CÁI ẢO TRONG TIỂU THUYẾT NHỮNG MÁI ĐẦU XANH

09:49 16/04/2008

Văn học huyền ảo ra đời mang lại một thành tựu của phương pháp sáng tác. Một bước chuyển tiếp sau hàng thế kỉ từ cổ điển, lãng mạn, rồi hiện thực.

Văn học huyền ảo với đường biên rộng mà sự giao thoa, hay nói cách khác, sự tiếp thu có chọn lọc các phương pháp sáng tác trước nó để mở một trào lưu mới. Sở dĩ gọi là thành tựu, bởi vì do sự bế tắc trong các xu hướng tìm tới, sự phong tỏa từ đơn đặt hàng cứng nhắc của từng thời đại lịch sử, sự lỗi thời nhàm chán khi văn chương và hiện thực được đúc chung từ một khuôn mẫu, thì văn học huyền ảo với yếu tố phi lí làm chủ đạo, đã trình bày một thế giới huyễn tương khá xa lạ. Thật ra văn học huyền ảo không có nghĩa xa rời tất cả, như một sản phẩm của trí tưởng tượng, trở thành thứ hoang tưởng đối lập với con người, trái lại nó gắn với hiện thực rất chặt chẽ, nó mang trong mình bản chất cốt lõi của hiện thực.
Thiên sứ, Thực đơn chủ nhật của Phạm Thị Hoài trước đây, Ngày hoàng đạo của Nguyễn Đình Chính gần đây là những tác phẩm thể hiện xu hướng văn học huyền ảo. Sự dè dặt và cẩn trọng của một số nhà văn khác trên đường tiếp nhận và thử nghiệm, cho thấy văn học huyền ảo vẫn còn xa lạ với Việt .
Trong bối cảnh ấy Những mái đầu xanh⁽¹⁾, của Hoàng Thái Sơn dù chưa phải thuộc loại tiểu thuyết huyền ảo một trăm phần trăm, nhưng nhân vật, sự việc, tình huống vấn đề đã gợi mở những tín hiệu đáng quý.
Ngay từ phần đầu - Bà già trăm tuổi bỏ chồng nhà văn đã đưa ra tình tiết phi lí. Cuộc hôn nhân giữa bà Nhỏ và ông Lừa như số phận trớ trêu trong Miếng da lừa. Bà Nhỏ đã trăm tuổi nhưng không có lấy một ngày sống cho ra sống. Cuộc đời bà là kiếp nô lệ không còn lối thoát. "Hy vọng tự do tắt dần, giọt nước cuối cùng đang đứng trước cơn đại hạn một thế kỉ! Bà biết trước cái ngày tiếng nổ định mệnh sẽ tới”, bởi "tám chục năm bên cạnh ông chồng lầm lỡ!". Vì thế dù đã trăm tuổi, một con người nhỏ thó chỉ "cao một metere hai đêxi ba xăngti bốn mili", như "một con bé còi cọc, một đứa ăn xin nhỏ choắt" bà Nhỏ vẫn quyết định bỏ chồng. Khi trở về ngôi nhà mái lá xưa, ngay trong đêm đầu tiên bà già trăm tuổi ấy đã hóa thân thành cô gái hai mươi hai tuổi. "Việc ông trời cải lão hoàn đồng cho bà Nhỏ, lúc đầu cũng gây xôn xao dư luận, báo chí rùm lên, nhưng rồi người ta lại sớm quên đi bởi coi đó cũng là thứ chưa lấy gì làm ghê gớm… Không ai còn xem nàng là thứ con trời lọt xuống trần gian nữa". Tình tiết thứ ánh sáng lạ cùng với cụ già hiện ra không phải là bút pháp trong truyện cổ tích thần thoại, mà là thủ pháp nghệ thuật ảo hóa nhân vật, huyền thoại hóa chi tiết đời sống. Nhân vật không đồng nhất với hiện thực, hiện thực đi theo ý tưởng nhà văn, tạo ra thế giới văn chương tượng trưng, phi hiện thực.
Cuộc sống của bà Nhỏ từ đây bước sang trang khác. Gian nhà nhỏ ngày xưa nay trở thành trung tâm câu lạc bộ Những mái đầu xanh với những người bạn trẻ như Cò, Duy, May, Hồng Thập Tự. Mỗi con người trong câu lạc bộ có một số phận riêng. Trong số những gia đình May giúp việc "có một ông già nằm liệt giường do chứng gì không rõ, chỉ mỗi cánh tay trái là còn ngo ngoe được…". Ông già ở trong căn phòng biệt lập, không có bất kì một thứ nào khác ngoài chiếc giường được làm từ "một thứ hợp kim siêu bền chỉ duy làm các vỏ con tàu vũ trụ" và một chiếc que để ông già múa may cũng làm bằng thứ hợp kim đó. Thế nhưng May phát hiện ra nơi "cái miệng đen ngòm răng còn đúng hai chiếc rưỡi", của ông già, một con ma "thèm sắt" gần trăm tuổi ấy đã nhai "rau ráu" tô, bát, hộp sắt, chai lọ, đinh rỉ, chìa khóa… Ông "chén tất, chén say sưa, ngon lành không để lại chút tang tích”. Đó chính là hiện thân của cái ác, sự tàn bạo tự vạch mặt giả đạo đức.
