Từ tiểu thuyết “bộ ba”… đến tính chất “tự truyện” của “Biết đâu địa ngục thiên đường”
Nhà văn Nguyễn Quang Thân và tác giả
NGUYỄN KHẮC PHÊ Trong bài trả lời báo Văn nghệ Trẻ hồi tháng 6/2010 về các vấn đề của tiểu thuyết trẻ, khi nhắc đến tiểu thuyết Biết đâu địa ngục thiên đường, tôi đã viết: “Như đã ghi cuối cuốn sách, tôi đã viết cuốn tiểu thuyết này trong 20 năm (1986-2006). Tất nhiên là không phải ngồi viết suốt 20 năm ấy chỉ một cuốn sách này, nhưng mặt khác thì tôi đã “thai nghén” tác phẩm này trước đó rất lâu, nhưng cảm thấy mình chưa đủ sức, chưa “chín”, nên chưa thể đặt bút. Thoạt đầu, tôi đã định viết tác phẩm này theo kiểu bộ ba tiểu thuyết “Những con đường đau khổ” của A. Tônxtôi. Tôi đã viết tập I “Đàn chim lìa tổ”, nhưng qua bao nhiêu là trăn trở, suy tư, tôi bỏ, viết lại vì nghĩ rằng độc giả ngày nay chưa hẳn đã cần nghe nhà văn kể các sự tích đầy đủ theo kiểu tiểu thuyết “sử thi”; vả lại, viết dày ba tập, khoảng 2000 trang, ngay cả tác phẩm lớn của những văn hào, bây giờ liệu có mấy người dám bỏ thì giờ đọc lại, kể cả những thầy giáo dạy văn…”. Tại cuộc “Toạ đàm” về cuốn tiểu thuyết này tại Huế do Hội Nhà văn Thừa Thiên Huế và Chi nhánh Công ty Văn hoá Phương Nam miền Trung tổ chức ngày 10/10/2010, một số bạn văn đã nhắc lại một số chương của tiểu thuyết này đã đăng trên Tạp chí Sông Hương năm 1987, khi đó cuốn sách còn mang tên “Ngày mẹ mong chờ”. Đó là những chương mở đầu của tiểu thuyết “bộ ba” như tôi đã nói ở trên. Sau khi nghe những nhận xét, bình phẩm của các bạn về cuốn BĐĐNTĐ tại cuộc “Toạ đàm…”, tôi đã có mấy lời như sau: “…Trong một cuộc hội thảo như thế này, thường lời khen là nhiều, chỉ có lời chê rất thành thật của anh Tô Nhuận Vỹ là nên “khoanh vấn đề lại, ngắn hơn, để viết sâu hơn”... Tôi thấy điều đó rất đúng vì cuốn sách này từ khi viết xong đến lúc xuất bản, tôi đã phải mấy lần cân nhắc xem có thể rút gọn được chỗ nào không… Còn nếu cuốn sách đạt được đôi chút kết quả thì trước hết là nhờ hiện thực của đất nước vì tôi từng thú nhận mình là một nhà văn không có mấy tài năng. Hiện thực của đất nước Việt Nam vốn đầy chất tiểu thuyết. Không phải dân tộc nào cũng có số phận bi tráng với những trăn trở, thăng trầm như Việt Nam, do vị thế địa-chính trị trên thế giới và nhiều nguyên do khác. Thứ hai là hiện thực của gia đình - không biết có đáng gọi là may mắn không (vì hình như ở Việt Nam cũng nhiều gia đình như thế) đó là gia đình tôi có điều đặc biệt là anh em trong một nhà phân rã mỗi người một ngả rồi lại đoàn kết, gắn bó bên nhau. Giáo sư Vũ Ngọc Khánh, khi anh Nguyễn Khắc Viện mất, từng viết: “Một gia đình như gia đình cụ Nguyễn Khắc Niêm thật độc đáo. Nếu có dịp cả nhà cùng về sum họp, ta sẽ được gặp trong buổi hàn huyên này: Ông quan, người cán bộ dưới chế độ mới, nhà giáo, nhà văn… Ở đây có đủ mặt, người theo chủ nghĩa