Nhà nghiên cứu Trần Nhật Vy: Có một nền văn chương bị quên lãng

14:55 05/04/2018

Theo nhà nghiên cứu Trần Nhật Vy, đó là thời kỳ đầu của văn chương Sài Gòn gắn liền với thuở bình minh của báo chí chữ Quốc ngữ. Trần Nhật Vy đã tìm thấy nhiều tác phẩm có giá trị văn học sử trong quá trình nghiên cứu báo chí chữ Quốc ngữ cuối thế kỷ 19.

Nhà nghiên cứu Trần Nhật Vy

Nếu xét theo số lượng đầu sách đã ấn hành, có thể gọi Trần Nhật Vy là nhà nghiên cứu khi ông đứng tên khá nhiều tác phẩm biên khảo về lịch sử báo chí, văn hóa gắn với địa danh Sài Gòn - TPHCM, như: Mười tám thôn vườn trầu, Chữ Quốc ngữ: 130 năm thăng trầm, Từ Bến Nghé đến Sài Gòn… Nhưng trước khi làm công việc của một nhà nghiên cứu, Trần Nhật Vy làm ở Bảo tàng Cách mạng (nay là Bảo tàng TPHCM) sau đó chuyển sang làm báo chuyên nghiệp cho đến lúc về hưu vào năm 2016. Cả hai công việc này đòi hỏi sự tỉ mẩn để cho ra đời một nhà nghiên cứu Trần Nhật Vy như hiện nay.

Từ nghiên cứu về quá trình ra đời và phát triển của chữ Quốc ngữ cũng như giai đoạn bình minh của báo chí chữ Quốc ngữ, Trần Nhật Vy phát hiện có một nền văn chương chữ Quốc ngữ trên báo chí Sài Gòn thời kỳ này.

Lâu nay, nhiều nhà nghiên cứu văn học thừa nhận: “Báo chí Quốc ngữ là cái nôi của văn học Việt Nam”. Nhà nghiên cứu Trần Nhật Vy cho biết: “Đã là người Việt, đã là người Sài Gòn thì đều biết chữ Quốc ngữ được phổ biến đầu tiên ở Sài Gòn và văn bản bằng chữ Quốc ngữ đầu tiên chính là tờ Gia Định Báo xuất bản tại Sài Gòn, số ra đầu tiên ngày 15-4-1865”.
Dấu mốc để Trần Nhật Vy xác định tác phẩm văn chương đầu tiên in trên báo Quốc ngữ vào ngày 1-12-1881, trong mục Thứ vụ trên Gia Định Báo bỗng xuất hiện 3 bài viết văn xuôi ngắn chiếm nửa trang báo khổ A3, không có tên tác giả, gồm: “Cách thế cứu người chết ngột”, “Tên chăn bò” và “Thằng ăn trộm với con heo”. “Cách thế cứu người chết ngột” (đúng ra là chết ngộp) là một bài khoa học thường thức, còn 2 bài kia là truyện. 
 
Trần Nhật Vy cho rằng: “Phải chăng đây là những truyện đầu tiên được đăng trên báo Quốc ngữ? Nhưng tác giả là ai? Sau đó, tôi đọc cuốn Phansa diễn ra quấc ngữ của ông Trương Minh Ký in năm 1884 và tái bản năm 1886, tôi phát hiện trong đó có đăng 2 truyện này. Phansa diễn ra quấc ngữ là những truyện “chuyển thơ ngụ ngôn La Fontain thành văn xuôi” của ông Trương Minh Ký. Với tôi, dù là chuyển thể từ thơ, nhưng đây là những truyện đầu tiên, viết bằng văn xuôi, in trên báo Quốc ngữ Sài Gòn. Vì vậy tôi chọn thời điểm 1881 làm cái mốc bắt đầu cho văn chương Sài Gòn”.
 
NXB Văn hóa - Văn nghệ TPHCM đã ấn hành 2 tập Văn chương Sài Gòn 1881 - 1924 (dự kiến có 5 tập) do Trần Nhật Vy biên khảo từ các báo chữ Quốc ngữ thời này, như: Gia Định báo, Nam Kỳ, Nông Cổ Mín Đàm, Nam Kỳ Địa Phận, Lục Tỉnh Tân Văn, Trung Lập báo… Ông dừng lại ở năm 1924 vì năm 1925, tác phẩm Tố Tâm của Hoàng Ngọc Phách - tiểu thuyết hiện đại đầu tiên ra đời năm 1925. Như vậy, trước khi có Tố Tâm cả 40 năm, tại Sài Gòn có một nền văn chương Quốc ngữ thịnh hành trên báo chí.
 
