Di cư ngôn ngữ ở nhà văn
WILLIAM GRIMES
Một ngôn ngữ khác” - tác phẩm mới của Francesca Marciano, kể về một thiếu nữ Ý tên Emma si tình tiếng Anh. Sự cuốn hút của thứ tiếng ấy đến từ người bản địa là một cậu bé Anh Quốc hấp dẫn tại khu nghỉ mát ở bãi biển Hy Lạp mà Emma đang sống cùng gia đình. Thế nhưng thật khó tách bạch sự ràng buộc với ham muốn. Phải chăng cậu chính là chiếc vé mở lối cho chị đến với tiếng Anh, hay ngược lại?
William Grimes - Ảnh: internet
Emma lén lút theo dõi đám người Anh Quốc nhỏ bé ấy, dỏng tai nghe ngóng. Chị chăm chú lắng nghe những đĩa nhạc của Joni Mitchell. Chẳng bao lâu, tình yêu ngôn ngữ của chị được đền đáp trọn vẹn: Chị thấy mình có thể nói và hiểu được tiếng Anh. Bị dịch chuyển, chị bước vào một cuộc sống khác.
“Chị không biết mình đã chối bỏ những gì”, người kể chuyện trong tác phẩm của Marciano nhận xét, “nhưng một ngôn ngữ khác chính là chiếc thuyền mà chị dùng để trốn chạy.”
Thời gian gần đây, chiếc thuyền ngôn ngữ đó đã cưu mang rất nhiều nhà văn. Hầu hết họ sáng tác bằng tiếng Anh, bên cạnh có vài người khác sử dụng tiếng Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Nhật Bản hoặc thậm chí Hà Lan, làm giàu và mở rộng thêm nền văn học của nền văn hóa mà họ đang cư trú. Một số đã bỏ lại ngôn ngữ mẹ đẻ của mình sau khi chạy trốn do tình trạng bất ổn chính trị. Những người khác đã dịch chuyển và hòa nhập vào các nền văn hóa mới với tinh thần phiêu lưu, được khuyến khích bởi các phong trào tự do và lý tưởng trong một phần tư thế kỷ đã qua. Isabelle de Courtivron viết trong “Sống trong Dịch thuật: Nhà văn Song ngữ cùng Cá tính và Sáng tạo”: Một cộng đồng văn chương mới đã được hình thành và thúc đẩy, bằng sự “nhập cư, công nghệ, chủ nghĩa hậu thực dân và toàn cầu hóa”, các thế lực hùng mạnh đã “xóa bỏ ranh giới và đẩy mạnh chuyển động đa văn hóa”.
Yiyun Li, tác giả cuốn tiểu thuyết tiếng Anh thứ ba: “Ấm áp hơn Sự cô độc” được nhà xuất bản Random House cho ra mắt vào tháng Hai. Ellen Litman, một người di cư từ Nga có cuốn tiểu thuyết: “Mannequin Girl”, in vào tháng Ba, cho biết: “Tôi không chắc tôi gọi bản thân mình là gì. Đến nay tôi đã sống ở Mỹ nhiều hơn ở Nga, và càng ở đây lâu hơn, tôi càng cách xa hơn với ý niệm về mẫu quốc.”
Marciano, lớn lên ở Rome, đã học tiếng Anh như nhân vật nữ chính của mình là Emma. Hồi còn là thanh niên, chị sống ở New York, và 10 năm lưu trú ở Kenya, chị đã viết cuốn tiểu thuyết đầu tiên của mình, “Những quy luật của Hoang dã” bằng tiếng Anh sau một khởi đầu thất bại với tiếng Ý. Hiện tại, tuy sống ở Rome, nhưng tiếng Anh đã trở thành vỏ bọc thứ hai của chị.
“Bạn khám phá không chỉ ngôn từ, mà còn có phát hiện mới về chính mình khi bạn học một ngôn ngữ” - Marciano nói. “Vì tình yêu với tiếng Anh mà hôm nay tôi đã trở thành một con người hoàn toàn khác. Tôi không thể quay đầu trở lại. Tôi đã bị mắc kẹt”.
Hai làn sóng di cư từ Nga, đợt đầu tiên là cuối những năm 1970, đợt thứ hai sau khi Liên Xô sụp đổ, đã mang lại một vụ mùa bội thu tác phẩm của các nhà văn người Nga viết tiếng Anh. Một số người, như Gary Shteyngart, và Boris Fishman, với tác phẩm đầu tay “Một cuộc đời thay thế” được Harper xuất bản vào tháng Sáu, đã đến Hoa Kỳ khi còn nhỏ và học tiếng Anh theo cách mưa dầm thấm lâu. Những người khác, như Litman, Lara Vapnyar, Kseniya Melnik, Olga Grushin và Anya Ulinich, rời Liên Xô ở tuổi thiếu niên hoặc đầu tuổi 20, đủ trễ để phải học ngôn ngữ mới với ý thức nỗ lực cao.
