Sống lại không gian đình làng xưa

09:09 25/12/2017

Khi các hoạt động diễn xướng dân gian dần tách khỏi, đình làng dường như đánh mất một phần linh hồn, còn nghệ thuật truyền thống cũng thiếu khí vị. Theo NSƯT Đoàn Thanh Bình, những buổi diễn của Giáo phường Đình làng Việt một năm qua chính là hành trình để mỗi người được về lại ngày xưa, đắm mình trong đời sống văn hóa cộng đồng.

Giáo phường Đình làng Việt biểu diễn ở đình So - Nguồn: Đình làng Việt

Của dân gian trả lại dân gian

- Một năm trước, cơ duyên gì khiến bà trở thành Quản giáp của Giáo phường Đình làng Việt?


“Nói đi cũng phải nói lại, giáo phường chỉ là một đơn vị rất nhỏ, không làm thay vai trò của Nhà nước, các đơn vị văn hóa được. Để di sản về lại với dân gian, chúng tôi chỉ đang cố sức bằng cái tâm, để cho người ta hiểu. Có hiểu thì mới thích. Đó là một cách mở lối cho nghệ thuật dân gian truyền thống”.

NSƯT Đoàn Thanh Bình

- Hoạt động của nhóm Đình làng Việt có một số bạn đưa nghệ thuật vào nhưng chỉ là đánh đôi khúc đàn, ngâm thơ… nhưng lần nào cũng thấy người dân hưởng ứng thích thú quá. Rồi một hôm, cả nhóm tới thăm đình Mỏ Nhài, huyện Bắc Sơn (Lạng Sơn), khi nghỉ bên bãi đất ven suối, cạnh chợ và mở chiếu hát ngẫu hứng, bà con các bản kéo đến xem rất đông. Thế là nảy ra ý tưởng phải đưa nghệ thuật về lại dân gian. Tôi trở thành Quản giáp của Giáo phường như vậy.

- Ngôi đình Việt đẹp về kiến trúc, mỹ thuật nhưng linh hồn của đình là đời sống văn hóa cộng đồng. Các hoạt động diễn xướng dân gian có phải một phần hồn cốt ấy, thưa bà?

- Nó thực chất đã trở thành phong tục tập quán của làng quê xưa. Khi chúng tôi mở chiếu chèo sân đình mới thấy chính tại đình làng, chèo được về đúng không gian của nó và ngôi đình cũng sống động hẳn lên. “Cái gì của dân gian thì trả cho dân gian”, vì vậy, trở thành tuyên ngôn của Giáo phường đình làng Việt.

- Không biết tuyên ngôn ấy đã được đón nhận như thế nào?

- Lần nào đi diễn cũng rất đặc biệt. Như ở Thổ Hà (Bắc Giang), khán giả đông sát xung quanh, sau đình còn có một cây đa lớn, trẻ con trèo cả lên xem. Ngôi đình từ gác tam quan, từng vuông sân gạch đều rất đẹp, cộng thêm hoạt động diễn xướng trở thành không gian ấn tượng, không còn trầm lắng như trước nữa. Hay sau các buổi diễn ở đình làng, có người tâm sự 60 năm mới được xem một tiết mục “đích thực là hay”. Có những người xem chèo sân đình từ lúc còn là trẻ con, đến giờ tóc bạc da mồi mới được xem lần nữa. Chúng tôi nhớ một kỷ niệm ở đình Hà Hồi (Thường Tín, Hà Nội) có một cụ già lưng còng rồi, lúc đang diễn dở thì cụ đứng lên đi ra cổng. Ai cũng tưởng cụ bỏ về nhưng hóa ra cụ về lấy tiền quay lại tặng cho những cô Thị Màu, anh Nô của chiếu chèo sân đình…

Giáo phường Đình làng Việt biểu diễn ở đình So - Nguồn: Đình làng Việt

- Dường như với chất dân dã ấy, không gian đình làng đã xóa nhòa khoảng cách giữa khán giả và diễn viên?

