Vai trò và vị thế của tộc Nguyễn Cửu đối với lịch sử, văn hóa xứ Thần Kinh
VÕ VINH QUANG
Tộc Nguyễn Cửu và những dấu ấn quan trọng trong lịch sử văn hóa xứ Thần Kinh
Theo gia phả tộc Nguyễn Cửu làng Vân Dương (gồm Gia Miêu Bắc phổ và Vân Dương kinh phổ), tộc Nguyễn Cửu vốn họ Nguyễn gốc Gia Miêu, Hà Trung, Thanh Hóa và là họ hàng xa đời với Hoàng tộc Nguyễn Phước (của chúa Nguyễn và vua Nguyễn). Sau khi Nghĩa Lâm hầu Nguyễn Phước Kiều 義林侯阮福喬 (tức Nguyễn Cửu Kiều 阮久喬) nhận mật lệnh của Công nữ Ngọc Tú (con gái của chúa Tiên Nguyễn Hoàng, vợ của Thanh Đô vương Trịnh Tráng) vượt sông Gianh vào phó tá chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên, được bổ nhiệm chức Phó tướng Doanh trấn Quảng Bình năm 1623, dòng tộc này được chúa Nguyễn ân điển ban cho tên đệm “Phúc” 福. Đến năm 1820, vua Minh Mệnh ban sắc chỉ cho đổi thành họ Nguyễn Cửu 阮久 (ứng với đời thứ 6 của dòng tộc Nguyễn Cửu ở Nam Hà). Từ đấy, con cháu dòng tộc này chính thức mang họ Nguyễn Cửu cho đến ngày nay.
.jpg) |
Sách Đại Nam liệt truyện1, phần ghi chép về các danh nhân họ Nguyễn Cửu đã cung cấp cho độc giả những hiểu biết bao quát về các danh nhân của dòng họ Nguyễn Cửu, như sơ tổ ở Nam Hà là Phò mã Đô úy Nghĩa Lâm hầu Nguyễn Cửu Kiều (và vợ là Công nữ Ngọc Đỉnh - con gái thứ của chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên), và các công thần triều Nguyễn (chúa Nguyễn và vua Nguyễn) về sau như Trấn quận công Nguyễn Cửu Ứng (con thứ 3 của Nghĩa quận công Nguyễn Cửu Kiều), Trấn thủ Chưởng dinh Dực Đức hầu Nguyễn Cửu Kế (hay còn gọi Dực), Chưởng dinh Phò mã Trung quốc công Nguyễn Cửu Thế (con trai trưởng của Nguyễn Cửu Ứng, thuộc đời thứ 3 họ Nguyễn Cửu làng Vân Dương), Cai cơ Vân Tường hầu Nguyên Cửu Vân (con trưởng của Dực Đức hầu Nguyễn Cửu Kế, đời thứ 3 tộc Nguyễn Cửu làng Vân Dương), Chưởng binh Lễ bộ Hình bộ Cai Đồ gia Phò mã Hoán Quận công Nguyễn Cửu Pháp (con thứ 4 của Trung Quốc công Nguyễn Cửu Thế), Cai cơ Triêm Ân hầu Nguyễn Cửu Triêm (con trưởng của Nguyễn Cửu Vân, thuộc đời thứ 4 Nguyễn Cửu làng Vân Dương), Thăng Bình quận công Nguyễn Cửu Dật (con thứ 4 của Hoán quận công Nguyễn Cửu Pháp, thuộc đời thứ 5 tộc Nguyễn Cửu làng Vân Dương)…
Qua những ghi chép từ Đại Nam thực lục, Đại Nam liệt truyện, Vân Dương kinh phổ, Tiên nguyên toát yếu phổ… chúng ta có thể hình dung một số dấu ấn tiêu biểu của dòng tộc Nguyễn Cửu đối với lịch sử văn hóa của đất nước, cũng như của vùng đất Phú Xuân như sau:
(1) Đây là dòng tộc đại công thần của triều Nguyễn (chúa Nguyễn và vua Nguyễn), một đại danh gia vọng tộc nổi tiếng và có sự đóng góp to lớn cho công cuộc xây dựng, phát triển và bảo vệ biên cương Tổ quốc, cũng như cho công cuộc khai phá mở mang vùng đất Nam Bộ. Suốt gần 2 thế kỷ XVII - XVIII, tộc Nguyễn Cửu vẫn vẹn toàn tấm lòng trung nghĩa, hết lòng đóng góp công sức của mình cho chính quyền Đàng Trong, cả trong thời kỳ thịnh vượng an bình lẫn giai đoạn gian nan biến loạn.