Còn nhà văn Bosnia Aleksandar Hemon được coi là một phù thủy đầy phong cách, được coi là nhận ảnh hưởng nhiều từ Nabokov. Karen Rya, chủ nhiệm khoa của Trường Cao đẳng Nghệ thuật và Khoa học tại Đại học Stetson ở Florida, người đã có nhiều bài viết về văn chương lưu vong Nga cho biết: “Tất cả bọn họ đều viết rất thạo, nhưng ý thức về ngôn ngữ của họ là khác nhau. Ở họ tồn tại sự nhạy cảm của vui đùa và sáng tạo, điều đó tồn tại ở hầu hết các nhà văn xuyên quốc gia”.
Nhà văn Bosnia Aleksandar Hemon, bị mắc kẹt ở Chicago khi chiến tranh nhấn chìm thành phố quê hương Sarajevo của ông, đã tiếp cận với tiếng Anh ở tuổi 27. Vào thời điểm đó, ông kể trong một cuộc phỏng vấn: “Tôi đã nói chuyện như một du khách bập bẹ”. Hôm nay, ông Hemon, tác giả của “Câu hỏi của Bruno” và “Dự án Lazarus” được coi là một phù thủy đầy phong cách ảnh hưởng bởi Nabokov, tự sáng tạo ra tiếng Anh cho chính mình qua các câu văn như “đám mây và chấm mây” với hậu tố -ette mô tả phiên bản nhỏ hơn của tiền tố, hoặc triển khai tính từ đầy kinh ngạc.
Trong Thế vận hội đa ngữ, Trung Quốc cũng đã ra sân với tư thế là một đội rất mạnh. Ha Jin, người di cư từ Trung Quốc sau sự cố Thiên An Môn vào năm 1989, đã giành giải thưởng sách quốc gia 10 năm sau đó với tác phẩm “Chờ đợi”, cuốn tiểu thuyết thứ hai của mình bằng tiếng Anh. Xiaolu Guo, người chuyển đến London vào năm 2002, sử dụng chính chất liệu xoay sở trong việc học tiếng Anh của mình làm tư liệu cho cuốn “Một từ điển Trung - Anh súc tích cho những người đang yêu”, cuốn sách được nêu trong danh sách đề cử rút gọn cho giải thưởng Orange năm 2007.
Có lẽ nổi tiếng nhất đối với người Mỹ là Yiyun Li, người có cuốn tiểu thuyết thứ ba bằng tiếng Anh tựa đề “Tốt hơn cả Cô đơn” được Random House cho ra mắt vào tháng Hai. Li đã đến Hoa Kỳ với vốn tiếng Anh ít ỏi để nghiên cứu Miễn dịch học tại Đại học Iowa. “Có người nói với tôi” thành phố Iowa rất đặc biệt, nơi đấy tất cả mọi người đều đang viết một cuốn tiểu thuyết” chị nói. “Tôi quyết định, O.K., tôi sẽ cố gắng”.
Nadeem Aslam, tác giả của “Khu vườn của Người đàn ông mù lòa”, ghi danh vào một lớp học luyện viết công cộng, sau đó giành được học bổng cho chương trình tốt nghiệp khoa viết của trường Đại học chị theo học. The Paris Review đã chấp nhận truyện ngắn đầu tiên của chị. Ngay sau đó, tờ The New Yorker chịu in tác phẩm thứ hai, rồi Random House cũng ký kết hợp đồng cho hai cuốn sách với chị.
Như nhiều đồng nghiệp sáng tác song ngữ giống mình, Li nêu ưu điểm của việc sáng tác bằng tiếng nước ngoài, rằng: “Nếu bạn là một người bản xứ, mọi thứ như được lập trình sẵn”, chị nói - “Đối với tôi, mỗi khi tôi nói hay viết một cái gì đó, tôi phải quay trở lại và hỏi, “Đây có phải là những gì tôi muốn nói không?”
Một số nhà văn song ngữ cảm thấy mình được giải phóng khỏi ngôn ngữ mẹ đẻ. “Tôi nghĩ mặc dù tôi có ít công cụ hơn khi sử dụng tiếng Ý để viết, nhưng giọng văn của tôi là tự do hơn”, Marciano nói.
