Suy nghĩ về việc giới thiệu các truyện Nôm cổ

11:21 30/05/2008
(Nhân đọc: "Truyện Mã Phụng - Xuân Hương") * Truyện "Mã Phụng - Xuân Hương" trước đây còn được quen gọi dưới nhiều tên khác nhau, lúc là Vè Bà Phó, Vè Mã Phụng - Mã Long, khi là Thơ Mụ Đội, khi lại là Truyện Mã Ô - Mã Phụng v.v... là một tác phẩm văn học dân gian vốn được nhân dân Bình - Trị - Thiên rất yêu thích, phạm vi phổ biến trước Cách mạng Tháng Tám 1945 khá rộng.

Năm 1984 - như vậy là cách đây đã 16 năm rồi (và từ đó cho tới nay chưa có một công trình nghiên cứu giới thiệu khác về tác phẩm đó ra mắt bạn đọc), Nhà xuất bản Thuận Hóa thực hiện chương trình sưu tầm vốn cổ của dân tộc đã phát hành rộng rãi tác phẩm đó, một việc làm đáp ứng yêu cầu bạn đọc không chỉ của Bình - Trị - Thiên quê hương tác phẩm, mà còn của cả đông đảo bạn đọc trong cả nước.
Bài viết này không có mục đích đánh giá toàn diện công trình sưu tầm, nghiên cứu, giới thiệu của hai ông Nguyễn Thạch Giang - Trần Việt Ngữ, như về nghệ thuật tác phẩm, tình hình văn bản và vấn đề xử lý văn bản, mà chỉ nhân đọc Truyện Mã Phụng - Xuân Hương phát biểu một số suy nghĩ về việc giới thiệu các truyện Nôm dân gian nói chung.
Truyện Mã Phụng - Xuân Hương kể lại câu chuyện ba đời họ Mã, cha là Mã Ô, hai con là Mã Long và Mã Phụng, cháu là Mã Điểu, đã hết lòng với vua, đánh đông dẹp bắc để bên trong dẹp yên giặc giã, bên ngoài đánh lùi ngoại xâm. Đến khi nhà vua mất, bọn gian thần lợi dụng hoàng tử còn nhỏ để cướp ngôi. Phái trung thần trong triều, trong số đó gia tộc họ Mã chiếm số đông, đã giải thoát cho hoàng hậu và hoàng tử đưa vào rừng lánh nạn. Sau khi dẹp yên bọn phản thần, hoàng tử về kinh được tôn lên ngôi vua đã trọng thưởng cho gia tộc họ Mã.
Tất nhiên theo lối kết thúc có hậu của truyện cổ, vua mới xuống chiếu tha sưu thuế ba năm liền cho dân, chẩn cấp cho những người tàn tật, nghèo khổ, cô nhi, quả phụ..., nhân dân được an cư lạc nghiệp, chúc tụng nhà vua "Vạn thọ vô cương"!
Qua công trình, bạn đọc nhận thấy hai ông Nguyễn Thạch Giang - Trần Việt Ngữ đã có nhiều tìm tòi suy nghĩ đi sâu vào nội dung câu chuyện để làm rõ những điều hay, vẻ đẹp của người xưa, về lòng hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ, về tình chung thủy giữa vợ chồng, về tình yêu chân chính của trai gái, về nghĩa tớ thầy, nhiều đạo đức truyền tống của dân tộc đến nay vẫn còn giá trị và cần được phát huy mặt tích cực trong những điều kiện lịch sử mới.
Nhưng vấn đề quan trọng hơn là cần đánh giá thế nào cho đúng mức, tuyệt đối không được "hiện đại hóa" tư tưởng và hành động của người xưa. Chúng tôi nghĩ rằng khẳng định Truyện Mã Phụng - Xuân Hương là "một bài trường ca về lòng yêu nước và tự hào dân tộc, một bản dân ca biểu dương tình yêu, bình đẳng, tự do, chung thủy, một cái nhìn mới về người phụ nữ trung hậu, đảm đang" như trong Lời nhà xuất bản (trang 5) là không thực tế, là phi lịch sử. Cũng như trong Lời tựa của sách cho rằng Truyện Mã Phụng- Xuân