CÁI ẢO TRONG TIỂU THUYẾT NHỮNG MÁI ĐẦU XANH

09:49 16/04/2008

Văn học huyền ảo ra đời mang lại một thành tựu của phương pháp sáng tác. Một bước chuyển tiếp sau hàng thế kỉ từ cổ điển, lãng mạn, rồi hiện thực.

Văn học huyền ảo với đường biên rộng mà sự giao thoa, hay nói cách khác, sự tiếp thu có chọn lọc các phương pháp sáng tác trước nó để mở một trào lưu mới. Sở dĩ gọi là thành tựu, bởi vì do sự bế tắc trong các xu hướng tìm tới, sự phong tỏa từ đơn đặt hàng cứng nhắc của từng thời đại lịch sử, sự lỗi thời nhàm chán khi văn chương và hiện thực được đúc chung từ một khuôn mẫu, thì văn học huyền ảo với yếu tố phi lí làm chủ đạo, đã trình bày một thế giới huyễn tương khá xa lạ. Thật ra văn học huyền ảo không có nghĩa xa rời tất cả, như một sản phẩm của trí tưởng tượng, trở thành thứ hoang tưởng đối lập với con người, trái lại nó gắn với hiện thực rất chặt chẽ, nó mang trong mình bản chất cốt lõi của hiện thực.
Thiên sứ, Thực đơn chủ nhật của Phạm Thị Hoài trước đây, Ngày hoàng đạo của Nguyễn Đình Chính gần đây là những tác phẩm thể hiện xu hướng văn học huyền ảo. Sự dè dặt và cẩn trọng của một số nhà văn khác trên đường tiếp nhận và thử nghiệm, cho thấy văn học huyền ảo vẫn còn xa lạ với Việt .
Trong bối cảnh ấy Những mái đầu xanh⁽¹⁾, của Hoàng Thái Sơn dù chưa phải thuộc loại tiểu thuyết huyền ảo một trăm phần trăm, nhưng nhân vật, sự việc, tình huống vấn đề đã gợi mở những tín hiệu đáng quý.
Ngay từ phần đầu - Bà già trăm tuổi bỏ chồng nhà văn đã đưa ra tình tiết phi lí. Cuộc hôn nhân giữa bà Nhỏ và ông Lừa như số phận trớ trêu trong Miếng da lừa. Bà Nhỏ đã trăm tuổi nhưng không có lấy một ngày sống cho ra sống. Cuộc đời bà là kiếp nô lệ không còn lối thoát. "Hy vọng tự do tắt dần, giọt nước cuối cùng đang đứng trước cơn đại hạn một thế kỉ! Bà biết trước cái ngày tiếng nổ định mệnh sẽ tới”, bởi "tám chục năm bên cạnh ông chồng lầm lỡ!". Vì thế dù đã trăm tuổi, một con người nhỏ thó chỉ "cao một metere hai đêxi ba xăngti bốn mili", như "một con bé còi cọc, một đứa ăn xin nhỏ choắt" bà Nhỏ vẫn quyết định bỏ chồng. Khi trở về ngôi nhà mái lá xưa, ngay trong đêm đầu tiên bà già trăm tuổi ấy đã hóa thân thành cô gái hai mươi hai tuổi. "Việc ông trời cải lão hoàn đồng cho bà Nhỏ, lúc đầu cũng gây xôn xao dư luận, báo chí rùm lên, nhưng rồi người ta lại sớm quên đi bởi coi đó cũng là thứ chưa lấy gì làm ghê gớm… Không ai còn xem nàng là thứ con trời lọt xuống trần gian nữa". Tình tiết thứ ánh sáng lạ cùng với cụ già hiện ra không phải là bút pháp trong truyện cổ tích thần thoại, mà là thủ pháp nghệ thuật ảo hóa nhân vật, huyền thoại hóa chi tiết đời sống. Nhân vật không đồng nhất với hiện thực, hiện thực đi theo ý tưởng nhà văn, tạo ra thế giới văn chương tượng trưng, phi hiện thực.
Cuộc sống của bà Nhỏ từ đây bước sang trang khác. Gian nhà nhỏ ngày xưa nay trở thành trung tâm câu lạc bộ Những mái đầu xanh với những người bạn trẻ như Cò, Duy, May, Hồng Thập Tự. Mỗi con người trong câu lạc bộ có một số phận riêng. Trong số những gia đình May giúp việc "có một ông già nằm liệt giường do chứng gì không rõ, chỉ mỗi cánh tay trái là còn ngo ngoe được…". Ông già ở trong căn phòng biệt lập, không có bất kì một thứ nào khác ngoài chiếc giường được làm từ "một thứ hợp kim siêu bền chỉ duy làm các vỏ con tàu vũ trụ" và một chiếc que để ông già múa may cũng làm bằng thứ hợp kim đó. Thế nhưng May phát hiện ra nơi "cái miệng đen ngòm răng còn đúng hai chiếc rưỡi", của ông già, một con ma "thèm sắt" gần trăm tuổi ấy đã nhai "rau ráu" tô, bát, hộp sắt, chai lọ, đinh rỉ, chìa khóa… Ông "chén tất, chén say sưa, ngon lành không để lại chút tang tích”. Đó chính là hiện thân của cái ác, sự tàn bạo tự vạch mặt giả đạo đức.