Yếu tố phi lí như đi ra từ một thế giới ma quái. Người đọc liên tưởng đến những hạng người dơ bẩn trong xã hội, làm việc gì ăn việc đó, có thứ gì chén thứ đó. Đó là loài sâu mọt xã hội, loài gậm nhấm bẩn thỉu và đê tiện nhất. Hiệu quả của việc xây dựng các nhân vật tha hóa, không phù hợp thực tế này không có gì là khó hiểu trong một xã hội trường kì mắc bệnh tham nhũng. Yếu tố vô lí trần trụi lại mang một hiện thực tự bên trong. Đấy chính là vấn đề đặt ra của văn học huyền ảo. Tội ác vẫn tồn tại vô hình và phi lí, nó diễn ra hàng ngày quanh ta. Sự bất an vẫn đeo đẳng thế giới này mọi nơi, mọi lúc như cơn ác mộng bao trùm lên tất cả. Vì thế bà lão trăm tuổi nhất quyết phải bỏ chồng "cởi bỏ gông xiềng khỏi vai… cầm trong tay một trăm ngày tự do, chính bà đã tự giành lấy nó về mình từ bàn tay số phận, đã làm một việc lạ lùng xưa nay chưa dám ai làm, đó là tự giải phóng mình…", để rồi kết thúc tiểu thuyết Hoàng Thái Sơn cho nhân vật mình ngày mai đi lấy chồng. Và May cũng "hết chịu nổi rồi", phải thoát khỏi sự kinh khủng ấy, về nhà với mẹ dù "ngủ trên manh chiếu cói, ăn rau mà ngọt ngào, cười tươi, thần kinh không còn lúc nào cũng chực đứt". Ước vọng nhằm giải phóng con người, khát vọng tự do, vượt lên số phận… là ý thức nhân văn trong sáng tạo của nhà văn. Vì mục đích đó, nhân loại sẵn sàng từ bỏ những gì ràng buộc họ, biến con người thành nô lệ. Ngay cả những gì quá quen thuộc nhàm mòn cũng là thứ nô lệ vô hình kìm hãm sự phát triển. Bởi vậy nhà văn Hoàng Thái Sơn giành phần ba - Trinh nữ và thiên thần để kết thúc tiểu thuyết. Cô bé May mang thai tới ngày sinh nở cho ra đời một thiên thần. Tại bệnh viện tỉnh "người ta khám vào chỗ "kín" của May, và kết quả thật bất ngờ: vẫn… "kín cổng cao tường". Chi tiết Đại (tên của Nhỏ do Cò đặt) nằm mơ thấy quầng sáng lung linh xuất hiện cùng cụ già như ông tiên báo mộng, như lần đầu ở phần hai cô từng mơ, vì "cảm động trước sự thanh sạch của tâm hồn nó, không muốn nó phải vương vào bụi bậm chốn trần ai ngày một lan ra khắp tám cõi…" và trò chơi "ném bàn chân vào lốt bàn chân nào là trúng phắp" của nhóm bạn trong câu lạc bộ, dẫn đến việc mang thai của May lại là một yếu tố phi lí, hoang tưởng, trái với khoa học. Nhưng, như đã nói, nhờ yếu tố phi lí này văn học có điều kiện mở rộng khả năng nhận thức đời sống, giải tỏa những ẩn ức của con người, giúp con người nhìn xa trông rộng hơn, "tạo ra một nghệ thuật mô tả cái vắng mặt, nghệ thuật thông báo cái không thể thông báo, diễn đạt cái không thể diễn đạt"⁽²⁾.
Câu lạc bộ những mái đầu xanh - một tổ chức không chính danh, được Hoàng Thái Sơn xây dựng như một tổ ấm, có thể ví đó là những hạt giống thanh sạch, trong sáng, vô tư. Những con người này sẽ là chủ nhân của đất nước mà khát vọng hướng tới.
Tuy nhiên văn học huyền ảo với yếu tố phi lí, đòi hỏi thủ pháp nghệ thuật rất tinh xảo. Làm sao để cái phi lí trở thành cái hợp lí, có thế tác phẩm văn học mới đưa người ta đến một thế giới hiện thực ngoài hiện thực, có thể nói cao hơn hiện thực. Mặc dầu Những mái đầu xanh thu tóm một xã hội rộng lớn có bóng dáng chiến tranh, có thời hòa bình, phố phường, nông thôn, có cả thời mở cửa, ta vẫn thấy thủ pháp nghệ thuật chưa đồng nhất, cái ảo và cái thực còn tách rời, thiếu những khoảng mờ nhòa cho đường biên phát triển, nhiều trang thoại dài khó ăn nhập.
Chưa thể nói Những mái đầu xanh là tiểu thuyết huyền ảo hoàn hảo, để góp phần làm một bước nhảy trong văn chương. Dẫu sao trong khi nhà văn vẫn còn dè dặt với thứ sản phẩm không thuộc trường phái nào, chủ nghĩa nào, thì văn học huyền ảo mở ra cho văn chương đương đại nhiều hứa hẹn đáng trân trọng.
16/3/2008
HOÀNG VŨ THUẬT
(nguồn: TCSH số 230 - 04-2008)