Suy nghĩ ấy được cũng được Nancy Huston chia sẻ. Nhà văn này là người Canada định cư lâu dài tại Paris vào đầu những năm 1970 và sáng tác bằng tiếng Pháp. “Tôi nhớ cảm giác phấn khích khi viết lách đã trở nên dễ dàng hơn rất nhiều”, chị nói trong một cuộc phỏng vấn. “Tôi không có những kỷ niệm, những ước mơ và tất cả đống hành lý phải mang theo.” Sau khi cho ra mắt vài tác phẩm đầu tay vào giữa thập niên 80, Huston kết duyên lại với tiếng Anh và đã xuất bản song ngữ từ những năm 1990.
Với Nadeem Aslam - tác giả của “Khu vườn của Người đàn ông mù lòa”, người vật lộn với tiếng Anh khi gia đình ông di cư sang Anh từ Pakistan vì lý do chính trị lúc còn là một thiếu niên, thứ ngôn ngữ mới được thu nhận của ông được xem là một lời chúc phúc lẫn lộn. “Tiếng Anh đối với tôi là một thứ ngôn ngữ của hận thù” - ông nói, “nhưng đồng thời lại là một thứ ngôn ngữ của tình yêu”.
Sức mạnh to lớn của tiếng Anh, được bảo đảm bởi tiềm lực kinh tế lớn mạnh của Mỹ và ảnh hưởng còn lại của Đế chế Anh trước đây, làm cho nó trở thành ngôn ngữ văn chương mặc định. Nhưng không phải mọi dòng sông đều chảy một hướng. Ngoại lệ là rất nhiều. Andrei Makine, một người Nga đến tị nạn chính trị tại Pháp vào năm 1987, đã làm kinh ngạc người Pháp với tác phẩm “Le Testament Français” giành giải Goncourt Prix và hai giải thưởng văn học khác trong năm 1995. Yoko Tawada, một di dân người Nhật sống ở Berlin và viết bằng tiếng Đức, cũng đạt được sự thành công tương tự cho những tác phẩm kỳ lạ, mang màu sắc mơ mộng kiểu như tác phẩm “Nơi châu Âu khởi nguồn”.
“Tất cả sự thú vị của văn chương được sinh ra trong thời điểm khi mà bạn băn khoăn liệu mình có đang gắn bó với một nền văn hóa hay không”, chị nói với tờ The Herald Tawada, Glasgow vào năm 2008 - “Vì vậy, tôi không nghĩ rằng tôi là một ngoại lệ: tôi chỉ đang ở trong một hoàn cảnh đặc biệt, một hoàn cảnh rất văn chương, và nên thơ nữa.”
Trà Kha dịch
(Nguồn: The NewYork Times, 25/4/2014)
(SDB13/06-14)
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
VALENTIN HUSSON
Trước hết, ta phải hướng sự chú ý đến động từ “cách ly” khi mà với tư cách là một ngoại động từ, nó có nghĩa là sự vứt bỏ ra khỏi một giới hạn; trong khi với tư cách là một nội động từ, nó hướng đến sự ràng buộc để ở lại trong một vài giới hạn nhất định. Nó vừa nói lên cả sự vứt bỏ lẫn sự rút lui; vừa hiện diện vừa vắng mặt. -
HIỀN LÊ
Hiroshi Sugimoto (sinh năm 1948 tại Tokyo) là nhà kiến trúc sư, nhiếp ảnh gia người Nhật.
-
Palomar là tác phẩm hư cấu cuối cùng của Italo Calvino (1923 - 1985), một trong những nhà văn lớn nhất của Ý ở thế kỉ 20, xuất bản tháng 11 năm 1983.
-
TRẦN KIÊM ĐOÀN
Nếu bình thường thì giờ nầy chúng tôi đang ở “hộp đêm” trong bụng máy bay Eva trên đường về Quê hương và đang vượt nửa sau Thái Bình Dương. -
JEAN-CLET MARTIN
Trong thời điểm cách ly và tự cách ly này, thế giới tái khám phá ra chiều kích mang lại cho nó một phương hướng nhất định. -
Slavoj Žižek, nhà triết học người Slovenia, được mệnh danh là “nhà triết học nguy hiểm nhất ở phương Tây” hiện nay. Ông nổi tiếng với tác phẩm Đối tượng trác tuyệt của ý thức hệ (The Sublime Object of Ideology, 1989), ở đó ông đã kết hợp quan niệm duy vật Marxist và phân tâm học Lacan để hướng đến một lý thuyết về ý thức hệ.