Yếu tố phi lí như đi ra từ một thế giới ma quái. Người đọc liên tưởng đến những hạng người dơ bẩn trong xã hội, làm việc gì ăn việc đó, có thứ gì chén thứ đó. Đó là loài sâu mọt xã hội, loài gậm nhấm bẩn thỉu và đê tiện nhất. Hiệu quả của việc xây dựng các nhân vật tha hóa, không phù hợp thực tế này không có gì là khó hiểu trong một xã hội trường kì mắc bệnh tham nhũng. Yếu tố vô lí trần trụi lại mang một hiện thực tự bên trong. Đấy chính là vấn đề đặt ra của văn học huyền ảo. Tội ác vẫn tồn tại vô hình và phi lí, nó diễn ra hàng ngày quanh ta. Sự bất an vẫn đeo đẳng thế giới này mọi nơi, mọi lúc như cơn ác mộng bao trùm lên tất cả. Vì thế bà lão trăm tuổi nhất quyết phải bỏ chồng "cởi bỏ gông xiềng khỏi vai… cầm trong tay một trăm ngày tự do, chính bà đã tự giành lấy nó về mình từ bàn tay số phận, đã làm một việc lạ lùng xưa nay chưa dám ai làm, đó là tự giải phóng mình…", để rồi kết thúc tiểu thuyết Hoàng Thái Sơn cho nhân vật mình ngày mai đi lấy chồng. Và May cũng "hết chịu nổi rồi", phải thoát khỏi sự kinh khủng ấy, về nhà với mẹ dù "ngủ trên manh chiếu cói, ăn rau mà ngọt ngào, cười tươi, thần kinh không còn lúc nào cũng chực đứt". Ước vọng nhằm giải phóng con người, khát vọng tự do, vượt lên số phận… là ý thức nhân văn trong sáng tạo của nhà văn. Vì mục đích đó, nhân loại sẵn sàng từ bỏ những gì ràng buộc họ, biến con người thành nô lệ. Ngay cả những gì quá quen thuộc nhàm mòn cũng là thứ nô lệ vô hình kìm hãm sự phát triển. Bởi vậy nhà văn Hoàng Thái Sơn giành phần ba - Trinh nữ và thiên thần để kết thúc tiểu thuyết. Cô bé May mang thai tới ngày sinh nở cho ra đời một thiên thần. Tại bệnh viện tỉnh "người ta khám vào chỗ "kín" của May, và kết quả thật bất ngờ: vẫn… "kín cổng cao tường". Chi tiết Đại (tên của Nhỏ do Cò đặt) nằm mơ thấy quầng sáng lung linh xuất hiện cùng cụ già như ông tiên báo mộng, như lần đầu ở phần hai cô từng mơ, vì "cảm động trước sự thanh sạch của tâm hồn nó, không muốn nó phải vương vào bụi bậm chốn trần ai ngày một lan ra khắp tám cõi…" và trò chơi "ném bàn chân vào lốt bàn chân nào là trúng phắp" của nhóm bạn trong câu lạc bộ, dẫn đến việc mang thai của May lại là một yếu tố phi lí, hoang tưởng, trái với khoa học. Nhưng, như đã nói, nhờ yếu tố phi lí này văn học có điều kiện mở rộng khả năng nhận thức đời sống, giải tỏa những ẩn ức của con người, giúp con người nhìn xa trông rộng hơn, "tạo ra một nghệ thuật mô tả cái vắng mặt, nghệ thuật thông báo cái không thể thông báo, diễn đạt cái không thể diễn đạt"⁽²⁾.
Câu lạc bộ những mái đầu xanh - một tổ chức không chính danh, được Hoàng Thái Sơn xây dựng như một tổ ấm, có thể ví đó là những hạt giống thanh sạch, trong sáng, vô tư. Những con người này sẽ là chủ nhân của đất nước mà khát vọng hướng tới.
Tuy nhiên văn học huyền ảo với yếu tố phi lí, đòi hỏi thủ pháp nghệ thuật rất tinh xảo. Làm sao để cái phi lí trở thành cái hợp lí, có thế tác phẩm văn học mới đưa người ta đến một thế giới hiện thực ngoài hiện thực, có thể nói cao hơn hiện thực. Mặc dầu Những mái đầu xanh thu tóm một xã hội rộng lớn có bóng dáng chiến tranh, có thời hòa bình, phố phường, nông thôn, có cả thời mở cửa, ta vẫn thấy thủ pháp nghệ thuật chưa đồng nhất, cái ảo và cái thực còn tách rời, thiếu những khoảng mờ nhòa cho đường biên phát triển, nhiều trang thoại dài khó ăn nhập.
Chưa thể nói Những mái đầu xanh là tiểu thuyết huyền ảo hoàn hảo, để góp phần làm một bước nhảy trong văn chương. Dẫu sao trong khi nhà văn vẫn còn dè dặt với thứ sản phẩm không thuộc trường phái nào, chủ nghĩa nào, thì văn học huyền ảo mở ra cho văn chương đương đại nhiều hứa hẹn đáng trân trọng.
16/3/2008
HOÀNG VŨ THUẬT
(nguồn: TCSH số 230 - 04-2008)