^{---------------------------------------}⁽¹⁾ NXB Hội Nhà văn, 2006.
⁽²⁾ Kafka với cuộc chiến chống phi lí, Nguyễn Văn Dân, Tạp chí Văn học nước ngoài, số 4 - 1996.

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Một ngày xưa yêu cho đến bây giờ

HOÀNG KIM DUNG (Đọc trường ca Lửa mùa hong áo của Lê Thị Mây)Nhà thơ Lê Thị Mây đã có nhiều tập thơ được xuất bản như: Những mùa trăng mong chờ, Dịu dàng, Tặng riêng một người, Giấc mơ thiếu phụ, Du ca cây lựu tình, Khúc hát buổi tối, v.v... Chị còn viết văn xuôi với các tập truyện: Trăng trên cát, Bìa cây gió thắm, Huyết ngọc, Phố còn hoa cưới v.v...Nhưng say mê tâm huyết nhất với chị vẫn là thơ. Gần đây tập trường ca Lửa mùa hong áo của nhà thơ Lê Thị Mây đã được nhà xuất bản Quân đội nhân dân ấn hành. (quý IV. 2003)
Đọc “Hoa nắng hoa mưa”

PHẠM PHÚ PHONGTrước khi có Hoa nắng hoa mưa (NXB Thanh Niên, 2001), Hà Huy Hoàng đã có tập Một nắng hai sương (NXB Văn Nghệ TP Hồ Chí minh, 1998) và hai tập in chung là Một khúc sông Trà (NXB Văn nghệ TP Hồ Chí Minh) và Buồn qua bóng đuổi (NXB Văn hoá Dân tộc, 2000). Đã có thơ đăng và giới thiệu trên các báo Văn nghệ Trẻ, Văn nghệ TP Hồ Chí Minh, Lao động, Người lao động, các tập san, tạp chí Thời văn, Tiểu thuyết thứ bảy, Cẩm thành hoặc đăng trong các tuyển thơ như Hạ trong thi ca (1994), Lục bát tình (1997), Thời áo trắng (1997), Ơn thầy (1997), Lục bát xuân ca (1999)...
Giới thiệu Chi hội nhà văn Việt Nam tại Huế - Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường

Hoàng Phủ Ngọc Tường. Sinh ngày 9 tháng 9 năm 1937. Quê ở Triệu Long, Triệu Hải, Quảng Trị. Năm 1960, tốt nghiệp khóa I, ban Việt Hán, Trường đại học Sư phạm Sài Gòn. Năm 1964, nhận bằng cử nhân triết Đại học Văn khoa Huế. Năm 1960 - 1966, dạy trường Quốc Học Huế. Từng tham gia phong trào học sinh, sinh viên và giáo chức chống Mỹ - ngụy đòi độc lập thống nhất Tổ quốc. Năm 1966 - 1975, nhà văn thoát li lên chiến khu, hoạt động ở chiến trường Trị Thiên. Sau khi nước nhà thống nhất, từng là Chủ tịch Hội Văn nghệ Quảng Trị, Tổng biên tập Tạp chí Cửa Việt.
Thử phiên âm Hán Việt cho chữ Festival

ANH DŨNGLTS: Kết hợp tin học với Hán Nôm là việc làm khó, càng khó hơn đối với Phan Anh Dũng - một người bị khuyết tật khiếm thính do tai nạn từ thuở còn bé thơ. Bằng nghị lực và trí tuệ, anh đã theo học, tốt nghiệp cử nhân vật lý lý thuyết trường Đại học Khoa học Huế và thành công trong việc nghiên cứu xây dựng hoàn chỉnh bộ Phần mềm Hán Nôm độc lập, được giải thưởng trong cuộc thi trí tuệ Việt Nam năm 2001.Sông Hương xin giới thiệu anh với tư cách là một công tác viên mới.
Đi tìm nguồn gốc một bài thơ thời niên thiếu của bác Hồ

SƠN TÙNGLTS: Trong quá trình sưu tầm, tuyển chọn bài cho tập thơ Dạ thưa Xứ Huế - một công trình thơ Huế thế kỷ XX, chúng tôi nhận thấy rằng, hầu hết các nhà thơ lớn đương thời khắp cả nước đều tới Huế và đều có cảm tác thơ. Điều này, khiến chúng tôi liên tưởng đến Bác Hồ. Bác không những là Anh hùng giải phóng dân tộc, là danh nhân văn hoá thế giới mà còn là một nhà thơ lớn. Các nhà thơ lớn thường bộc lộ năng khiếu của mình rất sớm, thậm chí từ khi còn thơ ấu. Vậy, từ thời niên thiếu (Thời niên thiếu của Bác Hồ phần lớn là ở Huế) Bác Hồ có làm thơ không?Những thắc mắc của chúng tôi được nhà văn Sơn Tùng - Một chuyên gia về Bác Hồ - khẳng định là có và ông đã kể lại việc đó bằng “ngôn ngữ sự kiện” với những nhân chứng, vật chứng lịch sử đầy sức thuyết phục.
Tuyển tập Thái Vũ - một cuốn sách độc đáo

NGUYỄN KHẮC PHÊAnh Hoài Nguyên, người bạn chiến đấu của nhà văn Thái Vũ (tức Bùi Quang Đoài) từ thời kháng chiến chống Pháp, vui vẻ gọi điện thoại cho tôi: “Thái Vũ vừa in xong TUYỂN TẬP đó!...” Nhà văn Thái Vũ từng được bạn đọc biết đến với những bộ tiểu thuyết lịch sử đồ sộ như “Cờ nghĩa Ba Đình” (2 tập - 1100 trang), bộ ba “Biến động - Giặc Chày Vôi”, “Thất thủ kinh đô Huế 1885”, “Những ngày Cần Vương” (1200 trang), “Thành Thái, người điên đầu thế kỷ” (350 trang), “Trần Hưng Đạo - Thế trận những dòng sông” (300 trang), “Tình sử Mỵ Châu” (300 trang)... Toàn những sách dày cộp, không biết ông làm “tuyển tập” bằng cách nào?
Đến với bài thơ hay: “Gói” của Nguyễn Khắc Thạch

