Những nhầm lẫn đáng tiếc
VĂN LANG
Lâu nay, có nhiều người do có sự lưu tâm thể loại kịch dân ca nên đã viết một số bài đăng lên các báo và tạp chí, đặc san để phản ánh, động viên, khích lệ.
Tranh của HS Tôn Thất Đào - Ảnh: tư liệu
Trước những việc làm đầy thiện cảm ấy, những anh chị em hoạt động sân khấu dân ca kịch lấy làm vui mừng và đã thầm tỏ lòng biết ơn. Tiếc rằng, bên cạnh tấm lòng ưu ái đó lại có những nhầm lẫn quan trọng - có thể nói là đáng phàn nàn nữa - cần được đính chính cho đúng sự kiện lịch sử. Dưới đây là mấy trường hợp.
Trong bài "Giữ gìn và phát triển kịch dân ca" của đồng chí Thanh Vân đăng trên báo Nhân Dân số ra ngày 5 - 7 - 87 (tr. 2) có đoạn viết: "... Sau bộ môn kịch dân ca bài chòi, các bộ môn kịch dân ca khác ra đời như kịch dân ca Nghệ Tĩnh, kịch dân ca Bình Trị Thiên..."
Nói như trên là nhầm to. Theo thứ tự thời gian thì nên nói đảo ngược lại là: sau bộ môn ca kịch Huế (nhiều người quen gọi là dân ca Bình Trị Thiên), các bộ môn kịch dân ca khác ra đời như kịch dân ca bài chòi, kịch dân ca Nghệ Tĩnh. Bộ môn ca kịch Huế sau bao năm thai nghén, đã chào đời từ năm 1920 (cách đây 72 năm, chậm hơn cải lương hai hoặc ba năm). "Trần Bồ" là vở ca Huế đầu tiên do Phường ca bộ Thu Nương (1) đưa lên sân khấu trình diễn tại một rạp hát ở tỉnh Quảng Ngãi. Sau đó một thời gian, gánh ca Huế đầu tiên mang tên Hồng Thu (có đủ phông màn, đạo cụ, y trang... như cải lương trong Nam) mới chính thức ra mắt bà con xứ Huế do gia đình nghệ sĩ Châu Huy Hà (thường gọi là Thầy Hà) sáng lập.
Từ đó, các gánh ca Huế khác nối tiếp nhau ra mắt công chúng miền Trung như gánh ca Huế Hương Bình, Kim Sanh, Kim Phúc, Đồng Thanh, Đô Thành, Văn Lang, Tân Tiến, Sông Hương, Việt Hưng... Còn đoàn dân ca LK 5, nay là đoàn dân ca kịch Thuận Hải, theo tôi biết thì được hình thành từ trong cuộc kháng chiến chống Pháp ở LK5 (cũ). Trước Cách mạng tháng Tám, dãi đất miền Trung nói chung và các tỉnh LK5 nói riêng chỉ thấy có tuồng và các đoàn ca kịch Huế thường xuyên hoạt động, chứ không thấy ca kịch bài chòi.
Bài "Ca kịch Huế, món nghệ thuật đang tàn lụi" đăng trên Tạp chí Mỹ thuật thời nay - bộ mới số ba ra ngày 15-11-1990 của Tô Kiều Ngân (tr.87, 88) có đoạn viết: "...Gánh ca Huế nổi tiếng hồi đó là gánh Kim Sanh do thầy Châu Văn Hà và cô gái là cô Nghè Minh và con trai là nhạc sĩ Châu Kỳ (hiện còn sống ở Sài Gòn) lập nên".
Lại một sự nhầm lẫn. Gánh ca Huế Kim Sanh là do ông Trước (có thân thích với dòng họ nhà vua) lập nên. Nhờ vậy, gánh ca Huế Kim Sanh được trang bị, sử dụng một số vật tư quý hiếm tồn kho ở Cung An Định (nơi bà Từ Cung ở lúc trước). Gánh ca Huế Hồng Thu mới đích thực do thầy Châu Huy Hà cùng với con cái trong gia đình sáng lập ra đầu tiên.