^{---------------------------------------}⁽¹⁾ NXB Hội Nhà văn, 2006.
⁽²⁾ Kafka với cuộc chiến chống phi lí, Nguyễn Văn Dân, Tạp chí Văn học nước ngoài, số 4 - 1996.

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Phải từ bỏ sự thoả hiệp

TRẦN THUỲ MAI (Đọc Uẩn khúc, tiểu thuyết của Hoàng Văn Bàng, NXB Thuận Hoá 2002)Câu chuyện xảy ra ở một vùng quê không xa lắm, với một tầm mức tai hại không lớn, gây một ảnh hưởng mới xem qua tưởng chừng không đáng kể. Một ông trưởng phòng ở huyện tham ô vài chục triệu thì đã thấm gì so với những câu chuyện động trời hàng ngày trên các báo, mà thủ phạm mang những chức tước lớn lao hơn, với những số tiền khổng lồ tới hàng nghìn tỉ!
Ngô Minh - “Người của công chúng”

MAI VĂN HOAN (Giới thiệu các tác giả thuộc chi hội nhà văn Việt Nam tại Huế)Ngô Minh là một trong những nhà văn Việt Nam ở Huế được Đài truyền hình Cáp Việt Nam chọn giới thiệu tới 45 phút trong chương trình “Người của công chúng”. Tôi cũng được mời nói đôi lời về anh. Với tôi, Ngô Minh là người làm việc “tới số” và chơi cũng... “tới số”!
Một kiếp bên trời

PHẠM XUÂN NGUYÊNCùng một kiếp bên trời lận đận (Bạch Cư Dị - Tỳ bà hành)Nhà văn Bùi Ngọc Tấn vừa cho ra mắt tác phẩm Rừng xưa xanh lá (Mười chân dung văn nghệ sĩ) tại Nhà xuất bản Hải Phòng (1/2003).
Thư gửi tổng thống Mỹ Richard M. Nixon - Những dòng chữ cuối cùng của chủ tịch Hồ Chí Minh