- Là diễn viên chuyên nghiệp, tôi đi diễn có âm thanh, ánh sáng, sân khấu lung linh, nhưng quả thực nó không cho cảm giác thăng hoa như diễn ở đình làng. Trong sân khấu hộp, diễn viên và khán giả bị ngăn cách, còn không gian đình làng thì gần gũi, khán giả trở thành đối tượng thứ ba, những tràng cười nghiêng ngả cũng như tham gia vào vở diễn. Bởi vậy, về với sân đình, cứ như các cụ xưa, mượn ngay cảnh trí ấy mà thể hiện. Đi một vòng quanh chiếu đã chuyển từ không gian này sang không gian khác rồi, chẳng cần thuyết minh hay chuyển cảnh, người xem vẫn hiểu. Đó là sân khấu cách điệu, ước lệ đúng nghĩa của chèo.

“Dao năng mài thì sắc”

- Đưa nghệ thuật trở lại làm sống dậy di sản đình làng. Mong muốn vậy nhưng làm không dễ, thậm chí có thể đánh mất những gì thuộc về truyền thống…

- Thật khó xét đoán đầy đủ, song quả thực có nhiều lễ hội đưa chèo, quan họ… về nhưng chỉ mang hình thức trình diễn sân khấu. Mà như vậy thì không thể làm cho người ta hứng thú với nghệ thuật truyền thống được. Vấn đề lớn nhất bây giờ là làm thế nào mang tới cho công chúng thứ nghệ thuật đích thực, những gì chuẩn mực và có tính hấp dẫn.

- Nên giáo phường ngoài biểu diễn thì nhiệm vụ chính còn là truyền dạy?

- Đúng vậy. Giảng dạy trong Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh, tôi thấy rằng sinh viên hơi thiệt thòi, không có môi trường thực hành đúng nghĩa. Ở trường số tiết học phải chia cho môn kiến thức cơ bản nên thời gian học chuyên ngành quá ít, càng khó có những chuyến đi thực tập với sự hướng dẫn, chỉ dạy tỉ mỉ. Mọi người vẫn nói các em ra trường cứ như… Cao Biền ấy, non lắm, gọi là nắm được cơ bản nhưng cái cơ bản ấy vẫn cứng cứng. Trong khi học nghệ thuật phải được cầm tay chỉ việc, dày công rèn luyện. Mục đích của giáo phường chủ yếu là để các em được trải nghiệm. Cùng nhóm Đình làng Việt đi điền dã một lần/tháng, các em trong giáo phường vừa được tham quan di sản, vừa cọ xát thực tế, tiếp xúc với giá trị chuẩn mực.

- Thành quả một năm nhìn lại ra sao, thưa bà?

- Tôi thấy cái được lớn nhất là chứng kiến các em trưởng thành, mình vất vả nhưng dù sao cũng có thành quả bù đắp. Nghệ thuật truyền thống biểu diễn đã khó, truyền dạy cho chân thực cũng nhọc nhằn không kém. Rất vui là nhiều em tham gia kỳ đầu, tới giờ rõ ràng thấy “lên tay”, phong cách nhuần nhuyễn hơn. Các trích đoạn không được học trong nhà trường thì các em được diễn thật, những điều về chèo cổ sân đình trước chỉ giảng lý thuyết thì giờ các em được hiểu từ thực tế. “Dao năng mài thì sắc” là thế.

- Phải hiểu về ông cha mình thì mới nắm bắt được tương lai và quá trình tìm hiểu chính là đang lấp đầy những khoảng trống trong hiện tại. Ý kiến này gợi cho bà suy nghĩ gì?

- Tôi cảm thấy điều ấy hơi mơ hồ và có vẻ xa vời quá! Thực chất, chúng tôi chỉ biết dạy và… hy vọng. Các em sau khi ra trường như cánh chim bay đi, ở ngoài tầm tay của mình rồi, trong khi nhu cầu cuộc sống, sự thay đổi của xã hội lại quá mạnh, ai biết trước điều gì. Bây giờ thú thật là chỉ biết làm sao khi còn ở giáo phường, các em hiểu nghệ thuật truyền thống đích thực và làm theo cách ông bà xưa đã làm. Rồi may các em có thể trở thành hạt giống gieo ra nơi khác, lớp nọ gối lớp kia.

- Xin cảm ơn bà!