Bài báo còn có đoạn viết: "... Hiện nay, đoàn ca nhạc Huế hoạt động ở cố đô qua các buổi trình diễn, chỉ thấy đơn ca những bài lý, bài vè, Nam ai, Nam bình, Tứ đại cảnh, chầu văn... chứ không hoặc chưa có hẳn một gánh ca kịch Huế nào chuyên nghề như gánh Kim Sanh ngày trước. Thỉnh thoảng, trên truyền hình Huế có diễn một đoạn ca kịch Huế ngắn như Thoại Khanh Châu Tuấn (do nữ nghệ sĩ Mộng Điệp đóng vai kép), nhưng đây chỉ là những ánh đèn yếu ớt không khỏi làm chúng ta nhớ lại một thời huy hoàng của ca kịch Huế".
Vì không tìm hiểu kỹ, đồng chí Tô Kiều Ngân đã nhìn nhận sự việc lẫn lộn giữa hoạt động Câu lạc bộ ca Huế (của phòng Văn Hóa T. T Thành phố Huế) và đoàn Ca kịch Huế (thuộc Sở Văn Hóa T.T Tỉnh Bình Trị Thiên cũ trước đây, nay là tỉnh Thừa Thiên Huế). Sau ngày giải phóng, Phòng Văn hóa T.T Thành phố Huế thành lập Câu lạc bộ ca Huế. Mỗi tuần tổ chức một tối ca Huế theo phong cách thính phòng. Có bán vé thu tiền. Câu lạc bộ này, những ngày đầu có các ca sĩ Vân Phi, Thanh Hương, Thanh Tâm... do chị Minh Tâm, nguyên là diễn viên của đoàn ca kịch Huế Trị Thiên nghỉ hưu làm nòng cốt. Một thời gian dài, hoạt động của Câu lạc bộ ca Huế khá đều đặn, ngày càng có thêm nhiều anh chị em diễn viên của đoàn ca Kịch Huế - kể cả lớp trẻ - được mời đến tham gia. Do đó, ngoài những bài ca lẻ, thỉnh thoảng còn có cái trích đoạn rút ra từ các vở diễn của đoàn.
Riêng đoàn ca kịch Huế Trị Thiên (cũ) sau khi trở về quê cha đất tổ - nơi sinh dưỡng ra bộ môn - vẫn tiếp tục hoạt động. Nhiều năm, đoàn xây dựng được tiết mục mới, đồng thời hoàn thành kế hoạch biểu diễn doanh thu. Đoàn còn cố gắng tham gia một số cuộc liên hoan, hội diễn phục vụ những ngày kỷ niệm lớn. Như vậy, làm sao gọi là nó đang tàn lụi? Và ai là người vô trách nhiệm để cho bộ môn nghệ thuật độc đáo ấy sẽ phải tàn lụi? Tuy nhiên, chúng tôi cũng xác nhận rằng, những năm vừa qua và hiện nay, tổ chức và sự hoạt động của đoàn ngày càng yếu kém - thậm chí rất yếu kém hơn bao giờ hết. Và một sự thật khiến cho ai mến mộ bộ môn nghệ thuật ca Huế đều rất lo ngại cho đoàn đang ra sức chống chèo trước những khó khăn đầy thử thách nghiêm trọng. Cho dù vậy, theo tôi, chúng ta chưa nên vội kết luận là nó đang tàn lụi.
Báo Sân khấu Việt Nam số 2 (9/1990) - đặc san liên hoan sân khấu tuồng và kịch dân ca 1990, trong bài "Đoàn Kịch Thuận Hải" sẽ đến liên hoan vở "Cha con người hát rong” (tr. 17) của Vy Phương có đoạn viết: "... Từ những năm còn ở miền Bắc, đoàn đã nổi tiếng với các vở: "Thoại Khanh - Châu Tuấn", "Tiếng sấm Tây Nguyên", "Tín hiệu trái tim", "Con gà chân chì..."
Thật là tai hại!