Hương "mang tính lạc quan tươi mát lạ lùng" (trang 7), hay trong phần Giới thiệu tác phẩm đi tới kết luận rằng ngày nay đọc lại tập truyện "vẫn gây cho chúng ta âm hưởng trong trẻo lạ lùng về những giá trị văn hóa một thời và nhất là về truyền thống vì đại nghĩa mà hy sinh phấn đấu của dân tộc! Gia đình họ Mã ba đời cùng chung "một chiến hào" đánh giặc cứu nước là một trong những biểu hiện cụ thể chói lọi của truyền thống đó" (trang 39) thì rõ ràng không đi sâu vào bản chất của sự kiện, đã tách rời các nhân vật với thời đại họ sống, không nắm được động cơ và tích chất của các việc họ làm, vì vậy không nêu được các mặt hạn chế của các nhân vật trong truyện, cũng như không đánh giá đúng tư tưởng và hành động của họ.
Riêng trong trường hợp Truyện Mã Phụng - Xuân Hương, nếu chú ý đến một số sự kiện, chi tiết được phản ánh qua tác phẩm thì sẽ có thể đánh giá được đúng đắn hơn. Cần xác định bối cảnh lịch sử được phản ánh qua tác phẩm là Việt Nam vào những năm nửa sau thế kỷ XlX. Lúc này triều đại phong kiến cầm quyền là nhà Nguyễn đang bị đặt trước hai nguy cơ lớn: một là phong trào nông dân khởi nghĩa đang phát triển mạnh mẽ và lan tràn rộng khắp, và sau đó là chủ nghĩa đế quốc phương Tây đang ráo riết đẩy mạnh âm mưu xâm lược. Cho nên một tai họa lớn trong nhân dân lúc bấy giờ là bị bắt đi lính liên miên suốt năm này qua năm khác. Nhân vật Mã Ô xuất thân nghèo khổ, tứ cố vô thân, vừa đúng 18 tuổi đã bị "bắt rày bổ dân", để rồi bị sai phái đi tham gia đàn áp "giặc ở Giang Đông", tức là các cuộc nổi dậy của nông dân để chết thay cho bè lũ vua quan phong kiến và cường hào sâu mọt ở nông thôn, sao có thể gọi là "tình nguyện đi lính cho làng"! Đến khi có giặc Tây Phiên kéo tới thì chuyển sang chống ngoại xâm, và lúc này Mã Phụng (con của đô đốc Mã Ô) lĩnh chức Đổng nhung cầm quân đi đánh giặc xâm lăng theo lệnh của triều đình, hành động đó có ý nghĩa tích cực. Tiếc rằng Mã Phụng đã bị thua, bị tướng giặc bắt, may được vợ là Xuân Hương "hóa phép" giải thoát! Tuy rằng quân Tây Phiên sau đó đã bị thất bại, thì đó cũng chỉ là một sự phản ánh lệch lạc thực tế lịch sử theo ước vọng, mong muốn của tác giả và những người cùng thời, chứ thực ra như chúng ta đều biết rằng cuối thế kỷ XlX, dưới triều Nguyễn, nước ta đã bị mất vào tay tư bản phương Tây.
Để kết thúc bài viết này, như đề bài ở trên đã xác định, chúng tôi chỉ muốn nhân đọc lời giới thiệu sách Truyện Mã Phụng - Xuân Hương nhấn mạnh rằng khi nghiên cứu các di văn, đặc biệt là các truyện Nôm cổ, cần phải nắm vững bối cảnh ra đời của tác phẩm, cùng các đặc điểm gắn liền với bối cảnh lịch sử đó, mới có thể đi tới những nhận định, đánh giá sát hợp, nếu không thì chỉ đi tới những nhận định, đánh giá thiếu chính xác, nếu không muốn nói là sai trái về các sự kiện cũng như về các hành động của các nhân vật trong truyện. Thiết tưởng đó là một nguyên tắc có tính phương pháp luận không thể không bảo đảm trong nghiên cứu vốn cổ văn hóa dân tộc.

