CÁI ẢO TRONG TIỂU THUYẾT NHỮNG MÁI ĐẦU XANH

09:49 16/04/2008

Văn học huyền ảo ra đời mang lại một thành tựu của phương pháp sáng tác. Một bước chuyển tiếp sau hàng thế kỉ từ cổ điển, lãng mạn, rồi hiện thực.

Văn học huyền ảo với đường biên rộng mà sự giao thoa, hay nói cách khác, sự tiếp thu có chọn lọc các phương pháp sáng tác trước nó để mở một trào lưu mới. Sở dĩ gọi là thành tựu, bởi vì do sự bế tắc trong các xu hướng tìm tới, sự phong tỏa từ đơn đặt hàng cứng nhắc của từng thời đại lịch sử, sự lỗi thời nhàm chán khi văn chương và hiện thực được đúc chung từ một khuôn mẫu, thì văn học huyền ảo với yếu tố phi lí làm chủ đạo, đã trình bày một thế giới huyễn tương khá xa lạ. Thật ra văn học huyền ảo không có nghĩa xa rời tất cả, như một sản phẩm của trí tưởng tượng, trở thành thứ hoang tưởng đối lập với con người, trái lại nó gắn với hiện thực rất chặt chẽ, nó mang trong mình bản chất cốt lõi của hiện thực.
Thiên sứ, Thực đơn chủ nhật của Phạm Thị Hoài trước đây, Ngày hoàng đạo của Nguyễn Đình Chính gần đây là những tác phẩm thể hiện xu hướng văn học huyền ảo. Sự dè dặt và cẩn trọng của một số nhà văn khác trên đường tiếp nhận và thử nghiệm, cho thấy văn học huyền ảo vẫn còn xa lạ với Việt .
Trong bối cảnh ấy Những mái đầu xanh⁽¹⁾, của Hoàng Thái Sơn dù chưa phải thuộc loại tiểu thuyết huyền ảo một trăm phần trăm, nhưng nhân vật, sự việc, tình huống vấn đề đã gợi mở những tín hiệu đáng quý.
Ngay từ phần đầu - Bà già trăm tuổi bỏ chồng nhà văn đã đưa ra tình tiết phi lí. Cuộc hôn nhân giữa bà Nhỏ và ông Lừa như số phận trớ trêu trong Miếng da lừa. Bà Nhỏ đã trăm tuổi nhưng không có lấy một ngày sống cho ra sống. Cuộc đời bà là kiếp nô lệ không còn lối thoát. "Hy vọng tự do tắt dần, giọt nước cuối cùng đang đứng trước cơn đại hạn một thế kỉ! Bà biết trước cái ngày tiếng nổ định mệnh sẽ tới”, bởi "tám chục năm bên cạnh ông chồng lầm lỡ!". Vì thế dù đã trăm tuổi, một con người nhỏ thó chỉ "cao một metere hai đêxi ba xăngti bốn mili", như "một con bé còi cọc, một đứa ăn xin nhỏ choắt" bà Nhỏ vẫn quyết định bỏ chồng. Khi trở về ngôi nhà mái lá xưa, ngay trong đêm đầu tiên bà già trăm tuổi ấy đã hóa thân thành cô gái hai mươi hai tuổi. "Việc ông trời cải lão hoàn đồng cho bà Nhỏ, lúc đầu cũng gây xôn xao dư luận, báo chí rùm lên, nhưng rồi người ta lại sớm quên đi bởi coi đó cũng là thứ chưa lấy gì làm ghê gớm… Không ai còn xem nàng là thứ con trời lọt xuống trần gian nữa". Tình tiết thứ ánh sáng lạ cùng với cụ già hiện ra không phải là bút pháp trong truyện cổ tích thần thoại, mà là thủ pháp nghệ thuật ảo hóa nhân vật, huyền thoại hóa chi tiết đời sống. Nhân vật không đồng nhất với hiện thực, hiện thực đi theo ý tưởng nhà văn, tạo ra thế giới văn chương tượng trưng, phi hiện thực.
Cuộc sống của bà Nhỏ từ đây bước sang trang khác. Gian nhà nhỏ ngày xưa nay trở thành trung tâm câu lạc bộ Những mái đầu xanh với những người bạn trẻ như Cò, Duy, May, Hồng Thập Tự. Mỗi con người trong câu lạc bộ có một số phận riêng. Trong số những gia đình May giúp việc "có một ông già nằm liệt giường do chứng gì không rõ, chỉ mỗi cánh tay trái là còn ngo ngoe được…". Ông già ở trong căn phòng biệt lập, không có bất kì một thứ nào khác ngoài chiếc giường được làm từ "một thứ hợp kim siêu bền chỉ duy làm các vỏ con tàu vũ trụ" và một chiếc que để ông già múa may cũng làm bằng thứ hợp kim đó. Thế nhưng May phát hiện ra nơi "cái miệng đen ngòm răng còn đúng hai chiếc rưỡi", của ông già, một con ma "thèm sắt" gần trăm tuổi ấy đã nhai "rau ráu" tô, bát, hộp sắt, chai lọ, đinh rỉ, chìa khóa… Ông "chén tất, chén say sưa, ngon lành không để lại chút tang tích”. Đó chính là hiện thân của cái ác, sự tàn bạo tự vạch mặt giả đạo đức.