Trong sự biến Trịnh - Nguyễn - Tây Sơn từ cuối năm Giáp Ngọ (1774), Định vương Nguyễn Phúc Thuần phải bỏ Kinh đô Phú Xuân, cùng gia đình và thân tín dong thuyền chạy vào Nam lánh nạn. Trong đoàn tùy tùng đi theo phò tá chúa Nguyễn thời điểm đó, có nhiều danh tướng họ Nguyễn Cửu như Nguyễn Cửu Pháp, Nguyễn Cửu Dật, Nguyễn Cửu Tuấn, Nguyễn Cửu Đàm, Nguyễn Cửu Sách… đều gắng gỏi hết lòng, trọng đạo bề tôi. Từ biến động đó, một số bề tôi trung tín như Cửu Đàm, Cửu Tuấn, Cửu Dật, Cửu Thống, đã anh dũng hy sinh cho nghiệp lớn.
Từ sau ngày Thế tổ Cao Hoàng đế (vua Gia Long) khôi phục trung hưng, con cháu dòng tộc Nguyễn Cửu tiếp tục nối đời dốc lòng phò tá, đem tài năng và tâm huyết của mình giúp rập vương triều Nguyễn. Có thể kể đến một số danh nhân của dòng tộc Nguyễn Cửu, tiêu biểu như:
+ Nguyễn Cửu Lợi 阮久利 (đời thứ 6), giữ chức Trấn thủ Bắc Ninh. Ông là con thứ 6 của Thạc quận công Nguyễn Cửu Sách và bà Phạm Thị Lan. Theo Vân Dương kinh phổ: Nguyễn Cửu Lợi (1770 - 1832) được thăng làm Thị nội Cai cơ vào năm Gia Long thứ 4 (1805). Năm Gia Long thứ 14 (1815) đổi chức Phó Vệ úy vệ Uy Vũ. Trải thăng đến chức Thành thủ úy ở Bắc Thành kiêm quản Pháo Thủ tuần thành (năm Minh Mệnh 12 - 1831). Năm Minh Mệnh thứ 21 (1840), ông mất, chôn ở vùng đất bằng thuộc địa phận ấp Tứ Tây, xã An Cựu, thọ 71 tuổi.
+ Binh bộ Thượng thư Tả Đô ngự sử Tổng đốc Ninh Thái địa phương Nguyễn Cửu Đức 兵部尚書左都 御史總督寧太地方阮久德: (đời thứ 7 tộc Nguyễn Cửu làng Vân Dương) là con thứ 4 của Thị lang Nguyễn Cửu Thăng, sinh năm Giáp Dần (1794). Minh Mệnh năm đầu (1820), ông được bổ nhiệm làm Cai đội ở Cẩm Y vệ, rồi trải thăng chức Lãnh binh hai xứ Quảng Nam - Nghệ An. Năm Thiệu Trị nguyên niên (1841), ông được cử đi Hà Nội dẹp loạn và biện biện việc bang giao. Rồi vào kinh thành làm Đề đốc. Tiếp đó, ông lại được chuyển làm Tổng đốc Ninh Thái. Năm Thiệu Trị thứ 5 (1845), ông qua đời ở lỵ sở quan tại tỉnh Bắc Ninh, thọ 52 tuổi. Sau đưa về mai táng ở xứ Ngũ Khê, xã Trúc Lâm, phủ Thừa Thiên.
.jpg) |
+ Hộ bộ Hữu Thị lang Sung biện Nội các sự vụ Nguyễn Cửu Trường 戶部右侍郎充辨內閣事務阮久長 (đời thứ 7 dòng họ Nguyễn Cửu làng Vân Dương, ban đầu ông tên là Công 功, tự là Thường phủ 常 甫): là con trai đầu của Chủ sự Nguyễn Cửu Hoan2 伍長贈主事阮久歡. Ông sinh vào năm Gia Long thứ 4 (1805); sống ở xã Hoàng Công, tổng Thủy Liên, huyện Lệ Thủy, phủ Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình (nay là Vĩnh Nam, Vĩnh Linh, Quảng Trị). Năm Tân Mão, niên hiệu Minh Mệnh thứ 12 (1831), ông thi Hương đỗ Tú tài. Năm Minh Mệnh thứ 19 (1838), ông thi Hội đỗ đầu (đệ nhất danh) và Thi Đình đỗ Đệ Nhị giáp Tiến sĩ xuất thân Đệ nhất danh (đỗ đầu kỳ thi Đình), được xưng tụng là nhân vật Đình Hội lưỡng nguyên 廷會兩元 (đỗ đầu 2 kỳ thi Hội, thi Đình).