Cộng sản, người theo Phật giáo, người theo Công giáo, người theo Nho giáo… Không rõ có lần nào họ tranh luận với nhau về ý thức hệ hay không, chứ một gia đình như vậy quả là đặc biệt. Gần như tất cả các luồng văn hoá Đông Tây, cũ mới đều quy về gia đình này… Tôi biết họ rất tôn trọng nhau…” (Trích từ bài đăng trên báo Văn Nghệ ngày 24/5/1997). GS. Vũ Ngọc Khánh nhận xét tính chất “đặc biệt” của gia đình tôi, nhưng như tôi biết - và như thầy Trần Văn Hối đã nói - đất Nghệ Tĩnh và thật ra là dân tộc Việt Nam có nhiều gia đình “đặc biệt” như thế. (Cần nói thêm, có lẽ đó là “sản phẩm” của đặc điểm lịch sử dân tộc và sự giao thoa văn hoá trong tiến trình dựng nước và giữ nước của Việt Nam). Có phải đây cũng là một lý do giúp cho cuốn tiểu thuyết có được sự đồng cảm của không ít độc giả. “Có bột mới gột nên hồ” - nhờ được sống giữa một hiện thực đầy chất tiểu thuyết như thế, tôi mới viết nên BĐĐNTĐ. Còn một điều nữa, cần nói thật là nhờ sự “Đổi Mới” của đất nước. Nếu không có công cuộc Đổi Mới năm 1986, tôi không thể viết được cuốn sách này. Chính là nguồn cảm hứng từ công cuộc Đổi Mới với phương châm nhìn thẳng vào sự thật, tôn trọng quyền sáng tạo, được nói rõ sự thật của người cầm bút với trách nhiệm một công dân, một nhà văn, đã là một động lực thôi thúc tôi viết nên BĐĐNTĐ. Nói về nhược điểm, như đã nói ở trên, một số người không nỡ chê, nhưng tôi biết cuốn sách cũng còn nhiều nhược điểm, tựu trung đều vì “lực bất tòng tâm”. Quả thật, với một cuốn tiểu thuyết như thế này, bao gồm nhiều nhân vật trí thức như thế, thú thật tôi chưa đủ tầm để viết một cách thấu đáo. Ví như có bạn đã trách tôi thể hiện nhân vật cụ Huy chưa sâu sắc. Mặc dù đó là hình ảnh của thân phụ mình, nhưng đúng là tôi chưa thể hiện được hết tâm trạng, sự giằng xé của một nhà khoa bảng trong những thời đoạn rất đặc biệt của lịch sử Việt Nam. Hoặc như hai anh em Tâm và Thanh đối chọi với nhau như thế, sau hai mươi năm gặp lại nhau, vẫn chưa “được” thật sự “đụng đầu”, đối thoại với nhau cho hết nhẽ… Tất cả đều do “lực bất tòng tâm”, nhưng như anh Tô Nhuận Vỹ nhận xét, mình không thể ôm hết, phải chọn lựa; và như trên đã nói, từ một phác thảo tiểu thuyết “bộ ba” đến BĐĐNTĐ, tác giả đã phải tự lược bớt nhiều thứ. Một số nhược điểm chưa làm bạn đọc thoả mãn, cũng có thể bắt nguồn từ đây. Đi sâu hơn một chút vào “bếp núc” của nhà văn, khi chuẩn bị đưa bản thảo cho NXB, tôi đã thử lược bớt một số đoạn để cuốn sách đỡ dày, nặng và cũng là cách đẩy “tốc độ” chuyện lên như lời góp ý của một bạn văn và nhu cầu của không ít bạn đọc hiện nay. “Công đoạn” này đã làm cho bản thảo bớt được hơn một vạn từ (chữ), nhưng tôi biết có ý kiến muốn tác giả “mạnh tay” hơn nữa. Tôi cũng nghĩ, nếu nghiêm khắc hơn nữa, cũng còn có câu, có đoạn có thể lược bớt. Tuy vậy, xin được giãi bày một cách nghĩ, có thể là một