Đoàn Ca Kịch Huế chẳng những đang bị lãng quên dần theo năm tháng của thời gian (!?), nay bạn Vy Phương lại tước mất những thành tựu đáng giá của đoàn trước đây, thì còn gì đáng buồn hơn! Nói cho đúng là bạn Vy Phương nhớ lầm. Một sự nhớ lầm suýt nữa ban phụ trách cùng anh chị em diễn viên trong đoàn té xỉu khi nghe tin ấy! Bởi vì, những khán giả ca Huế ở Hà Nội nói riêng, ở miền Bắc nói chung và hàng vạn quân giải phóng ở Trường Sơn (trên mặt trận Trị Thiên Huế hồi chống Mỹ), mấy ai quên các vở "Con gà chân chì", "Tín hiệu trái tim" là những vở diễn xuất sắc của Đoàn Ca kịch Huế Trị Thiên trước đây (thời gian do Bộ Văn hóa(cũ) trực tiếp quản lý).
Mới hay rằng, có nhiệt tình mà thiếu sâu sát thì tất yếu sẽ phản ánh sai sự thật. Mong rằng sẽ không còn những bài viết thiếu thận trọng như thế.
V.L
(nguyên Trưởng đoàn kiêm chỉ đạo nghệ thuật Đoàn Ca kịch Trị Thiên Huế)
(TCSH50/07&8-1992)
----------------------
(1) Ca bộ là ca có làn điệu bộ. Thu Nương là tên của một nữ ca sĩ Huế nổi tiếng một thời ca tri âm.
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
HOÀNG CHƯƠNG
Huế là cố đô của Việt Nam. Huế là một trung tâm văn hóa và Huế cũng là nơi phát triển tuồng cao nhất từ thế kỷ 19.
-
VÕ QUÊ
Nghệ sĩ nhân dân Ngọc Bình sinh ngày 16/11/1958 tại Mai Dịch, Cầu Giấy, Hà Nội; trong khi thôn Uất Mậu, xã Quảng Hưng, huyện Quảng Điền, Thừa Thiên Huế là nguyên quán của Nghệ sĩ nhân dân(NSND) Ngọc Bình.
-
VƯƠNG HỒNG HOAN
Tháng 1 năm 1993 La Cẩm Vân được nhà nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam phong danh hiệu nghệ sĩ ưu tú. Tin vui đó thực sự gây xúc động đối với khán giả cùng bạn bè, đồng nghiệp lâu nay vốn mến mộ tài năng của nữ nghệ sĩ.
-
TÔN THẤT BÌNH
Cuối năm 1991, Bộ Văn Hóa Thông tin và Thể thao đã cấp kinh phí để trùng tu lại Thanh Bình từ đường. Đây là lần trùng tư thứ ba (lần thứ nhất vào năm Quý Mùi 1823, lần thứ hai vào năm Mậu Tuất 1958). -
VÕ QUÊ
Nghệ sĩ Văn Lang tên thật là Trần Văn Lang sinh ngày 9/9/1920 tại Huế. Quê quán làng Đồng Di, xã Phú Hồ, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế. -
TRƯƠNG TRỌNG BÌNH
I. Tổng quan về lịch sử hình thành và phát triển của nghệ thuật sân khấu truyền thống Huế
Nghệ thuật diễn xướng của sân khấu truyền thống Huế nguyên xưa thường được sử dụng trong các cuộc tế, lễ hoặc các dịp hiếu, hỉ, giải trí ở triều đình và các phủ đệ. -
LÊ VĂN NGHỆ“Ngọn lửa Hồng Sơn” là vở tuồng cổ ra đời khoảng thế kỷ XVII, xuất phát từ vở tuồng cổ “Tam nữ đồ Vương” tác giả khuyết danh. Năm 1958 được soạn giả Hoàng Châu Ký và Tống Phước Phổ chỉnh lý dàn dựng cho đoàn Tuồng Thanh - Quảng ở Thanh Hóa.
-
NGUYỄN HUY HỒNGI- Thanh Bình Từ Đường và Lễ Tế Tổ ngành sân khấu Huế
-
VĂN LANGMiền Trung, một dải đất dài và hẹp có nhiều đoàn nghệ thuật với nhiều thể loại: Tuồng, Chèo, Cải lương, Ca Huế, Dân ca, bài Chòi, Kịch nói…
-
TRẦN VIẾT NGẠCNgày 6-1-1926, tại nhà thị lang bộ Binh, Huế (nay là Đài truyền thanh Huế, ở góc đường Mai Thúc Loan - Đinh Tiên Hoàng) cụ Phan Bội Châu đã đóng phim.