(2) Dòng họ Nguyễn Cửu làng Vân Dương bên cạnh mối quan hệ quân thần (vua tôi), còn có mối kết nối thông gia khá thân thiết, bền vững với tộc Hoàng tộc Nguyễn Phước (điển hình như Nguyễn Cửu Kiều lấy công nữ Ngọc Đỉnh, Nguyễn Cửu Thế cưới công nữ Ngọc Phượng; Công nữ Ngọc Doãn được gả cho Nguyễn Cửu Pháp, Công nữ Ngọc Tuyên là chính thất của Chưởng dinh Nguyễn Cửu Thống…). Có thể nói, mối quan hệ khăng khít ấy đã góp phần thiết đặt một dấu ấn độc đáo trong lịch sử nhà Nguyễn nói riêng, lịch sử Việt Nam nói chung. Điển hình như câu chuyện của công nữ Ngọc Tuyên (Ni cô Vân Dương). Chính người con gái trưởng của chúa Nguyễn Phúc Khoát, người cô ruột của vua Gia Long này là người có công lao đặc biệt đối với công cuộc trung hưng của vương triều Nguyễn, tạo nên một biểu tượng rõ nét cho cầu nối giữa hai dòng tộc Nguyễn Phước - Nguyễn Cửu.
(3) Dòng tộc Nguyễn Cửu nổi danh từ Võ nghiệp và phát huy mạnh mẽ từ Văn nghiệp: Từ thời chúa Nguyễn, dòng tộc này Võ nghiệp hiển danh. Đến triều vua Nguyễn, gia tộc lại phát về nghiệp văn, với danh nhân nổi bật là Hộ bộ Hữu Thị lang Nguyễn Cửu Trường (đời thứ 7).
*
Dòng tộc Nguyễn Cửu làng Vân Dương xứng đáng được xem là một trong những danh gia thế tộc nổi bật đất Nam Hà. Nhiều danh nhân của dòng họ này được liệt thờ vào đền thờ Trung tiết công thần (như Nguyễn Cửu Dật, Nguyễn Cửu Tuấn, Nguyễn Cửu Đàm…), đền Trung hưng công thần (như Nguyễn Cửu Hanh, Nguyễn Cửu Kỷ…); cùng đó là bức hoành phi “Nhất môn trung nghĩa” 壹門忠 義do vua Tự Đức sắc ban vào năm 1849 chính là sự ghi nhận cụ thể công trạng của tộc họ này.
V.V.Q
(SHSDB27/12-2017)
--------------------
1. Gồm sách Đại Nam liệt truyện Tiền biên, quyển 2 (phụ lục Truyện các công chúa; quyển 4: Truyện các bề tôi II: Nguyễn Cửu Kiều, Nguyễn Cửu Thế, Nguyễn Cửu Vân, Nguyễn Cửu Chiêm, Nguyễn Cửu Đàm, Nguyễn Cửu Pháp, Nguyễn Cửu Dật, Nguyễn Cửu Tuấn…); Đại Nam liệt truyện chính biên, quyển 10 (Truyện các công chúa II), quyển 20 (Truyện các quan, mục XVII: Truyện Nguyễn Cửu Hanh), Quyển 30: Truyện chép về Ngụy Tây; Quyển 33: Truyện các quan, mục XXIII (truyện Nguyễn Cửu Trường)…
2. Nguyễn Cửu Hoan 阮久歡 (đời 6) là con trai của Tiệp Tài hầu Nguyễn Cửu Khương (Khang) 捷才侯阮久康, ông giữ chức Trấn thủ Phó tướng Cai cơ ở Doanh Bố Chính (布政營鎮守副將該奇 Bố Chính doanh Phó tướng Cai cơ). Ông Nguyễn Cửu Khương (đời 5) là con thứ 6 của Hoán Quận công Nguyễn Cửu Pháp 奐郡公阮久法 (ông Nguyễn Cửu Pháp (đời 4) là con thứ 4 của Trung quốc công Nguyễn Cửu Thế (đời 3)).