TÔ VĨNH HÀNhững trang viết sau cùng của một con người luôn luôn là điều thiêng liêng và không bao giờ hết bí ẩn. Vì sao lại dùng từ ấy chứ không phải là chữ kia; đề cập đến cái này chứ không phải là cái khác..? Rất nhiều câu hỏi sẽ đến với người đọc khi trước mắt ta là những ý tưởng hiện hữu sau cùng của một đời người - đặc biệt ở con người vĩ đại như Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh là cái tên mà mỗi người Việt lúc đọc hay nói, không chỉ diễn đạt một quan niệm gần như vô hạn của nhận thức, mà hơn nhiều thế nữa - là âm sắc tuyệt vời của sự kết tụ những tinh hoa quý giá nhất của trái tim mình.
Đất nước "Rũ bùn đứng dậy sáng loà" qua cái nhìn của nhà thơ Nguyễn Đình Thi

NGUYỄN TỐNGQuê hương đất nước và con người luôn có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau trong suốt chiều dày của lịch sử dựng nước và giữ nước. Nó tự nhiên chan hoà đến mức như cá bơi quẫy giữa đại dương, chim tung cánh vô tư giữa bầu trời bát ngát. Đến lúc nào đó, khi con người rơi vào cảnh cá chậu chim lồng, tình cảm, ý thức về đất nước thiêng liêng mới trở nên ám ảnh day dứt.
Huyền thoại, sự thật và tiểu thuyết

NGUYỄN KHẮC PHÊ (Đọc “Thân Trọng Một – con người huyền thoại” của Nguyễn Quang Hà)Đã từ lâu, tên tuổi anh hùng Thân Trọng Một trở nên thân quen với mọi người, nhất là với quân dân Thừa Thiên Huế; những “sự tích” về ông đã thành truyện “truyền kỳ” trong dân chúng và đã được giới thiệu trên nhiều sách báo. Tuy vậy, với “THÂN TRỌNG MỘT – CON NGƯỜI HUYỀN THOẠI”, lần đầu tiên, chân dung và những chiến công của ông đã được tái hiện một cách đầy đủ và sinh động nhất.
Giới thiệu các tác giả thuộc chi hội nhà văn Việt Nam tại Huế - Nhà văn Nguyễn Quang Hà

Nhà văn Nguyễn Quang Hà tâm sự với tôi rằng anh có hai món nợ rất lớn mà chắc đến khi nhắm mắt xuôi tay cũng không thể nào trả xong. Hai món nợ mà anh đang gánh trên đôi vai của mình là món nợ đối với nhân dân và món nợ đối với đồng đội. Gần bốn mươi năm cầm bút, anh đã viết 9 tập tiểu thuyết; 7 tập truyện ngắn, ký, truyện ký; 2 tập thơ cùng với hàng trăm bài báo cũng chỉ mong sao trả được hai món nợ ấy.
Hà Khánh Linh đi dưới trời hoa phượng

XUÂN CANGNhờ cuốn hồi ký nhỏ Ngày ấy Trường Sơn (Nxb Hội Nhà văn - Hà Nội - 2000) của Nguyễn Khoa Như Ý- tên khai sinh của Hà Khánh Linh, bạn đọc được biết đây là một nhà văn nữ có khí chất không bình thường. Một người con gái mảnh dẻ, nhưng có chí, mơ mộng, ham hành động, vì nghĩa lớn mà dấn thân vào nơi nguy hiểm.
Hà Minh Đức - tôi khao khát tìm hiểu cuộc sống