Yếu tố phi lí như đi ra từ một thế giới ma quái. Người đọc liên tưởng đến những hạng người dơ bẩn trong xã hội, làm việc gì ăn việc đó, có thứ gì chén thứ đó. Đó là loài sâu mọt xã hội, loài gậm nhấm bẩn thỉu và đê tiện nhất. Hiệu quả của việc xây dựng các nhân vật tha hóa, không phù hợp thực tế này không có gì là khó hiểu trong một xã hội trường kì mắc bệnh tham nhũng. Yếu tố vô lí trần trụi lại mang một hiện thực tự bên trong. Đấy chính là vấn đề đặt ra của văn học huyền ảo. Tội ác vẫn tồn tại vô hình và phi lí, nó diễn ra hàng ngày quanh ta. Sự bất an vẫn đeo đẳng thế giới này mọi nơi, mọi lúc như cơn ác mộng bao trùm lên tất cả. Vì thế bà lão trăm tuổi nhất quyết phải bỏ chồng "cởi bỏ gông xiềng khỏi vai… cầm trong tay một trăm ngày tự do, chính bà đã tự giành lấy nó về mình từ bàn tay số phận, đã làm một việc lạ lùng xưa nay chưa dám ai làm, đó là tự giải phóng mình…", để rồi kết thúc tiểu thuyết Hoàng Thái Sơn cho nhân vật mình ngày mai đi lấy chồng. Và May cũng "hết chịu nổi rồi", phải thoát khỏi sự kinh khủng ấy, về nhà với mẹ dù "ngủ trên manh chiếu cói, ăn rau mà ngọt ngào, cười tươi, thần kinh không còn lúc nào cũng chực đứt". Ước vọng nhằm giải phóng con người, khát vọng tự do, vượt lên số phận… là ý thức nhân văn trong sáng tạo của nhà văn. Vì mục đích đó, nhân loại sẵn sàng từ bỏ những gì ràng buộc họ, biến con người thành nô lệ. Ngay cả những gì quá quen thuộc nhàm mòn cũng là thứ nô lệ vô hình kìm hãm sự phát triển. Bởi vậy nhà văn Hoàng Thái Sơn giành phần ba - Trinh nữ và thiên thần để kết thúc tiểu thuyết. Cô bé May mang thai tới ngày sinh nở cho ra đời một thiên thần. Tại bệnh viện tỉnh "người ta khám vào chỗ "kín" của May, và kết quả thật bất ngờ: vẫn… "kín cổng cao tường". Chi tiết Đại (tên của Nhỏ do Cò đặt) nằm mơ thấy quầng sáng lung linh xuất hiện cùng cụ già như ông tiên báo mộng, như lần đầu ở phần hai cô từng mơ, vì "cảm động trước sự thanh sạch của tâm hồn nó, không muốn nó phải vương vào bụi bậm chốn trần ai ngày một lan ra khắp tám cõi…" và trò chơi "ném bàn chân vào lốt bàn chân nào là trúng phắp" của nhóm bạn trong câu lạc bộ, dẫn đến việc mang thai của May lại là một yếu tố phi lí, hoang tưởng, trái với khoa học. Nhưng, như đã nói, nhờ yếu tố phi lí này văn học có điều kiện mở rộng khả năng nhận thức đời sống, giải tỏa những ẩn ức của con người, giúp con người nhìn xa trông rộng hơn, "tạo ra một nghệ thuật mô tả cái vắng mặt, nghệ thuật thông báo cái không thể thông báo, diễn đạt cái không thể diễn đạt"⁽²⁾.
Câu lạc bộ những mái đầu xanh - một tổ chức không chính danh, được Hoàng Thái Sơn xây dựng như một tổ ấm, có thể ví đó là những hạt giống thanh sạch, trong sáng, vô tư. Những con người này sẽ là chủ nhân của đất nước mà khát vọng hướng tới.
Tuy nhiên văn học huyền ảo với yếu tố phi lí, đòi hỏi thủ pháp nghệ thuật rất tinh xảo. Làm sao để cái phi lí trở thành cái hợp lí, có thế tác phẩm văn học mới đưa người ta đến một thế giới hiện thực ngoài hiện thực, có thể nói cao hơn hiện thực. Mặc dầu Những mái đầu xanh thu tóm một xã hội rộng lớn có bóng dáng chiến tranh, có thời hòa bình, phố phường, nông thôn, có cả thời mở cửa, ta vẫn thấy thủ pháp nghệ thuật chưa đồng nhất, cái ảo và cái thực còn tách rời, thiếu những khoảng mờ nhòa cho đường biên phát triển, nhiều trang thoại dài khó ăn nhập.
Chưa thể nói Những mái đầu xanh là tiểu thuyết huyền ảo hoàn hảo, để góp phần làm một bước nhảy trong văn chương. Dẫu sao trong khi nhà văn vẫn còn dè dặt với thứ sản phẩm không thuộc trường phái nào, chủ nghĩa nào, thì văn học huyền ảo mở ra cho văn chương đương đại nhiều hứa hẹn đáng trân trọng.
16/3/2008
HOÀNG VŨ THUẬT
(nguồn: TCSH số 230 - 04-2008)