Theo Lê Thư - ĐBND

 

 

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
  • Sau hơn 20 năm xuất hiện tại Việt Nam, internet ngày càng đi sâu vào cuộc sống, tạo ra những thay đổi to lớn từ thói quen hàng ngày, tới cách làm việc, giao tiếp, tương tác xã hội, quan niệm về không gian, thời gian... Những thay đổi ấy đòi hỏi xây dựng các giá trị văn hóa mới - văn hóa mạng.

  • LÊ HOÀNG TÙNG

    Vai trò của thể dục, thể thao đã được xã hội thừa nhận, đánh giá là một trong những nhân tố quan trọng tác động đến sự phát triển của mỗi cá nhân và đất nước.

  • Tác phẩm sơn mài “Vườn xuân Trung Nam Bắc” của danh họa Nguyễn Gia Trí - một bảo vật quốc gia đã bị hư hại nặng nề sau quá trình làm vệ sinh của Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh đang gióng lên hồi chuông cảnh báo về công tác bảo quản, tu bổ, phục chế.

  • Di tích xuống cấp là một trong những vấn đề tồn tại song hành với công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản ở Hà Nội. Bên cạnh những khó khăn về nguồn kinh phí, tình trạng tùy tiện trong tu bổ, tôn tạo cũng đang là bài toán đòi hỏi có giải pháp khắc phục hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững giá trị di sản.

  • Tính đến đầu năm 2019, qua 7 đợt công nhận theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, Việt Nam đang sở hữu 164 hiện vật, nhóm hiện vật được tôn vinh là bảo vật quốc gia. Tuy nhiên, thực tế hiện nay, vấn đề ứng xử với các bảo vật quốc gia đang tồn tại nhiều số bất cập, nhất là tình trạng can thiệp thô bạo với không ít hiện vật khiến dư luận bất bình.

  • Dự án “Tương lai của truyền thống” vừa tổ chức buổi trò chuyện “Cảm hứng nghệ thuật Tuồng”. Với sự tham gia của NSND Mẫn Thị Thu, NSƯT Phạm Quốc Chí, NSƯT Nguyễn Ngọc Khánh, Nghệ sĩ Nguyễn Thành Nam một lần nữa những bất cập trong công tác bảo tồn và phát triển nghệ thuật Tuồng đã được chính người trong cuộc chia sẻ.

  • NGUYỄN KHẮC PHÊ   

    Gọi là “Chuyện bên lề” vì chủ trương xây Khu Lưu niệm nhà thơ Tố Hữu (KLNTH) là của UBND Tỉnh Thừa Thiên Huế, tôi “bỗng dưng” bị lôi vào cuộc do đã viết bài “Ngày Xuân thăm quê nhà thơ Tố Hữu” đăng trên báo Văn nghệ số Tết Mậu Tuất - 2018.

  • Phát biểu tại hội nghị kiểm tra, đánh giá việc triển khai, thực hiện Nghị quyết 33 về xây dựng và phát triển văn hóa con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước tại địa bàn TP.HCM ngày 20/4/2019, ông Võ Văn Thưởng - Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương nhận định: “Văn hóa TPHCM đã phát triển nhưng vẫn chưa tương xứng với tiềm năng”.

  • Để hạn chế bạo lực học đường, có ý kiến cho rằng, bên cạnh kiểm soát, ngăn chặn những clip độc hại, bạo lực trên mạng xã hội, cần đưa giá trị sống và kỹ năng sống đến học sinh và giáo viên, qua đó tạo môi trường giáo dục thân thiện hơn, khiến học sinh hạnh phúc hơn.

  • 5 năm kể từ khi Ngày Sách Việt Nam ra đời, khắp các địa phương trên cả nước, hoạt động cổ vũ cho văn hóa đọc được tổ chức rộng rãi. Tại các hệ thống giáo dục đào tạo, phong trào đọc sách cũng lan tỏa mạnh mẽ.

  • Thần tượng là một nhu cầu thiết yếu của thế hệ trẻ, nó cần thiết như cơm ăn nước uống hàng ngày. Có phải chăng xã hội chúng ta đang thiếu vắng những anh hùng, những con người bình thường, những sự việc bình thường đã trở nên quý hiếm, được nêu gương khiến thế hệ trẻ tìm đến những kẻ giang hồ cộm cán, những kẻ tìm mọi cách để gây sốc trong đời sống và trên mạng xã hội?