-
HOÀNG CHƯƠNGĐã lâu lắm trên sân khấu dân tộc mới có một vở diễn mang tính toàn vẹn từ nội dung đến hình thức, đặc biệt là nói về cuộc đời Hồ Chủ tịch. Qua sân khấu, khán giả một lúc có thể thấy được Bác Hồ ở nhiều thời kỳ, ở nhiều địa điểm và nhiều gian khổ, thậm chí đau khổ đến tột cùng, nhưng vẫn chịu đựng vượt qua rồi nuôi một chí hướng lớn của một vĩ nhân.
-
NGÔ MINHChiều mùng 2-1- 2010, tôi được Nhà hát Nghệ thuật Ca kịch Huế mời đến rạp Hưng Đạo xem diễn báo cáo vở ca kịch Hồ Chí Minh - Hồi ức màu đỏ, trước khi mang đi tham dự Hội diễn Sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc dành cho Ca kịch và Tuồng ở Đà Nẵng.
-
TÔN THẤT BÌNHVăn Lang đến với nghệ thuật như là duyên là nợ.
-
PHAN THUẬN ANĐa số các thế hệ trẻ sinh từ khoảng năm 1950 trở về sau không biết loại hình nghệ thuật biểu diễn KIM SANH là gì, mặc dù hậu thân của nó vẫn còn tồn tại đến ngày nay.
-
THÁI VŨNhà văn Trần Thanh Mại và nhóm Hồ Thu Quê đã hai lần diễn những vở kịch nghiệp dư tại thành phố Huế để quyên tiền ủng hộ đồng bào bị nạn đói ở Nghệ Tĩnh: lần thứ nhất vở Hernani của Victor Hugo được diễn vào năm 1936 trong phong trào Mặt trận bình dân và vở Kinh Kha vào năm 1945, trước Cách mạng tháng Tám, trong thời kỳ chính phủ Trần Trọng Kim.
-
NGUYỄN THANH TÚCách đây hơn nửa thế kỷ, một gánh hát người Huế đang lưu diễn trên đất Bắc bỗng khựng lại giữa chừng khi nghe tin sông Bến Hải bị kẻ thù ngăn tuyến. Đôi bờ cách trở. Gánh hát với hai mươi số phận đẩy đưa khắp phương kiếm kế sinh nhai. Thôi thì họ gắn thân phận với đủ thứ nghề, phơi mặt với cơm gạo mắm muối, miễn sao trụ lại được trong cái thời bao cấp.
-
PHAN THUẬN THẢOTuồng - loại hình sân khấu đặc sắc của Việt Nam - là một nghệ thuật tổng hợp, trong đó, âm nhạc, vũ đạo, phục trang, đạo cụ,... là những yếu tố quan trọng được kết hợp với nhau tạo nên một tổng thể hài hoà.
-
NGUYỄN THANH TÚKỷ niệm 50 năm thành lập nhà hát nghệ thuật ca kịch Huế (23/07/1957 - 23/07/2007)
-
PHAN THUẬN THẢO(Qua khảo sát tại Thanh Bình Từ đường ở Huế)Hàng năm, cứ mỗi dịp rằm tháng 7 Âm lịch, con cháu trong ngành Hát Bội (còn gọi là Hát Bộ hay Hát Tuồng) ở vùng Huế tụ họp nhau tại Thanh Bình Từ đường (kiệt 281, Chi Lăng, Huế) để làm lễ tế tổ. Đây là một dịp tốt để người trong nghề cùng gặp gỡ, trao đổi về nghề nghiệp, và tỏ lòng thành kính, biết ơn đến các vị tổ nghề.
-
NGUYỄN HỒNG KỲBạch Hạc còn nhớ cái ngày đầu được tuyển vào đoàn Hát múa truyền thống. Ngày đó cách đây đã gần 20 năm, nhưng mỗi khi nhớ lại, Hạc thấy ở khoé mắt của mình cay sè những gì hiện rõ mồn một của con đường đến với nghệ thuật. Giờ đây, Hạc là một nhân vật không thể thiếu trong ngôi nhà nghệ thuật của Đoàn nghệ thuật truyền thống Huế.
.png)
.png)