^{---------------------------------------}⁽¹⁾ NXB Hội Nhà văn, 2006.
⁽²⁾ Kafka với cuộc chiến chống phi lí, Nguyễn Văn Dân, Tạp chí Văn học nước ngoài, số 4 - 1996.

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Đọc tập thơ “Không thể đếm”

NGÔ MINHKhông thể đếm là tập thơ đầu tay của cây bút nữ Nguyễn Thị Thái người Huế, sống ở thành phố Buôn Ma Thuột vừa được NXB Thuận Hóa ấn hành. Tôi đã đọc một mạch hết tập thơ với tâm trạng phấn khích. Tập thơ có nhiều bài thơ hay, có nhiều câu thơ và thi ảnh lạ làm phấn chấn người đọc.
Thơ - sứ giả hòa bình

MINH KHÔICuối tháng bảy vừa qua, giáo sư ngôn ngữ và văn chương Wayne S.Karlin và nữ phóng viên Valerie, công tác ở một Đài phát thanh thuộc bang Maryland, Mỹ đã đến Huế tìm thăm nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ, để chuyển cho chị bản hợp đồng in ấn và phát hành tập thơ Green Rice (Cốm Non) do cơ quan xuất bản gửi từ Mỹ sang.
Đọc “Núi bà đen” của Larry Heinemann và “Cốm non” của Lâm Thị Mỹ Dạ.

FRED MARCHANTCó những vết thương chẳng thể nào lành lặn và có những nỗi đau chẳng bao giờ mất đi. Kinh nghiệm nhân loại khuyên ta không nên “chấp nhận” hay “bỏ đi” hay “vượt lên” chúng. Với một con người mà tâm hồn thương tổn vì đã làm cho người khác khổ đau hay chứng kiến nhiều nỗi đau khổ thì những câu nói như thế hoàn toàn vô nghĩa.
Khát vọng thơ ca và tình yêu

BÍCH THU (Đọc thơ Dòng sông mùa hạ của Hoàng Kim Dung. NXB Hội Nhà văn, 2004)Nhìn vào tác phẩm đã xuất bản của Hoàng Kim Dung, tôi nhận thấy ở người phụ nữ này có sự đan xen giữa công việc nghiên cứu khoa học với sáng tạo thi ca. Ngoài bốn tập thơ và bốn cuốn sách nghiên cứu về nghệ thuật đã in, với tập thơ thứ năm có tựa đề Dòng sông mùa hạ mới ra mắt bạn đọc, đã làm cán cân nghiêng về phía thơ ca.
Sự dịu dàng nữ tính nhìn từ góc độ văn hoá của tập truyện ngắn “Giao thừa”