MINH QUANG Trời tròn lưng bánh tét Đất vuông lòng bánh chưng Dân nghèo thương ngày Tết Gói đất trời rưng rưng...
Người đàn bà mặc chiếc váy cũ(*)

NGUYỄN THỊ THÁITôi không đi trong mưa gió để mưu sinh, để mà kể chuyện. Ngày ngày tôi ngồi bên chiếc máy may, may bao chiếc áo cho người. Tôi chưa hề may, mà cũng không biết cách may một chiếc Yêng như thế nào.
Giới thiệu Chi hội nhà văn Việt Nam tại Huế - Nhà thơ Hải Bằng

Nhà thơ Hải Bằng tên thật là Vĩnh Tôn, sinh ngày 3 tháng 2 năm 1930, quê ở thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế. Ông mất ngày 7 tháng 7 năm 1998.
Nhớ tác giả Vượt côn đảo nhân đọc cuốn sách: "Nhớ Phùng Quán" của Nhà xuất bản trẻ

NGUYỄN VĂN HOACuốn sách: "Nhớ Phùng Quán" của Nhà xuất bản Trẻ, do Ngô Minh sưu tầm, tuyển chọn và biên soạn với nhiều tác giả phát hành vào quý IV năm 2003. Cuốn sách có 526 trang khổ 13x19cm. Bìa cứng, in 1000 cuốn. Rất nhiều ảnh đẹp của Nguyễn Đình Toán - nhà nhiếp ảnh chân dung nổi tiếng của Việt nam. Đơn vị liên doanh là Công ty Văn hoá Phương Nam.
Hồi ức: con đường tử địa (*)

ĐÀ LINHĐể có trận quyết chiến chiến lược Điện Biên Phủ, trước đó quân đội Nhân dân Việt Nam đã có những trận đánh để đời mở ra những khả năng to lớn về thế và lực cho chúng ta. Trong đó Trận chiến trên đường (thuộc địa) số 4 - biên giới Cao Bắc Lạng 1950 là một trận chiến như vậy.
Tình bạn trong thơ Ngô Đức Tiến

HOÀNG VĂN HÂNLướt qua 30 bài thơ của Ngô Đức Tiến trong “Giọng Nghệ”, hãy dừng lại ở những bài đề tài tình bạn. Với đặc điểm nhất quán, bạn của anh luôn gắn liền với những hoài niệm, với những địa chỉ cụ thể, về một khoảng thời gian xác định. Người bạn ấy hiện lên khi anh “nghĩ về trường” “Thăm trường cũ”, hoặc là lúc nhớ quá phải “Gửi bạn Trường Dùng” “ Nhớ bạn Thanh Hoá”. Bạn của anh gắn với tên sông, tên núi: sông Bùng, sông Rộ, Lạt, Truông Dong, Đồng Tháp.
Nhẫn thạch của Atiq Rahimi

FAN ANHTrên thế gian này tồn tại biết bao nhiêu báu vật, hoặc những huyền thoại về báu vật, thì cũng gần như hiện hữu bấy nhiêu nỗi đau và bi kịch của con người vốn dành cả cuộc đời để kiếm tìm, bảo vệ, chiếm đoạt hay đơn giản hơn, đặt niềm tin vào những báu vật ấy. Nhẫn thạch (Syngué sabour - Pierre de patience) của Atiq Rahimi trước tiên là một báu vật trong đời sống văn học đương đại thế giới, với giải thưởng Goncourt năm 2008, sau đó là một câu chuyện về một huyền thoại báu vật của những người theo thánh Allad.
Đọc "Mắt lá" của Tôn Nữ Thu Thuỷ

KIM QUYÊNSinh năm 1953 tại Thừa Thiên (Huế), tốt nghiệp Đại học Sư phạm Huế năm 1976, sau đó về dạy học ở Khánh Hoà (Nha Trang) hơn 10 năm. Từ năm 1988 đến nay, nhà thơ xứ Huế này lại lưu lạc ở thành phố Hồ Chí Minh, tiếp tục làm thơ và viết báo. Chị là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hiện nay là biên tập viên Tạp chí Văn hoá Nghệ thuật của Sở Thông tin Văn hoá thành phố Hồ Chí Minh.
Cây nhà lá vườn (*)

VÕ QUANG YẾN Tôi yêu tiếng nước tôi Từ khi mới ra đời làm người Phạm Duy
Bật máu gọi tôi ơi (1)...