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
LTS: Đại Học Huế đang ở tuổi 50, một tuổi đời còn ngắn ngủi so với các Đại học lớn của thế giới. Nhưng so với các Đại học trong nước, Đại Học Huế lại có tuổi sánh vai với các Đại học lớn của Việt như ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Trên hành trình phát triển của mình, Đại Học Huế đã góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế, giáo dục, văn hoá ở miền Trung, Tây Nguyên, đào tạo nguồn nhân lực trình độ cao cho khu vực và cả nước. Nhân dịp kỷ niệm này, TCSH phân công ông Bửu Nam, biên tập viên tạp chí, trao đổi và trò chuyện với PGS.TS. Nguyễn Văn Toàn, Giám đốc Đại Học Huế. Trân trọng giới thiệu với bạn đọc cuộc trò chuyện này.
-
VÕ ĐẮC KHÔICó một thời người Huế loay hoay đi vỡ núi, phá rừng trồng khoai sắn. Có một thời người Huế tìm cách mở cảng nước sâu để vươn ra biển lớn, hay đón những con tàu viễn xứ xa xôi. Cả nước, các tỉnh thành láng giềng như Quảng Bình, Quảng Trị, Đà Nẵng cũng đều ra sức làm như thế, sao ta có thể ngồi yên?
-
TRẦN ĐÌNH SƠNĐất Việt là cái nôi sinh trưởng của cây trà và người Việt biết dùng trà làm thức uống thông thường, lễ phẩm cúng tế, dâng tặng, ban thưởng từ hàng ngàn năm nay.
-
NGUYỄN XUÂN HOÀNGTừng là đất Kẻ Chợ – kinh đô triều Nguyễn xưa, ẩm thực Huế dựa trên nền tảng triết lý của cái đẹp, món ăn món uống phải ngon nhưng nhất thiết phải đẹp, vị phải đi với mỹ, thiếu mỹ thì không còn vị nữa.
-
TRƯƠNG THỊ CÚCTrong vô vàn những bài thơ viết về Huế, hai câu thơ của Phan Huyền Thư dễ làm chúng ta giật mình:Muốn thì thầm vuốt ve Huế thật khẽLại sợ chạm vào nơi nhạy cảm của cơ thể Việt Nam (Huế)
-
FRED MARCHANT(*) Trong chuyến viếng thăm Huế lần thứ hai vào năm 1997, tôi làm một bài thơ đã đăng trong tập thứ hai của tôi, Thuyền đầy trăng (Full Moon Boat). Bối cảnh bài thơ là một địa điểm khảo cổ nổi danh ở Huế. Có thể nói là bài thơ này thực sự ra đời (dù lúc đó tôi không biết) khi nhà thơ Võ Quê đề nghị với tôi và các bạn trong đoàn ghé thăm Đàn Nam Giao trước khi đi ăn tối ở một quán ăn sau Hoàng Thành bên kia sông Hương.
-
TRẦN KIÊM ĐOÀNDu khách là người trong mắt nhìn và qua cảm nhận của chính người đó.
-
TRƯƠNG THỊ CÚCTừ buổi hồng hoang của lịch sử, hình ảnh ban đầu của xứ Huế chỉ thấp thoáng ẩn hiện qua mấy trang huyền sử của đất nước Trung Hoa cổ đại. Tài liệu thư tịch cổ của Trung Quốc đã kể lại từ năm Mậu Thân đời vua Đường Nghiêu (2353 năm trước Công nguyên), xứ Việt Thường ở phương Nam đã đến hiến tặng vua Nghiêu con rùa thần từng sống qua ngàn năm tuổi.
-
HỒ ĐĂNG THANH NGỌCCó một hiện tượng lịch sử lý thú, ở những nơi khác vốn dĩ bình thường nhưng ở Huế theo tôi là rất đặc biệt, đó là tại mảnh đất này sau hơn ba mươi năm ngày đất nước thống nhất, đã hình thành một thế hệ nữ doanh nhân thành đạt giữa chốn thương trường.
-
MINH TÂMTôi nghe bà con bán tôm ở chợ Bến Ngự kháo nhau: Dân nuôi tôm phá Tam Giang đã xây miếu thờ “Ông tổ nghề” của mình gần chục năm rồi. Nghe nói miếu thờ thiêng lắm, nên bà con suốt ngày hương khói, cả những người nuôi tôm ở tận Phú Lộc, dân buôn tôm ở Huế cũng lặn lội vượt Phá Tam Giang lễ bái tổ nghề.
