Công chúa Như Lý trả lời phỏng vấn về chuyện gia đình cựu hoàng Hàm Nghi

15:53 29/08/2008
Sau ngày thất thủ Kinh đô (Huế), vua Hàm Nghi xuất bôn hạ chiếu Cần Vương kêu gọi toàn dân đứng lên chống Pháp. Sau ba năm chiến đấu ở rừng sâu, vua Hàm Nghi bị Trương Quang Ngọc làm phản bắt vua nộp cho Pháp. Để cách ly ngọn cờ yêu nước với quốc dân Việt Nam, cuối năm 1888, thực dân Pháp đã lưu đày vua Hàm Nghi qua Algérie thuộc Pháp. Không hy vọng có ngày được trở lại Việt Nam, nên vua Hàm Nghi đã lập gia đình tại Algérie rồi 40 năm sau ông mất ở đó.

Hồi chiến tranh Algérie –Pháp, gia đình vua Hàm Nghi đã chuyển hết qua Pháp. Đến nay người thân của vua Hàm Nghi chỉ còn lại độc nhất một người là Công chúa Như Lý (94 tuổi) cư trú tại Corrèze. Từ đầu năm 2002 đến nay Công chúa bị bệnh liệt nửa người phải vào nằm bệnh viện, nhưng tinh thần vẫn còn rất minh mẫn. Với mục đích đi tìm thông tin về quãng đời lưu đày của vua Hàm Nghi, sinh viên Nguyễn Vũ T.A. (ái nữ của nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, hiện đang học Cao học về Communication tại Đại học Sorbonne, Pháp) đã thực hiện một cuộc phỏng vấn Công chúa Như Lý về chuyện gia đình của vua Hàm Nghi. Công chúa Như Lý trả lời phỏng vấn với sự giúp đỡ của người rể là ông Dabat và T.A đã chuyển sang Việt Ngữ sau đây:

1.Kính bà cho biết tính cách của vua Hàm Nghi.
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ (Comtesse de la Besse): Vua Hàm Nghi là một “un homme de coeur”, một con người tuyệt vời.
2. Vua Hàm nghi đối với Việt ra sao?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Ông yêu nước đến hơi thở cuối cùng. Lúc bị bắt ông chưa biết tiếng Pháp. Bị đày sang Alger ông mới học tiếng Pháp và giỏi tiếng Pháp. Ông luôn nói tiếng Việt với những người phục vụ (serviteur) do bên nước cử qua.
3. Vua Hàm Nghi dạy dỗ con cái như thế nào?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Vua Hàm Nghi rất yêu nước nhưng ông phải lấy vợ Pháp, sinh con tại Pháp, các con học hành ở Pháp và lập gia đình với người Pháp nên ông thường dạy các con: “Vous ne pouvez pas être de bon Vietnamien, soyez de bien Francais” (Con không thể là người Việt Nam tốt thì hãy là một người Pháp tốt).
4. Kính bà cho biết vua Hàm Nghi mất ngày tháng năm nào, đám tang ra sao, có người Việt bên Pháp qua dự không?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Vua Hàm Nghi mất vào ngày 14 tháng 1 năm 1944 tại Alger. Nhà vua mất vì bịnh ung thư dạ dày. Lúc đó các con vua Hàm Nghi đều ở Pháp. Nước Pháp đang bị quân Đức của Hitler chiếm đóng nên không một người con nào có thể ra khỏi Pháp để qua Alger dự đám tang của vua Hàm Nghi được cả. Ngoài những người Việt phục vụ vua Hàm Nghi ở bên Việt cử qua từ trước, không một người Việt nào khác có mặt trong đám tang vua Hàm Nghi. Nên nhớ lúc ấy chính quyền Pháp do Pétain thân Hitler đứng đầu kiểm soát nước Pháp rất chặt chẽ, nên việc dân Pháp và dân thuộc địa của Pháp ra khỏi nước Pháp để sang Algérie là rất khó khăn. Mãi đến sau tháng 6.1944, quân Đồng Minh đổ bộ lên Normandi rồi nước Pháp được giải phóng, thì mới có người Việt làm việc cho Pháp có thể đến được Algérie. Đến tháng 6.1944 thì vua Hàm Nghi đã qua đời hơn nửa năm rồi.
5. Tài sản của vua Hàm Nghi để lại có những gì quý giá nhất?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Tài sản vua Hàm Nghi để lại quý giá nhất là tranh. Vua Hàm Nghi vẽ tranh rất nhiều. Gia đình chưa bao giờ bán tranh của vua Hàm Nghi. Tuy nhiên, Công chúa Như Mai gặp lại những người đã từng yêu mến vua Hàm Nghi, bà thường lấy tranh của vua Hàm Nghi tặng họ để kỷ niệm.
6. Cho biết Công chúa Như Mai con gái trưởng của vua Hàm Nghi?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Công chúa Như Mai là một người cởi mở, làm việc có qui củ và năng nổ. Bà đậu đầu kỳ thi Thạc sĩ nông học (1925). Ra trường bà làm việc tại viện Nghiên cứu nông nghiệp Pháp (Institut Agricole Fancaise). Bà là chủ Château de Losse ở Dordogne (gần Corrèze). Khoảng năm 1972, bà bán Château de Losse cho một người Pháp, sau người nầy bán lại cho một người Bỉ, hiện nay một người Anh đang làm nghiệp chủ lâu đài ấy. Những năm cuối đời bà sống trong một ngôi nhà nhỏ bên cạnh mẹ. Bà mới qua đời vào ngày 1 tháng 11 năm 1999 trong một Viện dưỡng lão.
7. Còn về bà - Công chúa Như Lý (Comtesse de la Besse)?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Thời sinh viên tôi học Dược sĩ (Pharmacie), nhưng đang học nửa chừng thì phải bỏ học để lập gia đình với một điền chủ quí tộc Pháp (de la Besse). Hồi Đệ nhị thế chiến chồng tôi phải đi sĩ quan quân đội Pháp. Chúng tôi làm chủ Château de la Nauche. Ông chồng tôi sinh năm 1905, mất vào năm 1987.
8. Cho biết hoàn cảnh của Hoàng tử Minh Đức?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Hoàng tử Minh Đức sinh năm 1910. Thời chiến tranh Hoàng tử là sĩ quan trong quân đội Pháp. Hoàng tử mất ngày 7 tháng 8 năm 1990 tại Bệnh viện Val de Grace Paris. Ông có vợ là bà Dolly, không có con. Hiện nay bà Dolly đang sống ở Paris, thỉnh thoảng bà về Corrèze thăm tôi và lăng mộ vua Hàm Nghi ở Dordogne .
9. Thế còn bà “phi” vợ vua Hàm Nghi?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Bà “phi” của vua Hàm Nghi (mẹ tôi) sinh năm 1894, con của ông bà Laloe-Chánh án Toà Thượng thẩm Alger, sau ngày vua Hàm Nghi qua đời, bà Laloe thường sống với Công chúa Như Mai tại Thonac. Năm 1972, bà qua Château de la Nauche của tôi tại Corrèze để cho Công chúa Như Mai được nghỉ ngơi một thời gian, không ngờ bà bị bệnh và mất tại lâu đài của tôi.
10. Xin trân trọng cám ơn bà.
NGUYỄN VŨ TÚ ANH Thực hiện

(nguồn: TCSH số 162 - 08 - 2002)

 

 

 

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
Tin nổi bật
  • TRẦN PHƯƠNG TRÀĐầu năm 1961, hai mươi bốn sinh viên khóa 3 Khoa Ngữ văn Đại học Tổng hợp Hà Nội chuẩn bị thi tốt nghiệp. Bắt đầu từ năm học này, sinh viên khoa ngữ văn phải làm luận án. Mỗi chúng tôi được giao làm một bản khóa luận về một vấn đề văn học, một tác giả hay một trào lưu văn học trong hoặc ngoài nước. Tôi chọn viết về Thanh Hải, Giang Nam, hai nhà thơ quen thuộc của miền Nam hồi ấy.