Thế nhưng nền văn chương này gần như bị lãng quên và không được văn học sử nhắc đến như những viên gạch đầu tiên tạo nền tảng cho văn học chữ Quốc ngữ hiện nay. Trần Nhật Vy cũng như nhiều người đi học tại miền Nam trước 1975 đều không biết có cuộc thi “Quảng văn thi cuộc” - cuộc thi văn học chữ Quốc ngữ đầu tiên vào năm 1902, do báo Nông Cổ Mín Đàm tổ chức với 49 thí sinh, mà sau này nhiều người trở thành các cây bút nổi tiếng. Giáo dục trong nhà trường khi đó chỉ dạy các tác phẩm của Tự lực Văn đoàn, thơ của phong trào Thơ mới mà không nhắc đến văn chương giai đoạn 1881 - 1924 trên báo chí Sài Gòn dù chỉ với giá trị văn học sử. Trong khi đó, những tên tuổi như Trương Vĩnh Ký, Trương Minh Ký, Hồ Biểu Chánh, Nguyễn Trọng Quản… đều có tác phẩm văn chương Quốc ngữ đóng góp cho giai đoạn này.
 
Sự thiên lệch này từng khiến nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Xuân đã viết trong Khi lưu dân trở lại: “Miền Nam vốn có một địa vị về văn nghệ và có ảnh hưởng sâu rộng trong quảng đại quần chúng lan tràn đến cả miền Trung lẫn miền Bắc. Miền Nam đã gây dựng phong trào tiền phong về mọi phương diện văn nghệ: báo, tạp chí, truyện ngắn, truyện dài, truyện dịch, đặc biệt là tiểu thuyết Trung Hoa, truyện phóng tác tiểu thuyết Tây, phong trào xuất bản rộng lớn các loại thơ bình dân và rất phồn thịnh…”. 
 
GS Nguyễn Văn Xuân viết tiếp: “Văn nghệ miền Nam phải có quyền được các học giả nghiên cứu sâu rộng. Bộ Văn học sử của Dương Quảng Hàm cũng như các bộ phê bình văn học của Vũ Ngọc Phan đều phiến diện. Việc giảng dạy trong các nhà trường không thể tiếp tục như cũ. Không thể quá nặng về văn học miền Bắc mà lầm tưởng là văn học Việt Nam, vì văn học Việt Nam từ thế kỷ 18 trở lui chính là văn học hai miền, mà từ 1862 đến 1932 thì miền Nam đã vọt lên vai tiền phong, hướng dẫn cả mọi phương diện phát triển văn học Quốc ngữ, mà còn đào tạo những nhà văn nhà báo cho cả hai miền sau một cách trực tiếp hoặc gián tiếp… Định lại giá trị văn học miền Nam chính là trở về sự thật, chính là biết tỏ lòng yêu quý và lo lắng cho đời sống tinh thần của dân miền Nam mà trong hoàn cảnh hiện tại, đó là lực lượng chủ yếu của mọi thăng trầm!”. 
 
Đọc Văn chương Sài Gòn 1881 - 1924 cũng là để thấy lại sinh hoạt một thời của người Sài Gòn, người Nam bộ, vì khi đó các tác phẩm rất gần gũi với đời sống hàng ngày. Theo nhà nghiên cứu Trần Nhật Vy: “Các tác giả viết truyện hay làm thơ cũng là một cách để truyền bá Quốc ngữ, nên nội dung khá cô đọng và dễ hiểu. Nếu nói đọc văn chương thời kỳ này để thưởng thức nghệ thuật thì có lẽ chưa thấy nhưng chắc chắn lịch sử công bằng phải nhắc đến”.

Theo Hoàng Nhân - SGGP
 
 
Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
  • Xưa nay hiếm có những người trong làng văn mà giỏi võ, trong làng võ lại viết văn hay. Chính vì thế, khi nhà văn múa võ và võ sư viết sách thường gây nên những “cơn sốt” thu hút sự chú ý của nhiều người. 


  • (Đọc Áp tai vào đất, Lê Quang Trạng, Nxb Hội Nhà văn, 2017)

  • Nhà văn Nguyễn Thành Nhân (ảnh) được biết đến với tiểu thuyết Mùa xa nhà viết về những tháng năm anh làm nghĩa vụ quốc tế trên đất bạn Campuchia. Đây là tác phẩm đầu tay tạo được tiếng vang giúp anh tiến sâu hơn với nghề viết.

  • Chiều ngày 12/4, tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam diễn ra tọa đàm giới thiệu hai cuốn tiểu thuyết “Phố Academy” ( tác giả Mary Costello, Hà Nguyễn dịch) và “Tuần lễ náu mình” (tác giả Maeve Binchy, Nguyễn Nhật Tuấn dịch) do Nhà xuất bản Phụ nữ cùng sự tài trợ của Đại sứ quán Ireland.

  • Tập sách 'Mỗi người một chỗ ngồi' mang phong vị văn chương "lạnh, sắc và tinh tế" của cây bút truyện ngắn tiêu biểu một thời.