-
MARKUS GABRIEL
Trật tự thế giới bị lung lay. Một loại virus đang lây lan trên quy mô vô hình của vũ trụ mà ta không hề biết được những chiều kích thực sự của nó. -
ĐỖ LAI THÚY
M. Bakhtin (1895 - 1975), nhà nghiên cứu văn học Nga - Xô viết có tầm ảnh hưởng bậc nhất ở Việt Nam. Ông là nhà lý luận tiểu thuyết. Người phát hiện/minh ra tiểu thuyết đa âm, tính đối thoại, nguyên tắc thời-không, tính nghịch dị và văn học carnaval hóa… -
THÁI THU LAN
Émile Zola là một nhà văn hiện thực lớn nhất đồng thời cũng phức tạp nhất của nước Pháp ở cuối thế kỷ thứ 19, là người sáng lập lý luận về chủ nghĩa tự nhiên, là một tấm gương lao động không mệt mỏi, là một chiến sĩ có tinh thần chiến đấu dũng cảm chống chiến tranh phi nghĩa, chống quyền lực tàn bạo và bênh vực quần chúng lao động nghèo khổ.
-
NGUYỄN TÚ ANH - TRẦN KỲ PHƯƠNG
Trong nghệ thuật Ấn Độ cũng như nghệ thuật Chàm, hình tượng con chuột luôn mang ý nghĩa tốt đẹp, đó là con chuột nhà hay chuột nhắt (mouse), chứ không phải chuột cống. -
ANĐRÂY GOCBUNỐP (Tiến sĩ ngôn ngữ học Liên Xô)
Gần đây đã có những khám phá rất có ý nghĩa ở Washington và London, trong những cuốn sách đã yên nghỉ trên các kệ sách thư viện trong cả bốn thế kỷ nay.
-
NGUYỄN ĐỨC TÙNG
Jen học trước tôi hai năm, đàn chị. Cô là thường trú, PGY- 4, tôi là PGY- 2. Trong nghề chúng tôi, hơn nhau một năm đã là tình thầy trò, huống gì hơn hai. -
LƯU TÂM VŨ
hồi kýLTS : Nhà văn Lưu Tâm Vũ sinh năm 1942, tốt nghiệp sư phạm Bắc Kinh năm 1961, sau đó dạy học nhiều năm ở Bắc Kinh. Truyện ngắn đầu tay Chủ nhiệm lớp đoạt giải thưởng truyện ngắn ưu tú toàn quốc 1978, được coi là tác phẩm mở đầu cho văn học thời kỳ mới.
-
Cách đây 40 năm khi nhà xuất bản Morrow and Avon chi 5 triệu đô la cho James Clavell, tác giả những cuốn tiểu thuyết lịch sử nổi tiếng như Hồng Kông ngày ấy, Đại tướng quân, Whirlwind, giới xuất bản ở Mỹ choáng váng. Nhưng bây giờ tiền nhuận bút đã vượt xa kỷ lục ấy.
-
ALAN BURNS
William Carlos Williams cũng như bất cứ người nào, đến rất gần với việc nhận thức ra lý tưởng mới của chủ nghĩa hình tượng, nhất là trong những bài thơ như “The Great Figure” và “The Red Wheelbarrow”. -
Đây là một câu chuyện về di dân được viết theo chương trình “Dự án chiếc giày” (The Shoe Project) được khởi xướng thành lập bởi tiểu thuyết gia Katherine Govier, Toronto, Canada. Chương trình này bao gồm việc giúp các phụ nữ di dân viết một câu chuyện 600 từ về kinh nghiệm di dân của mình và lên một sân khấu nhỏ để trình diễn (đọc) câu chuyện đó trước những khán giả trong vùng. “Dự án chiếc giày” được thực hiện ở Antigonish với sự giúp đỡ của tiểu thuyết gia Anne Simpson và nhà biên kịch Laura Teasdale.
-
NHƯ QUỲNH DE PRELLE
Tôi đã từng mơ ước về quê nhà để đọc thơ tiếng Việt, để thổn thức cùng thi ca tiếng Việt. Thế mà, ở nơi này, giữa trái tim châu Âu và trong lòng bạn bè quốc tế, tiếng Việt của tôi ngân lên giữa những nhịp điệu, những giọng nói hoàn toàn khác. Và tôi đi đọc thơ, tự bao giờ tôi cũng tự chuyển ngữ những bài thơ của chính mình với bạn đọc ở đây. Đi đọc thơ, bao điều thú vị và những mới mẻ. -
HÂN QUY
(Phỏng vấn nhà báo lão thành LÉO FIGUÈRES) -
PATRICIA HIGHSMITH -
NGUYỄN ĐỨC TÙNG
Một người bạn cũ ở Mỹ kể với tôi rằng gần mười năm nay anh không đi du lịch xa, cũng không về Việt Nam, mặc dù nhớ. Tôi hỏi lý do, anh bảo vì sợ nỗi buồn chán khi phải ngồi trên máy bay mười mấy giờ.
.png)
.png)
