Đọc “Những trang sách thức tỉnh con người” - Tập phê bình ngoại hạng của Nguyễn Khắc Phê
KHÁNH THANH
Bạn đọc xem sách của nhà văn Nguyễn Khắc Phê ở Đường sách thành phố Hồ Chí Minh
Theo lời tác giả thì mấy từ “phê bình ngoại hạng” là cách nói vui để chỉ một lối phê bình theo đại chúng, phê bình hạng 2 hay 3 chi đó, để phân biệt với những tác phẩm phê bình chuyên nghiệp, hàn lâm…, là cách nói tự trào, tỏ ý khiêm nhường của tác giả. Có lẽ, ta không nên có sự phân chia, xếp loại đó. Mỗi tác phẩm, bất kỳ thuộc thể loại nào, xứng đáng ra đời được độc giả đón nhận đều là thành tựu duy nhất, mang bản sắc riêng, bộc lộ tư tưởng, tình cảm, cách viết riêng, không trộn lẫn. Cuốn “Những trang sách thức tỉnh con người” (Nxb. Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, 2022) của nhà văn Nguyễn Khắc Phê là một cuốn như vậy, ta hiểu cái từ “ngoại hạng” là theo cách này. Từ đó có thể thấy 2 đặc điểm nổi bật trong bút pháp phê bình của Nguyễn Khắc Phê.
1. Một lối phê bình nặng chữ Tâm
Nếu xếp “Những trang sách thức tỉnh con người” là thuộc loại phê bình thì đây là cuốn thứ 4 của anh, tập hợp 48 bài viết về hơn 50 tác phẩm rất nhiều thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, hồi ký, tự truyện, tiểu luận, chuyên khảo, chân dung nhà văn, danh nhân lịch sử, khoa học…, cả phê bình văn học của những nhà văn, nhà nghiên cứu trong nước, ngoài nước, trong nhiều thời gian lịch sử khác nhau. Nhưng có một đặc điểm dễ nhận thấy, là trong việc chọn lựa tác giả và tác phẩm, Nguyễn Khắc Phê có vẻ đã dành rất nhiều ưu ái cho những tác giả chưa mấy nổi tiếng, ít ai biết tới, phần lớn họ chỉ viết văn bằng tay trái… Nữ nhà văn Xuân Phượng vốn là một chiến sĩ quân giới, gắn bó với nhiều nghề nghiệp và trọng trách khác nhau; Nguyễn Hải Yến vốn là một giáo viên Văn THCS; Nguyễn Thế Quang là giáo viên Văn THPT; Lê Quốc Hán là giảng viên Toán; Hà Văn Thịnh là giảng viên Sử; Phan Khánh là Kỹ sư về Thủy lợi; Hoàng Hữu Phê là một Kiến trúc sư; Nguyễn Trí Thạch là một Kỹ sư về Khí động học… Nguyễn Khắc Phê cũng tỏ ra ưu ái với các tác giả nữ, trong đó có nhiều cây bút ở Huế như Đạm Phương Nữ Sử, ba tiểu thư con cụ Tổng đốc Võ Chuẩn (Minh Đức Hoài Trinh, Linh Bảo, Băng Thanh), Trần Thùy Mai, Phạm Ngọc Túy, Duyên Sanh, Nguyễn Khoa Diệu Hà…
Ba cuốn sách phê bình của anh trước đây (Hiện thực và sáng tạo tác phẩm văn nghệ, Nxb. Hội Nhà văn, 2006); Trang sách, cuộc đời nhà văn, Nxb. Hội Nhà văn, 2014; Những cột mốc trên đường vô tận, Nxb. Hội Nhà văn, 2018) cũng có khuynh hướng ấy. Điều tưởng như nhỏ nhất này lại bộc lộ một phẩm chất rất đáng quý, bộc lộ cái Tâm của người phê bình. Anh trân trọng nâng niu vun xới cho những mầm xanh, ngòi bút anh thân thiện, ấm áp, hiền hòa; anh phát hiện ra những đặc sắc nổi bật trong sáng tác của họ; anh đọc kỹ, quan tâm đến những chi tiết nhỏ nhất, không ngại dẫn văn nhiều đoạn khá dài, nếu như đó là những lời văn hay, bộc lộ được diện mạo, phong cách của nhà văn, hoặc bộc lộ được cá tính hay chiều sâu của nhân vật. Hẳn không phải ngẫu hứng, ngay khi sách vừa lên kệ ở Thành phố Hồ Chí Minh, nhà phê bình Ngô Thảo đã viết trên Facebook chúc mừng bạn văn Nguyễn Khắc Phê với “48 tác giả, tác phẩm được bàn luận một cách cẩn thận, chân tình. Đây mới là loại sách Hội Nhà văn nên xét thưởng, chứ không nên toàn tặng thưởng sách Nghiên cứu như mấy năm qua…”.
