Công chúa Như Lý trả lời phỏng vấn về chuyện gia đình cựu hoàng Hàm Nghi

15:53 29/08/2008

Sau ngày thất thủ Kinh đô (Huế), vua Hàm Nghi xuất bôn hạ chiếu Cần Vương kêu gọi toàn dân đứng lên chống Pháp. Sau ba năm chiến đấu ở rừng sâu, vua Hàm Nghi bị Trương Quang Ngọc làm phản bắt vua nộp cho Pháp. Để cách ly ngọn cờ yêu nước với quốc dân Việt Nam, cuối năm 1888, thực dân Pháp đã lưu đày vua Hàm Nghi qua Algérie thuộc Pháp. Không hy vọng có ngày được trở lại Việt Nam, nên vua Hàm Nghi đã lập gia đình tại Algérie rồi 40 năm sau ông mất ở đó.

Hồi chiến tranh Algérie –Pháp, gia đình vua Hàm Nghi đã chuyển hết qua Pháp. Đến nay người thân của vua Hàm Nghi chỉ còn lại độc nhất một người là Công chúa Như Lý (94 tuổi) cư trú tại Corrèze. Từ đầu năm 2002 đến nay Công chúa bị bệnh liệt nửa người phải vào nằm bệnh viện, nhưng tinh thần vẫn còn rất minh mẫn. Với mục đích đi tìm thông tin về quãng đời lưu đày của vua Hàm Nghi, sinh viên Nguyễn Vũ T.A. (ái nữ của nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, hiện đang học Cao học về Communication tại Đại học Sorbonne, Pháp) đã thực hiện một cuộc phỏng vấn Công chúa Như Lý về chuyện gia đình của vua Hàm Nghi. Công chúa Như Lý trả lời phỏng vấn với sự giúp đỡ của người rể là ông Dabat và T.A đã chuyển sang Việt Ngữ sau đây:

1.Kính bà cho biết tính cách của vua Hàm Nghi.
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ (Comtesse de la Besse): Vua Hàm Nghi là một “un homme de coeur”, một con người tuyệt vời.
2. Vua Hàm nghi đối với Việt ra sao?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Ông yêu nước đến hơi thở cuối cùng. Lúc bị bắt ông chưa biết tiếng Pháp. Bị đày sang Alger ông mới học tiếng Pháp và giỏi tiếng Pháp. Ông luôn nói tiếng Việt với những người phục vụ (serviteur) do bên nước cử qua.
3. Vua Hàm Nghi dạy dỗ con cái như thế nào?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Vua Hàm Nghi rất yêu nước nhưng ông phải lấy vợ Pháp, sinh con tại Pháp, các con học hành ở Pháp và lập gia đình với người Pháp nên ông thường dạy các con: “Vous ne pouvez pas être de bon Vietnamien, soyez de bien Francais” (Con không thể là người Việt Nam tốt thì hãy là một người Pháp tốt).
4. Kính bà cho biết vua Hàm Nghi mất ngày tháng năm nào, đám tang ra sao, có người Việt bên Pháp qua dự không?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Vua Hàm Nghi mất vào ngày 14 tháng 1 năm 1944 tại Alger. Nhà vua mất vì bịnh ung thư dạ dày. Lúc đó các con vua Hàm Nghi đều ở Pháp. Nước Pháp đang bị quân Đức của Hitler chiếm đóng nên không một người con nào có thể ra khỏi Pháp để qua Alger dự đám tang của vua Hàm Nghi được cả. Ngoài những người Việt phục vụ vua Hàm Nghi ở bên Việt cử qua từ trước, không một người Việt nào khác có mặt trong đám tang vua Hàm Nghi. Nên nhớ lúc ấy chính quyền Pháp do Pétain thân Hitler đứng đầu kiểm soát nước Pháp rất chặt chẽ, nên việc dân Pháp và dân thuộc địa của Pháp ra khỏi nước Pháp để sang Algérie là rất khó khăn. Mãi đến sau tháng 6.1944, quân Đồng Minh đổ bộ lên Normandi rồi nước Pháp được giải phóng, thì mới có người Việt làm việc cho Pháp có thể đến được Algérie. Đến tháng 6.1944 thì vua Hàm Nghi đã qua đời hơn nửa năm rồi.
5. Tài sản của vua Hàm Nghi để lại có những gì quý giá nhất?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Tài sản vua Hàm Nghi để lại quý giá nhất là tranh. Vua Hàm Nghi vẽ tranh rất nhiều. Gia đình chưa bao giờ bán tranh của vua Hàm Nghi. Tuy nhiên, Công chúa Như Mai gặp lại những người đã từng yêu mến vua Hàm Nghi, bà thường lấy tranh của vua Hàm Nghi tặng họ để kỷ niệm.
6. Cho biết Công chúa Như Mai con gái trưởng của vua Hàm Nghi?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Công chúa Như Mai là một người cởi mở, làm việc có qui củ và năng nổ. Bà đậu đầu kỳ thi Thạc sĩ nông học (1925). Ra trường bà làm việc tại viện Nghiên cứu nông nghiệp Pháp (Institut Agricole Fancaise). Bà là chủ Château de Losse ở Dordogne (gần Corrèze). Khoảng năm 1972, bà bán Château de Losse cho một người Pháp, sau người nầy bán lại cho một người Bỉ, hiện nay một người Anh đang làm nghiệp chủ lâu đài ấy. Những năm cuối đời bà sống trong một ngôi nhà nhỏ bên cạnh mẹ. Bà mới qua đời vào ngày 1 tháng 11 năm 1999 trong một Viện dưỡng lão.
7. Còn về bà - Công chúa Như Lý (Comtesse de la Besse)?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Thời sinh viên tôi học Dược sĩ (Pharmacie), nhưng đang học nửa chừng thì phải bỏ học để lập gia đình với một điền chủ quí tộc Pháp (de la Besse). Hồi Đệ nhị thế chiến chồng tôi phải đi sĩ quan quân đội Pháp. Chúng tôi làm chủ Château de la Nauche. Ông chồng tôi sinh năm 1905, mất vào năm 1987.
8. Cho biết hoàn cảnh của Hoàng tử Minh Đức?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Hoàng tử Minh Đức sinh năm 1910. Thời chiến tranh Hoàng tử là sĩ quan trong quân đội Pháp. Hoàng tử mất ngày 7 tháng 8 năm 1990 tại Bệnh viện Val de Grace Paris. Ông có vợ là bà Dolly, không có con. Hiện nay bà Dolly đang sống ở Paris, thỉnh thoảng bà về Corrèze thăm tôi và lăng mộ vua Hàm Nghi ở Dordogne .
9. Thế còn bà “phi” vợ vua Hàm Nghi?
CÔNG CHÚA NHƯ LÝ: Bà “phi” của vua Hàm Nghi (mẹ tôi) sinh năm 1894, con của ông bà Laloe-Chánh án Toà Thượng thẩm Alger, sau ngày vua Hàm Nghi qua đời, bà Laloe thường sống với Công chúa Như Mai tại Thonac. Năm 1972, bà qua Château de la Nauche của tôi tại Corrèze để cho Công chúa Như Mai được nghỉ ngơi một thời gian, không ngờ bà bị bệnh và mất tại lâu đài của tôi.
10. Xin trân trọng cám ơn bà.
NGUYỄN VŨ TÚ ANH Thực hiện