  • Tại Hội thảo khoa học quốc tế với chủ đề: Xây dựng trường mầm non hạnh phúc và nói không với bạo lực học đường, diễn ra sáng 9.4, chuyên gia giáo dục Đan Mạch, PGS. Jette Eriksen khẳng định, để đẩy lùi bạo lực học đường, chúng ta phải xây dựng một nền giáo dục với những phương pháp sư phạm đầy nhân văn và thân thiện với trẻ, kết hợp quan điểm của trẻ em trong tất cả những gì chúng ta làm.

  • Thông qua cuộc thi “Đại sứ văn hóa đọc”, các em đã có những cảm nhận hết sức tuyệt vời về vai trò của đọc sách, của văn hóa đọc.

  • NGUYỄN THANH TÙNG

    Trong số ra ngày 25 tháng 11 năm 1990, một tờ báo chủ nhật xuất bản ở Hà Nội đăng bài "Giáo dục gia đình - S.O.S" của bạn đọc Lê Hòe.

  • Chúng ta đã nói quá nhiều về sự xuống cấp đạo đức cá nhân và xã hội mà chưa chỉ ra được căn nguyên sâu xa của nó là gì, nằm ở đâu và phải làm gì, tháo gỡ như thế nào… Sức mạnh đến từ nhiều thiết chế xã hội, trong đó có báo chí với vị thế và tầm ảnh hưởng rộng lớn.

  • Chủ trương xã hội hóa các hoạt động văn học - nghệ thuật trong đó có nghệ thuật sân khấu đã được triển khai thực hiện hơn 20 năm nay… Tuy nhiên, theo họa sĩ - NSND Lê Huy Quang, quá trình này với sân khấu vẫn đang như một vòng tròn quẩn quanh chưa xác định được hướng đi cụ thể.

  • Đi dạo trên nhiều tuyến phố của Hà Nội bắt gặp nhiều biển hiệu đề bằng tiếng nước ngoài. Ngay cả khi chúng ta đón lượng khách du lịch kỷ lục là 15 triệu lượt/người trong năm 2018 thì điều này không chỉ chứng tỏ chủ các cửa hàng, công ty thiếu tự tôn văn hóa dân tộc mà còn vi phạm quy định pháp luật.

  • Xã hội phát triển, các khu đô thị mọc lên ngày một nhiều. Dạng nhà chung cư cao tầng, nhà ống, nhà liền kề, biệt thự phát triển mạnh mẽ dẫn đến sự thay đổi lớn về sinh hoạt của người Việt. Từ đó dẫn đến thay đổi đáng kể về vị trí, vai trò và chức năng của Ban (bàn) thờ gia tiên…

  • Câu hỏi khá táo bạo, tương tự như khi người ta tính chuyện bứng một gốc cây cổ thụ ngàn năm, rễ của nó đã lan rộng cả dải đất hình chữ S, tán của nó xòe cả bầu trời vùng biển đông, toan ngắt cành ngắt lá đem trồng đi chỗ khác, hoặc chừng như muốn xem bói một quẻ nhờ vào lời thần thánh hoặc tìm nhà bác học phán cho một câu điều chỉnh. Tôi thì tôi không dám nói chuyện điều chỉnh – hai chữ rất thời thượng của thời… hậu cách mạng bứng gốc, nay bớt lại chỉ điều chỉnh thôi nhưng điều chỉnh cái gì, ai điều chỉnh?

  • Trong xã hội dịch chuyển, Tết với mỗi thế hệ mang giá trị, ý nghĩa khác nhau. Nếu nhiều gia đình trẻ có thể đóng cửa dắt nhau đi du lịch, đón và chơi Tết ở một nơi xa thì với không ít người cao tuổi, ngày Tết vẫn mang giá trị truyền thống bất biến. Tuy nhiên, một điều chung nhất dễ nhận thấy, đó là trong tâm thức mỗi người Việt luôn trân trọng những giá trị linh thiêng ngày Tết cổ truyền.