Ngòi bút phê bình của Nguyễn Khắc Phê chân tình, ấm áp, nhiều khi như hòa vào tâm thế của tác giả. Xin trích một đoạn thư của một tác giả không chuyên gửi cho Nguyễn Khắc Phê để làm bằng chứng:
… “Anh à, em vừa tìm mua được tờ Tuổi Trẻ, thấy bài của anh rồi. Em rất sung sướng đọc từng dòng giới thiệu “Vẫn ấm nóng tình người” của anh. Thích tất cả những lời giới thiệu anh đã viết, nhờ anh em mới biết được cái khá cao tay của Hồ Dạ Thảo khi để các linh hồn liệt sĩ đối diện với nghĩa trang Hòn Rọ. Dường như có sự cảm thông giữa Hồ Dạ Thảo và anh đã góp phần chiến đấu cho công bằng, lẽ phải. Anh thật sâu sắc trong những nhận xét về tác phẩm. Muôn vàn biết ơn anh. Nhờ anh, tác phẩm sẽ được thăng hoa…” (Đàm Thị Ngọc Lý, người bạn đời, và tác giả thứ 2 của tác phẩm “Còn đó tình yêu”).
2. Một kiểu phê bình giàu chất văn
Văn của Nguyễn Khắc Phê cũng “Ấm nóng tình người” như tên một bài viết anh dành cho cặp đôi nhà giáo Ngọc Lý - Hồ Dạ Thảo. Bởi vậy đọc phê bình của Nguyễn Khắc Phê như đọc văn, như đọc truyện, hay tùy bút. Anh không đao to búa lớn, không lý luận dông dài, nhưng những vấn đề cốt lõi về lý luận, về sáng tác vẫn hiện lên khá thường trực trong các bài viết của anh: Vấn đề tự do sáng tác, vấn đề loại thể và hư cấu nghệ thuật, vấn đề cá tính sáng tạo, vấn đề truyền thống và cách tân, chuyện thủ thuật và bếp núc của người cầm bút; những vấn đề chính nhà văn đã từng trăn trở và thể nghiệm trong bao nhiêu năm tháng miệt mài trên những trang tiểu thuyết của chính mình…
Cái tạng của Nguyễn Khắc Phê xưa nay ai cũng thấy: Đó là sự cẩn trọng, chuẩn mực, tỉ mỉ, dí dỏm, giản dị… nhưng ở tập sách này, Nguyễn Khắc Phê bộc lộ rõ nét là cây bút tinh tế, có tầm vóc. Anh có duyên với những tác phẩm gắn liền với đề tài mang tính khoa học. Ta sẽ đặc biệt thích thú khi đọc bài “Ý nghĩa mới từ một trò chơi thời “vang bóng…”, bài viết về cuốn sách “Hào quang vật lý trong bầu trời Phật học” của nhà nghiên cứu Phật học, Kỹ sư khí tượng thủy văn Nguyễn Trí Thạch. Đây là tác phẩm không dễ đọc vì nó đề cập đến những vấn đề quá lớn của vũ trụ và nhân sinh, giữa vật chất và ý thức, giữa thực và ảo, giữa khoa học và Phật học… Nguyễn Khắc Phê đã viết về nó một cách tâm đắc, thấu hiểu và đặt ra những vấn đề có ý nghĩa thiết thực, hiện đại. Những vấn đề này lại được bắt đầu từ “một trò chơi thời vang bóng” giàu chất tiểu thuyết và thơ ca… Đó là việc chơi “cờ tưởng” - chứ không phải cờ tướng, do không có bàn cờ, quân cờ, - “đã được nhà văn Nguyễn Tuân miêu tả rất thú vị trong tác phẩm “Vang bóng một thời” - hai cụ nằm hai võng, không trông thấy nhau, vừa đi vừa hô “lên xe - ghếch mã”… Vậy là bỏ yếu tố vật chất, cuộc đấu càng hấp dẫn và thú vị gấp nhiều lần!”…”.