  • NGUYỄN THỤY KHATôi bắt đầu những dòng này về Thanh khó khăn như chính thời gian dằng dặc Thanh đã đi và sống để tìm đến những thời điểm bấm máy "độc nhất vô nhị", nhưng "khoảnh khắc vàng" mà đời người nghệ sĩ nhiếp ảnh không phải ai cũng có cơ may.

  • NGÔ MINHTrong đội ngũ các nhà thơ Việt hiện đại thế kỷ 20 đang sống ở Huế, có một nữ nhà thơ nổi tiếng thơ hay từ khi mới tuổi hai mươi, suốt mấy chục năm qua luôn được độc giả thơ cả nước ái mộ.

  • THANH THẢONgười dịch Marquez ấy chưa một lần gặp Marquez, dù anh đã từng sang tận xứ quê hương văn hào này.

  • SƠN TÙNGTôi đến sứ quán Việt Nam ở đợi vé máy bay về Bắc Kinh. Phu nhân đại biện lâm thời Tôn Quang Đẩu là bà Hải Ninh phụ trách lưu học sinh sinh viên Việt Nam tại Liên Xô, tôi là đại biểu sinh viên thuộc sự quản lý của bà khi lưu lại Mátxcơva. Cho nên được bà Hải Ninh giúp đỡ tôi như chị gái săn sóc em vậy.

  • VŨ HUẾGiải phóng đã tới năm 78, ba năm sau miền Nam nói chung và thành thị nói riêng, hàng hóa chẳng còn thứ gì “giá rẻ như bèo” (kể cả là nhà, đất). Huống gì tôi không phải hạng có tiền rủng rỉnh (ngoài lương), thành có muốn cái gì cũng khó.

  • PHONG LÊTết Dần năm 1998, vào tuổi 80, bác Kế yếu đi nhiều lắm. Sự thay đổi quá chóng khiến tôi bất ngờ.

  • HOÀNG MINH NHÂNNăm 1992, nhà thơ Lưu Trọng Lư cùng vợ là bà Tôn Lệ Minh vào Đà Nẵng thăm chơi, tôi có gặp. Lúc ấy tôi đang sưu tầm tư liệu về nhà thơ Phạm Hầu. Biết thời còn học ở Quốc Học Huế, nhà thơ Phạm Hầu rất ngưỡng mộ bà Minh, và đã làm nhiều bài thơ tình đặc sắc tặng bà.

  • TRẦN CÔNG TẤNCách nay vừa tròn 47 năm, Lê Minh Ngọc cùng chúng tôi ở chung đơn vị. Sau đó, tôi đi Mặt trận Lào. Minh Ngọc về làm hậu cần rồi đi Bắc Kinh học ngoại ngữ.

  • PHONG LÊTôi được một "cú phôn" mời dự cuộc gặp mặt của một nhóm anh em nhân ngày 20-11 và nhân 40 năm Ủy ban khoa học nhà nước.

  • TRẦN KIÊM ĐOÀNMùa Hè năm 2007, từ Huế chúng tôi chuẩn bị ra thăm Hà Nội lần đầu. Trên ga Huế, chờ chuyến Tàu Đỏ xuyên Việt buổi chiều, nghe một người bạn chưa bao giờ gặp là anh Văn Thành nói trong điện thoại: “Cậu hên quá! Hà Nội đang nắng gắt bỗng dưng hôm qua lại có gió mùa Đông Bắc. Bây giờ Hà Nội như mùa Thu”.

  • NGUYỄN HÀO HẢII. Người tình thứ ba của họa sĩ lớn nhất thế kỷVừa qua ở Paris đã tổ chức cuộc triển lãm bán đấu giá toàn bộ bộ sưu tập Picasso của Dora Maar gây ra một sự huyên náo trong đời sống nghệ thuật ở thành phố họa lệ này sau những tháng ngày im lìm buồn tẻ do ảnh hưởng của những cuộc khủng hoảng toàn cầu triền miên. Cuộc triển lãm này đã làm người ta nhớ lại người đàn bà thứ ba của hoạ sĩ lớn nhất thế kỷ.