ĐÔNG HÀVăn hoá và văn học bao giờ cũng có một mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Có thể thấy rằng văn học là một bộ phận của văn hoá, nó chịu sự ảnh hưởng của văn hoá. Khi soi vào một thời kì văn học, người đọc có thể thấy được những khía cạnh về phương diện đời sống văn hoá tinh thần của một thời đại, một giai đoạn của xã hội loài người.
Truyện ngắn Lê Khánh Mai

HÀ KHÁNH LINHViết được một câu thơ hay có khi phải chiêm nghiệm cả một đời người, hoàn thành một tập truyện, một tập thơ là sự chắt chiu miệt mài suốt cả quá trình, sau Đại hội nhà văn Việt Nam lần thứ VII Lê Khánh Mai liên tiếp trình làng tập thơ "Đẹp buồn và trong suốt như gương" (Nhà xuất bản Hội Nhà văn) và "Nết" tập truyện ngắn (Nhà xuất bản Đà Nẵng).
Đọc thơ Nguyễn Sĩ Cứ

NGUYỄN TRỌNG TẠOCó người làm thơ dễ dàng như suối nguồn tuôn chảy không bao giờ vơi cạn. Có người làm thơ khó khăn như đàn bà vượt cạn trong cơn đau sinh nở. Có người không đầy cảm xúc cũng làm được ra thơ. Có người cảm xúc dâng tràn mà trước thơ ngồi cắn bút. Thơ hay, thơ dở, thơ dở dở ương ương tràn ngập chợ thơ như trên trời dưới đất chỉ có thơ. Thơ nhiều đến ngạt thở chứ thơ chẳng còn tự nhiên như hơi thở mà ta vẫn hoài vọng một thời.
Ngô Đức Tiến và tập thơ “Nước mắt gừng”

THẠCH QUỲSuốt đời cần mẫn với công việc, luôn mang tấm lòng canh cánh với thơ, vì thế, ngoài tập “Giọng Nghệ” in riêng và bao lần in chung, nay Ngô Đức Tiến lại cho ra tập thơ này.
Giới thiệu các tác giả thuộc chi hội nhà văn Việt Nam tại Thừa Thiên Huế

Trong đội ngũ những người hoạt động văn nghệ tại Thừa Thiên Huế, bên cạnh các Hội chuyên ngành trực thuộc Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật (như Hội Nhà văn, Hội Mỹ thuật, Hội Âm nhạc…) có một tổ chức gọi là “Chi hội Nhà văn Việt Nam tại Thừa Thiên Huế”(CHNV).
Nhà văn Hà Khánh Linh

Hà Khánh Linh xuất thân trong một gia đình khoa bảng nổi tiếng ở Huế. Tên khai sinh của chị là Nguyễn Khoa Như Ý. Năm 20 tuổi, đang học dở dự bị đại học Khoa Học Sài Gòn thì chị quyết định bỏ học để gia nhập quân Giải phóng. Từ đó cho đến khi nghỉ hưu chị đã từng đi dạy, làm phóng viên Đài phát thanh Giải phóng, Đài phát thanh Bình Trị Thiên, làm biên tập, Thư ký Tòa soạn rồi Phó tổng biên tập Tạp chí Sông Hương. Chị quen biết và giao tiếp khá rộng từ các vị quan chức đến các vị đại đức, linh mục, trí thức... cùng những năm tháng gian khổ ở chiến trường Trị Thiên, những chuyến đi thực tế ở Căm pu chia... đã giúp chị có một vốn sống hết sức phong phú.
Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ

Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ sinh ra và lớn lên bên bờ sông Kiến Giang thơ mộng. Nhưng tuổi thơ của chị chứa đầy buồn đau và nước mắt: Mẹ không có cửa nhà/ Em đứa trẻ vắng cha/ Như mầm cây trên đá/ Biết khi nào nở hoa? Nỗi tuyệt vọng cứ ám ảnh suốt cả tuổi thơ của chị. Trong một bài thơ đầu tay chị viết: Tuổi thơ tôi như ráng chiều đỏ lựng/ Hắt máu xuống dòng sông đen.
Nhà văn Trần Thùy Mai