Sau Vị giáo sư và ẩn sĩ đường, Ba lần đến nước Mỹ, trong năm 2002, GS. Hà Minh Đức tiếp tục ra mắt bạn đọc tác phẩm Tản mạn đầu ô. Vậy là trong khoảng 5 năm, bên cạnh một khối lượng lớn những tác phẩm nghiên cứu, lý luận, phê bình, ông đã sáng tác 3 tập thơ và 3 tập bút ký. Đó là những con số mang nhiều ý nghĩa thể hiện sự "đa năng" của một đời văn tưởng đã yên vị với nhiều danh hiệu cao quý và hơn 30 tập sách nghiên cứu, lý luận, phê bình. Tản mạn đầu ô ra đời được dư luận chú ý, quan tâm. Sau đây là cuộc trao đổi giữa PGS. TS Lý Hoài Thu với GS. Hà Minh Đức xung quanh tập sách này.
Châu Thu Hà du lãm với "Khúc đêm"

HUỲNH HẠ NGUYÊN (Đọc tập thơ "Khúc đêm" của Châu Thu Hà - Nxb Thuận Hoá - 11/2002)...Thơ Châu Thu Hà mang đậm nữ tính. Khi trái tim biết cười, hay khi giàn giụa nước mắt, ta bỗng thấy quý sao những phút sống chân thành với cuộc đời, với mọi người. Châu Thu Hà không để trái tim mình tuột xuống phía bên kia triền dốc, chị cố bước tới và neo lại, để thấy mình được xẻ chia, được yêu chiều, xoa dịu...
Nhà thơ Hoàng Hưng nói về thơ trẻ

LÊ MỸ Ý (L.M.Y): Thưa nhà thơ, là một người có thể tạm gọi là thuộc thế hệ đi trước nhưng lại luôn "gây sốc" bằng những tác phẩm tìm tòi mới, chắc hẳn ông có quan tâm nhiều đến thế hệ thơ trẻ? Có thể có một nhận xét chung về thơ trẻ hiện nay chăng?NHÀ THƠ HOÀNG HƯNG (H.H): Tất nhiên là tôi rất quan tâm. Nhận xét chung của tôi về thơ trẻ bây giờ là đa số vẫn mang tính phong trào. Có thể nói là những người làm thơ trẻ vẫn đi theo một vết mòn của thế hệ trước, chưa thấy rõ những bứt phá, chỉ nổi lên một số tác giả theo cách lẻ tẻ.
Vi Thuỳ Linh - một thế giới không thể ngừng

Tại sao cô chỉ làm thơ tự do?- Trước hết, bởi tôi thích tự do. Tự do ở đây, được hiểu là: nói, làm, dám mơ ước và tham vọng tất cả những gì mình muốn, không bị tác động và chi phối bởi ai, bởi bất cứ điều gì.
Thơ Phan Huyền Thư - nằm nghiêng về cách tân

NGUYỄN THỤY KHA Đã là lạ tên một tác phẩm khí nhạc mang tực đề "Eo lưng" của nữ nhạc sĩ Kim Ngọc. Lại thu thú khi đọc tập thơ "Nằm nghiêng" của nữ thi sĩ Phan Huyền Thư. Một thế kỷ giải phóng của Việt Nam thật đáng kính ngạc.Cái cách giải phóng mình, phái yếu trong đó có mình của Phan Huyền Thư là sự độ lượng với cũ kỹ, là mỉa mai sự nửa vời, là quyết liệt lặng lẽ vươn tới cách tân theo một thế của “Nằm nghiêng”.
Văn Cầm Hải - hiện đại trầm tích cảm quan Việt

NGUYỄN TRỌNG TẠOCòn nhớ mùa Huế mưa 1992, Nguyễn Khắc Thạch và Ngô Minh đến nhà tôi chơi, mang theo bản thảo đánh máy tập thơ đầu tay của một tác giả mới 20 tuổi có tên là Văn Cầm Hải. Một cái tên lạ mà tôi chưa nghe bao giờ. Những bài thơ của anh cũng chưa hề xuất hiện trên mặt báo. Nguyễn Khắc Thạch và Ngô Minh đều nói rằng; "Thơ tay này lạ lắm. Ông xem thử".
Đọc thơ gặp người