quan niệm về tiểu thuyết: Tôi nghĩ tiểu thuyết không chỉ là việc kể một câu chuyện. Nếu chỉ để kể một câu chuyện thì ta có thể bỏ cách quãng nhiều thời đoạn, nhiều trang, khi không có sự kiện quan trọng; nhưng tiểu thuyết còn phải dựng nên một thế giới nghệ thuật - thế giới hiện thực, thế giới tâm hồn, cả hồn cốt một vùng quê… Ví như ở trang 295 trong BĐĐNTĐ, đoạn tả ông Chắt Hoè đến nhà cụ Huy giữa ngày lụt bàn chuyện mượn đò đi chặt củi, nếu để kể câu chuyện thì chỉ cần tả ông lội từ ngoài cổng vào rồi bước lên thềm thưa chuyện với bà cụ Huy (trang 296); nhưng tôi đã “dài dòng” tả thêm bữa ăn sáng của nhà cụ Huy lúc đó với món khoai lang khô hầm với đậu đỏ; hơn thế, còn “tỉ mẩn” nói rõ: nhân hồi đêm nấu cháo cá muộn, nên bà cụ Huy bảo Hảo hầm luôn nồi khoai khô; rồi tả bữa ăn đạm bạc ấy vẫn được chia mâm trên, mâm dưới cho đàn ông, đàn bà… Thiết nghĩ, cái đoạn “dông dài” này sẽ giúp bạn đọc hình dung rõ hơn hồn cốt một vùng quê - từ hương vị một món ăn dân dã, đến lối sống cần kiệm mà vẫn giữ nề nếp gia phong… Kể lể như vậy để bạn đọc thông cảm hơn với những trăn trở, có thể nói là vất vả của nhà văn trong quá trình viết, tuy rằng tất cả chưa thể làm thoả mãn bạn đọc…”. Nhân nói đến chuyện “bếp núc” trong nghề viết, xin kể lại việc chọn nhan đề tiểu thuyết. Khi cuốn sách sắp đưa in, NXB có nói với tôi có thể tìm một nhan đề khác không, vì cái tên BĐĐNTĐ tuy rất hay, rất trúng, nhưng dễ gây “sốc” và hiểu lầm. Tôi đã thử nêu ra cái tên ban đầu (Ngày mẹ mong chờ) nhưng rồi ai cũng thấy cái tên này “hiền lành” quá và cũng hơi… cải lương. Vả lại, có chi mà e ngại. Đây là một câu trong truyện Kiều, không chỉ đúng với rất nhiều số phận trong tiểu thuyết mà đó là câu hỏi muôn đời của nhân loại. Đất nước Đổi Mới đã hơn hai chục năm, lối suy diễn và cách nghĩ ấu trĩ trong văn nghệ đã là “chuyện xưa” rồi. Nhắc chuyện này cũng vì chính cái tên BĐĐNTĐ đã giúp tôi “tổ chức”, xây dựng lại từ một tiểu thuyết “bộ ba” trở thành cuốn sách như bạn đã đọc. Chính trong thời gian suy ngẫm viết lại cuốn tiểu thuyết, vào lúc tôi mở những trang bản thảo cũ, bắt gặp lời người mẹ đau đớn thốt lên khi cậu con trai cả bỏ nhà đi tu: “Con ơi! Biết đâu địa ngục thiên đường là đâu!”, thì gần như là một “ánh chớp” đối với người làm thơ khi chợt “tóm” được một cái “tứ” thú vị, tôi thấy đây sẽ là “sợi chỉ đỏ” xâu chuỗi các nhân vật và tình tiết, không chỉ giúp tác giả tránh sa lầy hay chạy theo các sự kiện cho đến “ngày mẹ mong chờ” mà còn nâng tầm tư tưởng của tác phẩm. Về yếu tố “tự truyện” của tiểu thuyết, ngay khi sách mới ra, tôi cũng đã bị không ít người “chất vấn” điều này điều nọ, trong đó nhiều người hỏi “tại sao viết về gia đình mình mà không có ông Nguyễn Khắc Viện”; cũng có người hỏi “chị Thảo - “nguyên mẫu” nhân vật Thanh, chỉ có hai cậu con trai, sao truyện lại có cô Linh?” Đại