-
PHẠM THỊ ANH NGA"Hiểu biết những người khác không chỉ đơn giản là một con đường có thể dẫn đến hiểu biết bản thân: nó là con đường duy nhất" (Tzvetan Todorov)
-
TRẦN ĐỨC ANH SƠNSau hơn 1,5 thế kỷ được các chúa Nguyễn chọn làm thủ phủ của Đàng Trong, đến cuối thế kỷ XVIII, Huế trở thành kinh đô vương triều Tây Sơn (1788 - 1801) và sau đó là kinh đô của vương triều Nguyễn (1802 - 1945).
-
TRƯƠNG THỊ CÚC Sông Hương là một trong những nét đẹp tiêu biểu của thiên nhiên xứ Huế. Sông là hợp lưu của hai nguồn Hữu Trạch, Tả Trạch, chảy qua vùng đá hoa cương cuồn cuộn ghềnh thác, đổ dốc từ độ cao 900 mét đầu nguồn Hữu trạch, 600 mét đầu nguồn Tả trạch, vượt 55 ghềnh thác của nguồn hữu, 14 ghềnh thác của nguồn tả, chảy qua nhiều vùng địa chất, uốn mình theo núi đồi trùng điệp của Trường Sơn để gặp nhau ở ngã ba Bàng Lãng, êm ả đi vào thành phố, hợp lưu với sông Bồ ở Ngã Ba Sình và dồn nước về phá Tam Giang, đổ ra cửa biển Thuận An.
-
Chúng ta biết rằng trong thời đại ngày nay, khi đầu tư xây dựng những cơ sở nhằm đáp ứng nhu cầu cao của người đi du lịch, văn hóa ẩm thực được xem như là cánh cửa đầu tiên được mở ra để thu hút du khách.
-
Chúng tôi đi thăm đầm chim Quảng Thái, theo ông Trần Giải, Phó chủ tịch huyện Quảng Điền.
-
I. Chúng tôi xin tạm hiểu như sau về văn hóa Huế. Đó là văn hóa Đại Việt vững bền ở Thăng Long và Đàng Ngoài chuyển vào Thuận Hóa - Phú Xuân.
-
Thúng mủng Bao La đem ra đựng bột. Chiếu Bình Định tốt lắm ai ơi. Tạm tiền mua lấy vài đôi. Dành khi hiếu sự trải côi giường Lào.
-
LTS: Tiến sĩ Nguyễn Thuyết Phong hiện đang dạy tại trường đại học Kent State thuộc tiểu bang Ohio, . Đây là một trong những bài trích ra từ cuốn Hồi ký âm nhạc, gồm những bài viết về kinh nghiệm bản thân cùng cảm tưởng trong suốt quá trình đi đó đây, lên núi xuống biển, từ Bắc chí Nam của ông để sưu tầm về nhạc dân tộc. Được sự đồng ý của tác giả, TCSH xin trân trọng giới thiệu cùng độc giả.
-
Từ sau ngày giải phóng đến nay, tôi chưa một lần gặp lại Anh hùng Vai và Anh hùng Kan Lịch. Về Huế hoài nhưng lên A Lưới lại không đủ giờ và không dễ dàng gì. Những năm trước, đường về A Lưới còn chật hẹp, lổm chổm đất đá, lại hay sạt lở... đi về rất khó khăn và phải mất vài ngày. Đến Huế vào mùa khô thì lại ít thời giờ. Về Huế dịp mùa mưa thì đường về A Lưới luôn tắc nghẽn.
-
Tế lễ, giỗ chạp, cúng kỵ gắn với người Huế rất sâu. Hình như nhạc lễ cổ truyền xứ Huế cũng hình thành từ đó. Món ăn Huế được chăm chút, gọt tỉa để trở thành một thứ nghệ thuật ẩm thực cũng từ đó. Màu sắc, mẫu mã của nhiều loại trang phục Huế cũng từ đó mà được hoàn chỉnh, nâng cao. Cả những phong cách sinh hoạt nói năng, thưa gởi, đứng ngồi, mời trà, rót rượu... đầy ý tứ của vùng đất nầy cũng đi từ những buổi cúng giỗ đượm mùi hương trầm.
.png)
.png)