PHẠM NGUYÊN TƯỜNGKhao khát, đinh ninh một vẻ đẹp trường tồn giữa "cuộc sống có nhiều hư ảo", Vú Đá, phải chăng đó chính là điều mà kẻ lãng du trắng tóc Nhất Lâm muốn gửi gắm qua tập thơ mới nhất của mình? Bài thơ nhỏ, nằm nép ở bìa sau, tưởng chỉ đùa chơi nhưng thực sự mang một thông điệp sâu xa: bất kỳ một khoảnh khắc tuyệt cảm nào của đời sống cũng có thể tan biến nếu mỗi người trong chúng ta không kịp nắm bắt và gìn giữ, để rồi "mai sau mang tiếng dại khờ", không biết sống. Cũng chính từ nhận thức đó, Nhất Lâm luôn là một người đi nhiều, viết nhiều và cảm nghiệm liên tục qua từng vùng đất, từng trang viết. Câu chữ của ông, vì thế, bao giờ cũng là những chuyển động nhiệt thành nhất của đời sống và của chính bản thân ông.
Đọc “Lục bát bồng bềnh”

MINH ĐỨC TRIỀU TÂM ẢNHTôi nghe rằng,Rạch ròi, đa biện, phân minh, khúc chiết... là ngôn ngữ khôn ngoan của lý trí nhị nguyên.Chan hoà, đa tình, niềm nỗi... là ngôn ngữ ướt át của trái tim mẫn cảm.Cô liêu, thuỷ mặc, bàng bạc mù sương, lấp ló trăng sao... là ngôn ngữ của non xanh tiểu ẩn.Quán trọ, chân cầu, khách trạm, phong trần lịch trải... là ngôn ngữ của lãng tử giang hồ.Điềm đạm, nhân văn, trung chính... là ngôn ngữ của đạo gia, hiền sĩ.
“Âm vang thời chưa xa” vẫn còn âm vang

MAI VĂN HOANTập I hồi ký “Âm vang thời chưa xa” của nhà thơ Xuân Hoàng ra mắt bạn đọc vào năm 1995. Đã bao năm trôi qua “Âm vang thời chưa xa” vẫn còn âm vang trong tâm hồn tôi. Với tôi, anh Xuân Hoàng là người bạn vong niên. Tôi là một trong những người được anh trao đổi, trò chuyện, đọc cho nghe những chương anh tâm đắc khi anh đang viết tập hồi ký để đời này.
Hoài Thanh với Huế

NGUYỄN KHẮC PHÊ giới thiệuNhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhà phê bình Hoài Thanh (1909-2009)Chúng ta từng biết cố đô “Huế Đẹp và Thơ” một thời là nơi hội tụ các văn nhân, trong đó có những tên tuổi kiệt xuất của làng “Thơ Mới” Việt Nam như Xuân Diệu, Huy Cận, Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên…; nhưng nhà phê bình Hoài Thanh lại đến với Huế trong một hoàn cảnh đặc biệt và có thể nói là rất tình cờ.
Yveline Féray, nhà văn Pháp độc đáo viết về Việt Nam

LÊ TRỌNG SÂM giới thiệuBà sinh ra và lớn lên ở Painpol và Saint-Malo, một đô thị cổ vùng Bretagne, miền đông bắc nước Pháp. Học trung cấp và tốt nghiệp cử nhân văn chương ở thành phố Nice, vùng xanh da trời miền nam nước Pháp. Là hội viên Hội nhà văn Pháp từ năm 1982, nay bà đã trở thành một trong số ít nhà văn Châu Âu đã tiếp thu và thâm nhập sâu sắc vào rất nhiều khía cạnh của văn hoá Việt Nam.