Trần Thùy Mai bắt đầu được các bạn trẻ yêu thích văn chương ở Huế biết đến khi chị đang học ở trường Đồng Khánh những năm trước giải phóng (1975). Tốt nghiệp vào loại xuất sắc, chị được giữ lại làm cán bộ giảng dạy ở trường đại học Sư phạm Huế. Dạy ở trường đại học Sư phạm Huế được một vài năm, chị chuyển sang làm công tác biên tập ở nhà xuất bản Thuận Hóa. Đây là một quyết định khá táo bạo và sáng suốt. Làm việc ở nhà xuất bản, chị có điều kiện viết lách hơn.
Chân dung con ngựa đua hết thời

LÊ HUỲNH LÂM (Đọc Viết bên Hộ Thành hào - thơ Nguyên Quân -, Nxb Thuận Hoá, 2009)Giữa những đổ nát hoang tàn quá khứ và hiện tại, khi mà thang giá trị bị đảo lộn, những mảnh vỡ đang vung vãi mọi nơi, tác giả lại tìm đến Hộ Thành hào để nhìn ngắm cõi lòng đang hỗn hênh mọi thứ và như chợt nhận ra niềm hy vọng mỏng mảnh, anh đã Viết bên Hộ Thành hào.
Đọc “Vông vang” của Lê Tấn Quỳnh - Hành trình của ảo giác hoa

HOÀNG DIỆP LẠCBất chợt giữa một ngày mưa gió, nhìn những hạt nước toé lên từ mặt đất như những đoá hoa mưa. Một loài hoa của ảo giác. Có thể trong tâm trạng như vậy, Lê Tấn Quỳnh chợt hỏi:Hoa vông vangCó hay không
Đắm say với “Ảo giác”

ĐINH NAM KHƯƠNG(Thơ Tuyết Nga - NXB Hội Nhà văn 2002)
Đôi điều về thư pháp của Hải Trung

NGUYỄN VĂN HOA1. Cuối thế kỷ 20, tôi làm cuốn sách “Tuyển tập thơ văn xuôi Việt Nam và thế giới” cùng tiến sỹ Nguyễn Ngọc Thiện (Viện Văn học Việt Nam), trong tập sách này gồm phần học thuật và phần tuyển thơ Việt Nam và Thế giới. Phần thơ Việt có nhiều tác giả sinh sống ở Huế, ngẫu nhiên-tình cờ có hai nhà thơ có thơ trong tập này, đó là Hải Bằng và Hải Trung.
Biến tấu của trăm năm

NGA LINH NGA1. Xuất bản mười hai tập thơ, mười hai tập văn xuôi, một tập nhạc; viết mười hai kịch bản phim chân dung, hai mươi lời bình cho các phim khác, biên soạn hai mươi tập nhạc... điều thật khó tin ở một người nổi tiếng rong chơi, thích cao đàm khái luận, thường không mấy khi vắng mặt nơi những cuộc rượu của đám văn nghệ Hà Thành như Nguyễn Thụy Kha.
Hiệu ứng ngạc nhiên từ một tập thơ

L.T.S: Trong vài năm lại đây, ở Huế, chưa có tập sách nào ra đời lại gây được “hiệu ứng ngạc nhiên” cho bạn đọc như một hiện tượng ngoài tập Thơ Trà My của Nguyễn Xuân Hoa ấn hành vào dịp kỷ niệm 30 năm ngày giải phóng Huế và Đà Nẵng vừa qua. Ngoài các bài viết giới thiệu, phê bình in trên nhiều tờ báo trung ương và địa phương, Sông Hương vẫn tiếp tục nhận được thêm các ý kiến cảm thụ về tập thơ này.Xin trân trọng giới thiệu cùng quý bạn đọc
Còn đây một đoá Trà My

NGUYỄN XUÂN HOÀNG (Đọc tập thơ Trà My của Nguyễn Xuân Hoa)
Trà My đã cập bến thơ

YÊN CHÂU (Đọc Thơ Trà My của Nguyễn Xuân Hoa)Giống như những cây xanh bói muộn bất ngờ cho một mùa hoa trái, thơ Nguyễn Xuân Hoa xuất hiện đột ngột như vậy. Anh không cho in rải rác đâu đó, cũng không đọc thơ ở những cuộc gặp gỡ bạn bè. Im lặng, đùng một cái cho ra hẳn một tập thơ. Thơ Trà My của nguyễn Xuân Hoa đã đến với bạn bè như vậy.