PHẠM ĐÌNH LÃM
(nguồn: TCSH số 150 - 08 - 2001)

--------------------------------------------
(*) Nguyễn Thạch Giang - Trần Việt Ngữ phiên âm, khảo thích, chú giải và giới thiệu.

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
  • Có khi nào bạn lúng túng khó xử khi trong nhà có quá nhiều sách? Sách tự mua. Sách được tặng. Sách tự làm ra. Sách của ngày xưa. Sách mới bây giờ. Theo năm tháng, sách trong nhà cứ chất chồng lên mãi...

  • Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm vừa ban hành Quy chế về hoạt động giám định tác phẩm mỹ thuật - tác phẩm nhiếp ảnh. Quy chế này có hiệu lực từ ngày 1-10-2018 với yêu cầu 100% hội đồng tán thành mới đi đến kết luận cuối cùng về tác phẩm được giám định là thật hay giả…

  • Ngày 15/10, tại Hà Nội, Bộ VHTTDL đã tổ chức cuộc họp nhằm chuẩn bị cho phiên họp Hội đồng cấp Nhà nước xét tặng các danh hiệu nghệ sĩ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú (NSND, NSƯT) và danh hiệu nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú (NNND, NNƯT) năm 2018.

  • Nghệ thuật truyền thống dân tộc như: tuồng, chèo, cải lương, kịch hát dân tộc… đang kêu cứu, vì người xem ngày càng giảm, người theo nghề ngày càng hiếm. Hiện nghệ thuật truyền thống dân tộc đang thiếu hụt trầm trọng lực lượng thay thế trên tất cả các lĩnh vực, như diễn viên, nhạc công, biên kịch, đạo diễn…

  • Từ góc nhìn của nhà quy hoạch, Giám đốc SLAB, Đại học Nam California (Mỹ), GS. Annette Kim cho rằng, vỉa hè đa chức năng là một phần tạo nên thành phố sôi động, bền vững, đóng góp vào sinh hoạt cộng đồng.

  • Kết thúc loạt bài này, chúng tôi mong muốn, những nhận thức về văn hóa ngày càng hoàn thiện tiến gần đến giá trị cốt lõi nhất của văn hóa: Hình thành nhân cách con người và cốt cách của một dân tộc, trở thành nguồn lực nội sinh quan trọng để đất nước phát triển bền vững.

  • Hiện nay, nguy cơ mai một giá trị truyền thống làng xã rất lớn, ở cả chiều rộng và chiều sâu. Việc bảo tồn các giá trị di sản trong quá trình quy hoạch không gian kiến trúc làng không thể chậm trễ và trì hoãn. Trong đó, bảo tồn thích ứng và phát triển tiếp nối là phương thức mà giá trị tinh thần của di sản được kế thừa, hoàn thiện.

  • Chỉ đạo nghệ thuật được ví như người giữ lửa, bảo đảm khuynh hướng nghệ thuật, phong cách sáng tạo của đơn vị. Tuy nhiên, nhiều nhà hát của Hà Nội đang thiếu đội ngũ chỉ đạo nghệ thuật tài năng, chuyên nghiệp, dẫn tới sáng tạo ít mang tính đương thời, chưa có nhiều tác phẩm đỉnh cao có thể cạnh tranh với các loại hình nghệ thuật khác.

  • Mặt nạ giấy bồi, đèn kéo quân, tàu thủy sắt tây... từng mang lại niềm vui cho biết bao đứa trẻ mỗi độ Tết Trung thu. Nhưng trước sự phát triển của xã hội, những món đồ chơi truyền thống này liệu có cần thay đổi để đáp ứng thị hiếu trẻ nhỏ “thời 4.0”?

  • Vài năm trở lại đây, thị trường sách thiếu nhi trong nước đã có những chuyển biến với nhiều tín hiệu khởi sắc, nhưng vẫn cần nhiều cú hích để thực sự ổn định.