  • Lập thân, lập nghiệp ở Pháp nhưng Tiến sĩ Thu Trang vẫn luôn luôn hướng về Tổ quốc. Hơn 10 năm nay bà dành nhiều thời gian, công sức nghiên cứu tiềm năng du lịch Việt Nam, viết sách về du lịch, tham gia giảng dạy ở nhiều lớp đào tạo cán bộ du lịch và ở khoa du lịch của một số trường đại học trong nước. Là một cộng tác viên thân thiết, tên tuổi bà đã thân thuộc với độc giả Tạp chí Sông Hương, thế nhưng ít người đọc được biết người trí thức Việt kiều yêu nước này từng là Hoa hậu Sài Gòn 1955.

  • VÕ MẠNH LẬPÔng Nguyễn Văn Thương xa quê hương làng Vân Thê, Hương Thủy TT.Huế từ hồi còn trẻ. Ông cũng như mọi con người khác, xa quê, thương cha nhớ mẹ. Xa quê là nhớ quê, đậm nét tình bờ dậu, gốc tre làng, hương hoa của đất phảng phất theo suốt chặng đường xa.

  • HOÀNG QUỐC HẢITình cờ và cũng là may mắn nữa, vào Sài Gòn lần này tôi được gặp bà góa phụ Vũ Hoàng Chương, tức bà Thục Oanh ở nhà ông Trần Mai Châu, nơi đường Tự Đức cũ. Nhà ở xế ngôi trường Trần Văn Ơn vài chục mét.

  • LTS: Nhà văn Nguyễn Đắc Xuân là một trong những người cầm bút từ Trường Sơn về đã lao vào việc nghiên cứu lịch sử văn hoá Huế và đã đạt được một số kết quả. Trong số những gì đã đạt được anh thú vị nhất là Chuyên đề Bác Hồ, thời niên thiếu ở núi Ngự sông Hương.

  • HOÀNG CẦMThư gửi người âm (nhớ thi sĩ Đặng Đình Hưng)

  • NGUYỄN KHẮC THẠCHCơn cuồng lũ đã chìm về thủy phủ hơn chục ngày rồi mà những nơi nó đi qua vẫn ngổn ngang, bơ phờ xác họa. Huế vốn là một thành phố sạch đẹp với sương khói mờ nhân ảnh, thế mà giờ đây lại phải thay vào đó bằng rác rưởi, bụi bặm. Khắp phố phường ai nấy đều khẩn trương thu dọn, xử lý nhưng sức người không thể làm kịp cái khối lượng khổng lồ hậu quả thiên tai để lại.

  • HOÀNG PHƯỚCTrận lũ lịch sử đầu tháng 11 vừa qua, Thừa Thiên Huế là tỉnh bị thiệt hại rất nặng cả về người và của cải. Anh em Văn nghệ sĩ may mắn không ai mất mạng, nhưng cũng đã có trên 300 người nhà bị ngập nước, bị sập, bị tốc mái... Một số lớn những kinh sách, thư tịch, sách cổ, tranh ảnh nghệ thuật, hoành phi đối liễn, từ điển các loại, đồ sứ men lam, đàn dương cầm, nhạc cụ dân tộc, phim, máy ảnh, máy ghi hình, bản thảo, tài liệu gốc có giá trị văn hóa lịch sử, hư hỏng ẩm ướt, hoặc bị bùn đất vùi lấp, bị trôi, thiệt hại không thể tính được.

  • HOÀNG MINH TƯỜNGĐi Bình Trị Thiên hè này, tôi có hạnh phúc được hầu chuyện quá nhiều văn nhân nổi tiếng.Nhà văn Nguyễn Quang Hà, nguyên Tổng biên tập Tạp chí Sông Hương, ngay khi vừa đi phá Tam Giang tìm bối cảnh cho bộ phim truyền hình nhiều tập, về đến thành phố, đã tìm đến khách sạn, giao cho hai bố con tôi chiếc honda 86 và hai mũ bảo hiểm. Xăng đầy bình rồi. Cứ thế mà đi. Ông cười hiền từ chỉ hướng cho hai bố con lên đàn Nam Giao và khu đền thờ Huyền Trân Công Chúa vừa mới khánh thành.