NGUYỄN QUANG HÀNgồi đọc NGÀN NĂM SAU mà như đang ngồi nói chuyện tay đôi với Nguyễn Trọng Bính. Giọng thơ anh cũng cứ chân chất, yêu quê hương và say đời như chính con người anh. Từ thời chiến tranh, chúng tôi đã ở trong rừng với nhau. Cứ ngồi với nhau là bộc bạch hết. Một lá thư riêng, một rung động mới, chúng tôi cũng chia sẻ với nhau.
Ký ức phù sa

PHAN THÀNH MINHĐó cũng là tựa đề tập thơ rất dễ thương của Trần Tịnh Yên - nhà thơ của đất kinh kỳ thơ mộng thuở nào - thú thật là tôi đã vô cùng hạnh phúc khi nhận được tập thơ này do chính tác giả gởi tặng, dễ thương ở chỗ khổ giấy nhỏ nhắn, trình bày đẹp trang nhã, sách 80 trang với 46 bài thơ cũng mỏng mảnh như thế nhưng nhìn rất thơ, càng thơ hơn nữa khi chính tác giả tự viết lời phi lộ cho mình, tôi rất hợp với anh ở điểm này bởi lẽ chẳng ai có thể thay thế cho mình bằng mình để nói hộ những gì mình muốn nói...:...năm xưa qua ngõ sân đìnhcó người nhặt được mối tình ai rơi
“Thế giới tối đen” bí ẩn tuyệt đẹp

NAM NGỌC (Về tập truyện ngắn mới nhất của nhà văn Võ Thị Xuân Hà do Công ty Truyền thông Hà Thế liên kết NXB Phụ nữ xuất bản và phát hành quý I năm 2009)Tập truyện gồm 14 truyện ngắn, với những mô típ khác nhau nhưng cùng chung gam màu thấm đẫm chất liệu hiện thực. Tất cả đã tạo nên một chỉnh thể thống nhất mà ở đó các nhân vật dù xấu dù tốt cũng đều hướng tới cái đẹp, cái nhân bản của con người. Cách viết truyện lạ cùng với những chi tiết, tình tiết được lắp ghép một cách khéo léo, Võ Thị Xuân Hà đã một lần nữa gây ngạc nhiên cho người đọc bằng bút pháp ẩn không gian đa chiều của mình.
"Người đàn bà không hoá đá" - một cách hiện diện ở đời

BÍCH THUHơn một thập niên trước đây, với hai truyện ngắn Hồi ức của một binh nhì và Vết thương lòng, Nguyễn Thế Tường đã đoạt giải cao trong cuộc thi truyện ngắn do Tạp chí Văn nghệ quân đội tổ chức năm 1992 - 1994. Tôi còn nhớ một trong số các nhà phê bình đã thành danh của nhà số 4 Lý Nam Đế không kìm được cảm xúc của mình với chùm truyện dự thi của Nguyễn Thế Tường lúc ấy đã thốt lên: “Tôi thích truyện ngắn Nguyễn Thế Tường”. Từ đó đến nay, Nguyễn Thế Tường vẫn miệt mài viết và lặng lẽ ra sách. Người đàn bà không hoá đá là lần ra mắt thứ năm của anh.
Hải Bằng nhà thơ xứ Huế

HOÀNG VŨ THUẬT (Đọc “Trăng đợi trước thềm”, thơ Hải Bằng, NXB Thuận Hoá - 1987)Đổi mới là trách nhiệm vừa là bổn phận đang diễn ra sôi động trong đời sống văn học hôm nay. Nhưng ranh giới giữa cũ và mới không dễ dàng phân định khi đánh giá một tác phẩm văn chương nghệ thuật.
Trương Vĩnh Tuấn - Nỗi đau đời của thi sĩ

ĐINH NAM KHƯƠNG (Nhân đọc “ru em ru tôi” Thơ Trương Vĩnh Tuấn NXB: Hội nhà văn - 2003)Có một nhà thơ nổi danh thi sĩ, làm “quan” khá to ở báo văn nghệ. Nhưng chẳng bao giờ thấy ông vỗ ngực, ngạo mạn nói lời: “ta là quan đây” mà ông luôn dân giã tự gọi mình là hắn, xưng hô với bạn bè là mày tao: “...Hình như hắn là nhà quê Hình như hắn từ quê ra...” (Gốc)