  • Dù trẻ con ngày nay ít còn chơi đèn kéo quân nữa, nhưng mỗi mùa Trung thu đến, gần ngày rằm tháng 8, nghệ nhân Vũ Văn Sinh lại cặm cụi làm những chiếc đèn truyền thống để giữ nghề, hoài niệm tuổi thơ và tưởng nhớ tổ tông.

  • Năm 2018, cải lương đánh dấu sự xuất hiện đúng 100 năm trên mảnh đất Nam bộ. Ngoài vở diễn “Thầy Ba Đợi” tri ân người khai sáng bộ môn nghệ thuật này, bộ phim “Song Lang” cũng ra mắt công chúng để góp thêm tình yêu cho khán giả hôm nay đối với loại hình sân khấu độc đáo trong tâm thức cư dân mở đất. Con đường đã qua của cải lương rất nhiều thành tựu, nhưng con đường phía trước của cải lương cũng không ít thử thách!

  • Dù còn nhiều khó khăn nhưng giới bạn đọc đang dần tiếp cận và sử dụng những sản phẩm trong cuộc cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0 để có thể thỏa mãn nhu cầu tiếp nhận thông tin hữu ích. 

  • Vùng đất phía Tây Hà Nội còn nhiều ngôi đình làng là biểu tượng của vùng xứ Đoài, với những giá trị đặc sắc về kiến trúc và điêu khắc. Tuy nhiên, hiện nay, các ngôi đình này đối diện với nguy cơ xuống cấp và bị hủy hoại. Đã có rất nhiều công trình bị “trùng tu như phá”, gần đây nhất là tại đình Lương Xá, xã Liên Bạt, huyện Ứng Hòa.

  • Mong muốn nghiên cứu, phục dựng, bảo tồn lại các nét đẹp trong văn hóa truyền thống của Việt Nam, ngày 8-8, Ỷ Vân Hiên với đội ngũ các bạn trẻ chuyên nghiệp, có kiến thức chuyên môn cùng với lòng nhiệt thành, sức sáng tạo mạnh mẽ đã ra mắt tại Hà Nội.

  • Trong 6 tháng đầu năm 2018, ngành xuất bản đã gây được tiếng vang trong xã hội với nhiều cuốn sách có nội dung tốt, mang tính thời sự... Số lượng xuất bản phẩm vi phạm về nội dung có giảm so với cùng kỳ năm 2017 nhưng vẫn chưa có giải pháp khắc phục triệt để.

  • Tiếp bước sự sáng tạo với sơn mài của các bậc thầy thời kỳ hội họa Đông Dương, ngày nay nghệ thuật sơn mài đương đại vẫn kế thừa và phát triển với nhiều lối biểu hiện và tìm tòi mới. Tuy nhiên, bên cạnh hiệu quả nghệ thuật, nhiều sáng tạo cũng gây tranh luận.

  • Tính đến thời điểm này, Việt Nam có 12 di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO vinh danh. Thế nhưng, bên cạnh niềm vinh dự thì những danh hiệu cũng đang tạo ra nhiều sức ép không nhỏ với các nhà quản lý văn hóa trong công tác quảng bá, bảo tồn và phát triển.

  • Tuồng là môn nghệ thuật sân khấu truyền thống độc đáo của dân tộc Việt Nam. Thế nhưng, cũng giống như những loại hình nghệ thuật truyền thống khác, tuồng đang đứng trước nguy cơ mai một. Ở đó việc bảo tồn để duy trì và phát triển nghệ thuật tuồng đang là “bài toán” không dễ gì tìm được câu trả lời thấu đáo.

  • “Ok (đồng ý) hay không thì mày nhớ confirm (xác nhận) cho người ta nha”; “giao đứa nào set up (sắp xếp) vụ này ngay và luôn đi chứ hứa rồi bỏ đó không hà”; “go now (đi ngay), mà free (miễn phí) thiệt hả?”; “nay được ở nhà full (cả) ngày”… Đó là vài trong số những câu Tây không ra Tây, ta chẳng ra ta mà giới trẻ Việt đang sử dụng trong cuộc sống hàng ngày.