát. 

  • 1. Những ngày qua, cư dân mạng truyền nhau clip hàng trăm học sinh một trường THPT tại TP.HCM đồng loạt xé đề cương ôn tập môn Lịch sử, rồi lên tầng 2 thả xuống trắng cả sân trường.

  • Nhà nước kêu gọi cắt giảm chi tiêu thường xuyên 10% nhưng hầu hết các địa phương đều mạnh tay chi vượt dự toán. Tiền dành cho y tế, giáo dục dù ít ỏi nhưng lại xài không hết... Đó là những nghịch lý trong xài tiền ngân sách được chính các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội nêu ra trong phiên họp mới đây.

  • 1.000 tỉ đồng. Đó là số tiền mà Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) có thể phải đền bù cho chủ 12 dự án du lịch khi dừng xây dựng cảng Kê Gà ở tỉnh Bình Thuận.

  • 1. Mấy ngày nay, thông tin người đàn ông không tay không chân Nick Vujicic, đến Việt Nam trong tháng 5 làm nhiều người ngóng đợi.

  • Mỗi năm hàng nghìn trí thức trẻ du học theo các con đường khác nhau và không ai trả lời được câu hỏi: Bao nhiêu người trong số họ sẵn lòng trở về với những khó khăn về lương bổng, cơ hội và điều kiện làm việc?

  • Trong những giá trị minh triết và sách lược tinh túy của tiền nhân, trọng dụng nhân tài mãi là bài học cho muôn đời sau.

  • Dù được tôn vinh là “báu vật nhân văn sống” nhưng bà Hà Thị Cầu và nhiều nghệ nhân khác phải sống chật vật với nỗi lo "cơm áo".

  • SHO - Xóa đăng ký thường trú với người đi tù hoặc người xuất cảnh từ hai năm trở lên. Cấm người chống tiêu cực phát tán thông tin trong kỳ thi. Chỉ được bày bán thịt bảo quản ở nhiệt độ thường trong vòng 8 giờ. Đó là những văn bản mang tên… "lú lẫn"!