Sự kết hợp giữa chất trí tuệ, năng lực thẩm thấu nghệ thuật và bút pháp giàu chất trữ tình là đặc điểm khá nổi bật của ngòi bút Nguyễn Khắc Phê trong tập sách. Ta có cảm giác anh lắng nghe được những thổn thức từ bên trong của nhiều nhân vật; anh ngửi được hương vị của văn chương từ những trang viết của cô giáo cấp 2 trường làng mới vào nghề như văn Nguyễn Hải Yến chẳng hạn. Anh phát hiện ra chiều sâu tư tưởng và những đặc sắc của nghệ thuật trong tiểu thuyết đầu tay của giảng viên Sử học Hà Văn Thịnh… Đọc nhiều lần bài viết của anh về ngòi bút phi hư cấu của nhà văn Phan Thúy Hà hay bài của anh về tác phẩm “Lời nguyện cầu Chernobyl” của Svetlana Alexievich thật khó mà cầm nổi nước mắt, không phải chỉ vì bản thân tác phẩm gây xúc động mà còn vì màu sắc trữ tình rất đậm nét của nhà phê bình…
Tên tác phẩm “Những trang sách thức tỉnh con người” cũng là tên một bài viết về bộ sách phi hư cấu của Phan Thúy Hà mới xuất hiện gần đây. Nhưng đồng thời cũng là một cái tên phù hợp với hầu hết các tác phẩm trong “Tập phê bình ngoại hạng” của Nguyễn Khắc Phê. Dù viết về đề tài gì, tình yêu, chuyện đời thường, những đụng độ sinh tử, những nhân vật lịch sử trong bao biến cố thăng trầm, sự tha hóa, biến chất trong xã hội hôm nay, chuyện xưa, chuyện nay với bao câu hỏi nhức nhối, bao nhiêu liên tưởng, cả những đau thương, bế tắc… Nhưng trên tất cả, những tác phẩm ấy vẫn hiện lên vẻ đẹp của đất nước, quê hương, với bao nhiêu con người chân chính, sẵn sàng đối diện với sự thật, để khẳng định nhân cách và phẩm giá, để khẳng định chỗ đứng của mình với một tầm nhìn và một sự thức tỉnh vì một dân tộc, một nhân loại đang hướng tới tương lai, xứng đáng với quá khứ, với tất cả những gì cao cả tốt đẹp mà tổ tiên, cha ông và trái đất này đã ban cho.
Có bạn đọc yêu thích “Những trang sách thức tỉnh con người” tâm sự:
- Tôi mới chỉ đọc được khoảng một nửa số tác phẩm mà tác giả Nguyễn Khắc Phê đã chọn giới thiệu trong cuốn sách. Có những cuốn, nay đọc phê bình của anh tôi mới hiểu hết. Nhiều cuốn thấy nó hay hơn, muốn đọc lại… Một nửa còn lại, tôi không biết tìm mua ở đâu, mà mắt thì yếu quá rồi, thôi thì đành cảm ơn anh Nguyễn Khắc Phê đã đọc giùm. Phê bình của Nguyễn Khắc Phê về một phương diện nào đó, có thể xem như một kiểu giới thiệu và đọc sách có phân tích, hướng dẫn, cũng thật tuyệt…
Xin được chúc mừng và cảm ơn nhà văn Nguyễn Khắc Phê đã giới thiệu đến cho bạn đọc gần xa những trang sách thực sự có “khả năng thức tỉnh con người”.
K.T
(TCSH45SDB/06-2022)
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
Trình làng một tập thơ vào thời điểm đương đại luôn tiềm chứa nhiều nguy cơ, và người viết hẳn nhiên phải luôn là một kẻ dấn thân dũng cảm. Nhiều năm qua, phải thú thực là tôi đọc không nhiều thơ, dù bản thân có làm thơ và nhiều người vẫn gọi tôi như một nhà thơ đích thực.
-
Chúng ta đ ề u đã bi ết Hàn Mặc Tử n ằ m ở nhà thương Qu y Hoà từ 21- 9 -1940 đ ế n 11 - 11 -1940 thì từ tr ầ n. Nhưng có một đi ề u dám chắc ai cũng băn khoăn là su ố t trong 51 ngày đ êm đó, thi sĩ có làm bài thơ nào không?
-
Công chúng yêu sân khấu cả nước ngưỡng mộ Nghệ sĩ Nhân dân Ngọc Bình với tư cách là một diễn viên tài năng, một đạo diễn gạo cội, một lãnh đạo ngành sân khấu năng nổ, nhưng ít ai biết anh còn là một tác giả sáng tác kịch bản văn học cho nhiều thể loại sân khấu, mà chủ yếu là kịch nói và ca kịch...