thể như thế. Cũng có người “tò mò” rằng “chuyện Hưng ngủ cùng lán công trường với cô Lan giữa chốn đồng không mông quạnh mà không mần chi cả, chắc là tác giả bịa chứ gì?” Cái chi tiết này thì tôi có thể trả lời ngay: - “Chuyện đó là thật 100%!” - “Thế thì ông đúng là thánh thật!” Ông bạn “tò mò” ở đầu đường dây tại TP. Hồ Chí Minh nói vậy và cười toá lên. Có bạn chê là tôi hơi quá “thật thà”, cũng có người như nhà văn Hoàng Ngọc Hà lại nói, chị thường không bỏ sót những gì tôi viết vì tin tôi luôn nói thật; nhà văn Hồng Nhu cũng thích cách tôi thể hiện nhân vật Hưng, không “bịa”, không đẩy nhân vật “quá lên”… Tôi hiểu cách cảm thụ văn chương chẳng ai giống ai, cũng biết lối viết của mình còn nhiều nhược điểm, nhưng… Trời sinh ra thế rồi, đến tuổi “cổ lai hy rồi”, muốn “cách tân” cũng chẳng thể theo kịp các tài năng trẻ. Cũng chính vì những trang viết “y như thật” trong BĐĐNTĐ, nên những bạn đọc từng quen biết gia đình tôi mới nảy ra những “chất vấn” trên kia, mặc dù họ cũng hiểu đã là tiểu thuyết thì nhất thiết có sự “hư cấu”. Một số bạn phát biểu trong cuộc “Toạ đàm…” đã phần nào trả lời giúp tôi những “chất vấn” đó. Tôi rất tán thành ý kiến của anh Bùi Ngọc Quỳnh là muốn được độc giả đọc BĐĐNTĐ như là một tiểu thuyết, chứ đừng “đối chiếu” với việc này, người kia ở ngoài đời. Nhà thơ Vĩnh Nguyên cũng đã “khen” tôi “khôn ngoan” vì đã không “ôm” ông Viện và cả một gia đình đông đúc vào tiểu thuyết. Mẹ tôi có đến 9 người con, mà trong BĐĐNTĐ chỉ nói đến 4 người. Nếu bạn đã đọc cuốn “Cụ Hoàng Niêm đất Hương Sơn” (NXB Thuận Hoá, 2007) thì còn nhận ra nhiều yếu tố trong gia đình tôi đã không “có mặt” trong BĐĐNTĐ (dù là dưới hình thức “tiểu thuyết hoá”), ngay cả ở hai nhân vật chính là Cụ Huy và bà Huy. Bố tôi lập gia đình sớm, người vợ đầu là chị của một vị tiến sĩ ở làng bên cạnh, bà mất sau khi sinh 6 người con (trong đó có bác sĩ Nguyễn Khắc Viện); mẹ tôi là kế mẫu… Nói qua như thế để các bạn hiểu, nếu “ôm” tất cả các nhân vật đó vào sách với biết bao nhiêu là mối quan hệ và tâm lý nẩy sinh, tuy cũng rất “tiểu thuyết” và truyện có thể phong phú thêm, nhưng tác phẩm sẽ rất dài và chủ đề không tập trung. Cũng vì vậy, tôi không đưa hình ảnh anh Nguyễn Khắc Viện vào BĐĐNTĐ, mặc dù rất… tiếc. Còn một lý do nữa, cuộc đời và sự nghiệp của anh Viện sách báo đã nói đến rất nhiều, viết thành nhân vật tiểu thuyết dù sao cũng phải hư cấu, đó là điều không đơn giản, nhất là anh Viện có quan hệ với nhiều nhân vật lịch sử - văn hoá nổi tiếng trong nước và quốc tế, tác giả “bịa” không khéo thì coi chừng… Đó là chưa nói đến với môi trường hoạt động, tầm văn hoá và tư tưởng của anh Viện, một tác giả ít học như tôi, có lẽ chưa đủ khả năng dựng nên một nhân vật tiểu thuyết thành công. Rút cục lại thì vẫn là “lực bất tòng tâm”. Chỉ với số lượng nhân vật “rút gọn” lấy nguyên