  • Nhà văn Vũ Hùng là tác giả của 40 đầu sách, trong đó có 2 tác phẩm được giải thường niên của Hội Nhà văn Việt Nam: truyện đồng thoại Sao Sao (1982) truyện ký Sống giữa bầy voi (1986).

  • Sau một gian nghiên cứu tìm tòi thể nghiệm, nhà văn Nguyên Hương vừa “trình làng” bộ ba “Tớ muốn đi cùng trời cuối đất” dành cho lứa tuổi học trò với cách viết mới mẻ, sử dụng yếu tố kì ảo khiến tác phẩm thêm phần cuốn hút.

  • “Bãi vàng và những chuyện tình nho nhỏ” bao gồm 15 truyện ngắn của nhà văn Ma Văn Kháng viết về tình yêu và thân phận người phụ nữ trong những cuộc tình trái ngang. Dưới ngòi bút của ông, tình yêu được miêu tả là “thuộc tính của những kẻ mang danh tính là con người,” (trích truyện ngắn “Bãi vàng”).

  • Truyện Linda Lê phản ánh thời biến động khó quên của một xứ sở, song hành hồi ức của một người đàn bà tâm thần, sống cô độc ở Paris.

  • Sáng nay (27/2), chuỗi sự kiện Ngày Thơ Việt Nam lần thứ XVI chính thức khởi động với hội thảo về thơ với chủ đề “Những vấn đề của thơ Việt Nam hiện nay” tại Hà Nội.

  • Ba cuốn sách của cố nhà văn Tô Hoài (“Giữ gìn 36 phố phường,” “Những ký ức không chịu ngủ yên” và “Người con gái xóm Cung”) chính thức ra mắt độc giả vào trong dịp đầu năm 2018.

  • “Giải thưởng sự nghiệp văn học” - một giải thưởng mới của Hội Nhà văn Việt Nam đã được trao cho nhà văn Vũ Hùng – cây viết đã bền bỉ dành cả cuộc đời mình để viết về trẻ em, muông thú, thiên nhiên.

  • Liên tiếp hai năm qua, Ma Văn Kháng trình làng 2 cuốn tiểu thuyết mới và mới đây một NXB cùng lúc phát hành 8 cuốn cả tiểu thuyết và truyện ngắn của cây bút có sức viết bền bỉ hàng hiếm ở Việt Nam. Nhưng Ma Văn Kháng liệu có còn phù hợp với đọc giả trẻ hôm nay, theo nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên vẫn là “câu hỏi khó”. Còn nhà văn Nguyễn Khánh Tình nói “đọc Ma Văn Kháng, tâm hồn tôi dịu đi”.

  • Đầu năm 2018, nhiều tựa sách văn học nước ngoài thú vị được các nhà xuất bản trong nước giới thiệu tới độc giả Việt Nam.

  • Sáng 25/1, Hội Nhà văn Việt Nam đã chính thức công bố danh sách Giải thưởng Văn học Hội Nhà văn Việt Nam năm 2017.

  • Với 66 bài viết được chia làm 3 phần, cuốn sách “Như mây thong dong” của tác giả Lưu Đình Long do NXB Văn hóa - Văn nghệ và công ty Saigonbooks ấn hành là một trong những thông điệp đẹp và tình yêu và người trẻ hiện nay.

  • Tối 5/1, tọa đàm “Văn chương nói với ta điều gì về kẻ khác” được Bảo tàng thấu cảm và Khóa học mùa thu và phát triển (ASOD) đồng tổ chức nhằm hướng tới cái nhìn đa chiều và khoa học xung quanh vấn đề thấu cảm nói chung và vấn đề thấu cảm trong văn chương nói riêng.

  • Không hẹn mà gặp, gần như cùng một lúc NXB Kim Đồng cho ra mắt hai tập chân dung văn học “Đi tìm giấc mơ” của tác giả Trần Hoàng Thiên Kim và “Như cánh chim trong mắt của chân trời” của Văn Thành Lê.

  • Được viết từ trước năm 1975, bộ 3 tác phẩm truyện dài gồm “Áo tím qua đường”, “Mối tình như sương khói” và “Còn những bóng mưa tan” của nhà văn Từ Kế Tường về tình yêu tuổi mới lớn từng được đông đảo các thế hệ độc giả đón nhận.

  • Cảm nhận đầu tiên khi đọc “Văn nghệ Hà Nội những năm 1947 – 1954”, hồi ức - biên khảo của Lê Văn Ba (NXB Hội Nhà văn, 2017) là cuốn sách ngồn ngộn tư liệu và hấp dẫn. Lê Văn Ba có đủ điều kiện, hoàn cảnh và tư cách để làm việc này. Ông sống, sáng tác và hoạt động bí mật trong Hà Nội tạm chiếm, từng bị địch bắt và giam ở Nhà tù Hỏa Lò (hòa bình lập lại năm 1954 ông tròn 20 tuổi).