-
Kể từ khi ca khúc “Có một dòng sông” được công bố lần đầu tiên qua loa truyền thanh xã Hương Chữ, huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế do chính tác giả cầm guitar thùng trình bày khi vừa viết xong, đến nay vừa tròn 40 năm, nhưng sức lay động của bài ca vẫn còn ngân vang mãi trong nhiều thế hệ người nghe được sinh ra và lớn lên bên dòng sông ấy, bất chấp dòng chảy thời gian.
-
Mẹ trong mỗi chúng ta là hình ảnh đầy thiêng liêng và diệu kỳ. Mẹ! Có nghĩa là duy nhất/ Một bầu trời/ Một mặt đất/ Một vầng trăng/ Mẹ không sống đủ trăm năm/ Nhưng đã cho con dư dả nụ cười tiếng hát (Ngày xưa có mẹ - Thanh Nguyên).
-
(Đọc “Chuyện kể về món hàng quý giá nhất đời” của Jean-Claude Grumberg, Nxb. Văn học 2023 - Dịch giả: Hoàng Anh).
-
Nhìn thấu mà không nói thấu là đỉnh cao cảnh giới xử thế trí tuệ. Nói theo thuật ngữ Phật học, cái trí nói chung có ba phần hợp thành là trí thức, trí tuệ và trí huệ.
-
Lê Minh Phong (sinh 1985) vốn cùng quê với Huy Cận, nhưng xa hơn về phía núi. Cả hai đều có một tâm hồn cổ sơ. Nét hoang dã của vùng đất ấy đã tạo ra ngọn Lửa thiêng trong thơ Huy Cận, tạo nên những huyền thoại, cổ tích trong văn xuôi Lê Minh Phong.
-
(Đọc tập tiểu luận “Ngắn dần đều” của Hoàng Đăng Khoa, Nxb. Đà Nẵng và Book Hunter, 2024)
-
YẾN THANH
Tôi luôn quan niệm rằng, tiểu thuyết là một bản tự thuật chân thật về tâm hồn người nghệ sĩ. Thơ ca có thể là tiếng nói trực tiếp, chân thành của cảm xúc, song những giới hạn của thể loại về nhạc tính, vần điệu, câu từ, khổ thơ, số chữ trong từng câu… luôn ngăn trở tác giả vẽ nên bức chân dung đầy đủ, hoàn thiện về tâm hồn của mình.
-
Tôi luôn quan niệm rằng, tiểu thuyết là một bản tự thuật chân thật về tâm hồn người nghệ sĩ. Thơ ca có thể là tiếng nói trực tiếp, chân thành của cảm xúc, song những giới hạn của thể loại về nhạc tính, vần điệu, câu từ, khổ thơ, số chữ trong từng câu… luôn ngăn trở tác giả vẽ nên bức chân dung đầy đủ, hoàn thiện về tâm hồn của mình.
-
VÕ QUỐC VIỆT (Đọc “Đất Việt trời Nam liệt truyện” của Trần Bảo Định)
-
Tập thơ Vực trắng, Nxb. Hội Nhà văn quý 2/2024 của nhà thơ, nhà báo Lữ Mai gồm 55 bài thơ, được sắp xếp thành 6 phần: “Từ núi”, “Đi lạc”, “Nói bằng gai sắc”, “Trở về chạng vạng”, “Gửi Huế”, “Cánh tàn bừng giấc”.
-
HỒ THẾ HÀ
Lê Quang Sinh sáng tác thơ và trở thành nhà thơ được độc giả cả nước yêu quý và đón nhận nồng nhiệt. Nhưng ít ai biết Lê Quang Sinh là nhà phê bình thơ có uy tín với mỹ cảm tiếp nhận bất ngờ qua từng trang viết đồng sáng tạo tài hoa của anh.
-
PHONG LÊ
Hải Triều, đó là một tên tuổi quan trọng trong sinh hoạt văn chương - học thuật thời kỳ 1930 - 1945. Ông vừa giống vừa khác với thế hệ những đồng nghiệp cùng thời, nếu xét trên phạm vi các mối quan tâm về học thuật.
-
TRẦN HOÀNG -
HỒ THẾ HÀ
Võ Mạnh Lập là nhà văn chuyên viết ký (essai/ essey) với thế mạnh sở trường nghiêng về ký sự, truyện ký, bút ký, hồi ký, phóng sự, ghi chép…
-
NHẬT CHIÊU
(Chiyo-ni: The relief offered by haiku)Có một nghệ thuật cứu chữa, cứu thoát chúng ta trong cuộc sống bản thân trong tình trạng thương tổn, trong tâm lý và tâm linh, đó là thực tập viết thơ và đọc thơ.
-
HỒ THẾ HÀ
Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ tài danh của nền thơ Việt Nam hiện đại.
.png)
.png)