mẫu từ người thân trong gia đình và bà con ở quê mà bạn đọc đã “gặp” trong BĐĐNTĐ, tôi cũng phải cân nhắc, suy tính về nhiều mặt mới tạm được mọi người chấp nhận, không bị kiện tụng gì! Hẳn sẽ có bạn sẽ bảo: Thế thì việc chi anh không “bịa” hoàn toàn cho khoẻ mà lại viết theo kiểu “ít nhiều có yếu tố tự truyện” cho rắc rối? Xin thưa: Như trên tôi đã nói, tôi có may mắn sống trong một gia đình đầy chất tiểu thuyết, dại chi mình không “lợi dụng”; mà hình như với rất nhiều nhà văn, nếu có điều kiện dựa vào “nguyên mẫu” thì trang viết sinh động và chân thực hơn… Trường An-Huế, tháng 11/2010 N.K.P (264/2-11) |
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
Có nhiều khi trong đời, “trôi theo cõi lòng cùng lang thang” như Thiền sư Saigyo (Nhật Bản), bất chợt thèm một ánh lửa, một vầng trăng. Soi qua hương đêm, soi qua dòng văn, soi qua từng địa chỉ... những ánh lửa nhỏ nhoi sẽ tổng hợp và trình diện hết thảy những vô biên của thế cuộc, lòng người. “Trong mắt tôi” của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã là ánh lửa ấy, địa chỉ ấy.
-
1. Kawabata Yasunari (1899 -1972) là một trong những nhà văn làm nên diện mạo của văn học hiện đại Nhật Bản. Ông được trao tặng giải Nobel năm 1968 (ba tác phẩm của Kawabata được giới thiệu với Viện Hoàng gia Thụy Điển để xét tặng giải thưởng là Xứ Tuyết, Ngàn cách hạc và Cố đô).
-
(Thơ Đỗ Quý Bông - Nxb Văn học, 2000)Đỗ Quý Bông chinh phục bạn hữu bằng hai câu lục bát này:Đêm ngâu lành lạnh sang canhTrở mình nghe bưởi động cành gạt mưa.
-
Thạch Quỳ là nhà thơ rất nhạy bén trong việc nắm bắt thông tin và chóng vánh tìm ra ngay bản chất đối tượng. Anh làm thơ hoàn toàn bằng mẫn cảm thiên phú. Thơ Thạch Quỳ là thứ thơ có phần nhỉnh hơn mọi lý thuyết về thơ.
-
Kỷ niệm 50 năm ngày mất nhà văn Nam Cao (30.11.1951-30.11.2001)
-
Có một con người đang ở vào cái tuổi dường như muốn giũ sạch nợ nần vay trả, trả vay, dường như chẳng bận lòng chút nào bởi những lợi danh ồn ào phiền muộn. Đó là nói theo cái nghĩa nhận dạng thông thường, tưởng như thế, nơi một con người đã qua "bát thập". Nhưng với nhà thơ Trinh Đường, nhìn như thế e tiêu cực, e sẽ làm ông giận dỗi: "Ta có sá gì đi với ở".
-
Nhà thơ Trinh Đường đã từ trần hồi 15g10’ ngày 28.9.2001 tại Hà Nội, thọ 85 tuổi. Lễ an táng nhà thơ đã được tổ chức trọng thể tại quê nhà xã Đại Lộc huyện Duy Xuyên tỉnh Quảng , theo nguyện vọng của nhà thơ trước khi nhắm mắt.
-
Phan Ngọc, như tôi biết, là người xuất thân trong gia đình Nho giáo, đã từng làm nghề dạy học, từ năm 1958 chuyển sang dịch sách, là người giỏi nhiều ngoại ngữ. Hiện nay, ông đang là chuyên viên cao cấp của Viện Đông Nam Á (Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia).
-
Có những con người mà ta chỉ gặp một đôi lần trong đời để rồi mãi nhớ, mãi ám ảnh về họ. Với tôi, nhà văn Trần Dần là người như vậy.
-
Trước tình hình số tập thơ được xuất bản với tốc độ chóng mặt, người ta bỗng nhiên cảm thấy e ngại mỗi khi cầm một tập thơ trên tay. E ngại, không phải vì người ta sợ nhọc sức; mà e ngại vì người ta nghĩ rằng sẽ phải đọc một tập thơ dở! Cảm giác ấy xem ra thật là bất công, nhưng thật tình nó quả là như vậy.
-
Những năm từ 1950 khi học ở trường trung học Khải Định (Quốc học Huế), tôi đã đọc một số bài thơ của Dao Ca đăng trên một số tờ báo như Đời mới, Nhân loại, Mới, Thẩm mỹ...
-
Tôi đến tìm ông vào một buổi sáng đầu đông, trong căn nhà ngập tràn bóng tre và bóng lá. Nếu không quen ắt hẳn tôi đã khá ngỡ ngàng bởi giữa phồn hoa đô hội lại có một khu vườn xanh tươi đến vậy!.
-
LTS: Rạng sáng ngày 11-7-2001, Toà soạn nhận được tin anh Đoàn Thương Hải - hội viên Hội Nhà văn Thừa Thiên Huế, sau một cơn đột quỵ, mặc dù đã được gia đình, bạn bè và các thầy thuốc Bệnh viên Trung ương Huế tận tình cứu chữa nhưng không qua khỏi, đã rời bỏ chúng ta an nhiên về bên kia thế giới!Tạp chí Sông Hương - Hội Nhà văn Thừa Thiên Huế xin có lời chia buồn sâu sắc tới gia quyến nhà văn.Sông Hương số này xin giới thiệu hai bài thơ cuối cùng của anh được rút ra từ tập thơ chép tay lưu giữ tại gia đình.TCSH
-
Thơ Đặng Huy Giang xuất hiện trên thi đàn đã nhiều năm nay; song thật sự gây ấn tượng với bạn đọc phải kể đến một vài chùm thơ mà báo Văn nghệ đăng tải trên trang thơ dự thi 1998 - 2000; đặc biệt sau đó anh cho ra mắt bạn đọc hai tập thơ một lúc: Trên mặt đất và Qua cửa.
-
Có lẽ với phần lớn không gian thơ Phan Trung Thành, làm thơ là trò chuyện ân tình với những bóng dáng cũ, thuộc về quê nhà.
-
Trong bài viết điểm lại văn học năm 2000, sự kiện và bình luận, tôi có nêu hai tác giả trẻ, cùng là nữ, cùng có tác phẩm đáng chú ý trong năm, một người tập truyện, một người tập thơ. Người thơ là Vi Thùy Linh.
-
(Đọc “Gặp lại tuổi hai mươi”(*) của Kiều Anh Hương)Ngay bài thơ in đầu tập “Vùng trời thánh thiện” có hai câu đã làm tôi giật mình, làm tôi choáng ngợp: “Những lo toan năm tháng đời thường Như tấm áo chật choàng lên khát vọng”
-
đầu tháng 4 năm ngoái, sau khi tuần báo “Văn nghệ” của Hội Nhà văn Việt Nam đăng truyện ngắn dự thi “Quả đồng chùy tóc bện” của Trần Hạ Tháp - một bút danh “mới toanh” trên văn đàn, tôi ghé tòa soạn “Sông Hương” hỏi nhà văn Hà Khánh Linh:- Chị biết Trần Hạ Tháp là ai không? Tác giả chắc là người Huế...
-
Trương Văn Hiến có sở học phi thường và mang trong người một hoài bão lớn lao: an bang tế thế bình thiên hạ.
-
(Qua “Sau tách cà phê” của Nguyễn Trác, Nhà Xuất bản Hội Nhà văn, Hà Nội, 2000.)1- Sau năm năm từ “Chiếc thuyền đêm” (năm 1995), hình như “đến hẹn lại lên”, nhà thơ Nguyễn Trác lại ra mắt bạn đọc tập “Sau tách cà phê”.
.png)
.png)