(nguồn: TCSH số 162 - 08 - 2002)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Nhà văn dụng võ (Hoặc là “Vạch túi cho người xem... bia”)

Xem thêm

Nhớ Hàn Mặc Tử

NGUYỄN VĂN XÊ
hồi ký

Buổi sáng mùa thu ngày 20-9-1940. Nơi nhà thương Nam ở Quy Hòa những bệnh nhân già yếu đang run lên vì gió lạnh từ biển thổi vào.
Những kỷ niệm khó quên

NGUYỄN KHẮC PHÊ

Tôi đang chuẩn bị cho những trang cuối của số tạp chí này thì được tin từ thành phố Hồ Chí Minh điện ra: Bác Nguyễn Tuân đã mất! Sững sờ và xúc động quá! Tôi như không muốn tin.
Vẽ & Viết: Chân dung văn nghệ Huế

PHAN NGỌC MINH

Từ lâu, tôi mong ước có một chuyến đi xem và vẽ Kinh Thành Huế. Ý tưởng ấy đã thực hiện vào Thu 1995. Lần ấy, được trên mười bức ký họa, những cơn mưa cứ kéo dài, cuối cùng, tôi đành rời Huế trong tâm trạng đầy lưu luyến.
Hàn thuyên cùng nhà văn Võ Hồng

TẠ QUANG SUM

Lần lửa hơn 30 năm tôi mới về lại thăm Thầy. Ngôi nhà số 51 Hồng Bàng vẫn “ Trầm mặc cây rừng ” như ngày xưa lũ học trò chúng tôi có dịp ngang qua. Cầu thang dẫn lên căn gác nhỏ yếu ớt rung lên dưới chân mình, hay….mình run! Tôi chẳng thể nào phân định được, trong phút giây bồi hồi xao xuyến ấy.
Cha tôi - cố họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung

NGUYỄN THỊ THỐNG

Tôi tên là Nguyễn Thị Thống - con gái của cố họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung. Tôi rất vui mừng, xúc động và thấy rất may mắn được tới dự buổi lễ kỷ niệm 100 năm ngày sinh của bố tôi tại thành phố Huế vừa qua do Liên hiệp các Hội VHNT Thừa Thiên Huế tổ chức. Tới dự buổi lễ này, tôi được nghe và nhớ lại những kỷ niệm về bố tôi. Những kỷ niệm không bao giờ phai mờ trong ký ức.
Văn nghệ Huế của một thời

NAM NGUYÊN

Thực ra, tôi gọi cuộc đi này là hành hương. Hành hương, nghe có vẻ cao siêu nhưng y phục xứng kỳ đức mà thôi.
Đau đáu tấc lòng trước nền văn học dài trên bảy trăm năm

(Lược thuật Hội thảo “Giá trị văn học Thừa Thiên Huế - những định hướng bảo tồn)
Trần Quang Long và Quán Bạn

TRẦN THỊ KIÊN TRINH Đã không ít lần tôi được nghe những câu chuyện của các anh kể về một thời trai trẻ. Tuổi trẻ hiến dâng, tuổi trẻ xuống đường, tuổi trẻ lên rừng kháng chiến và những đêm không ngủ.
Giang Nam: Vầng sáng phía chân trời

THANH HẢI SHO - Hôm ấy, Nha Trang đỏ nắng. Tôi cùng anh bạn nhà báo lần đến số 46 đường Yersin tìm một ông già. Đến nơi, vừa kéo chuông chủ nhà vội vàng mở cổng. Trước mắt tôi là một ông già ngoài 80, dáng người đậm, da trắng, mang cặp kính cận bự chác mỗi bên độ nửa bàn tay… ông già ấy chính là nhà thơ Giang Nam, tác giả bài thơ “Quê hương” nổi tiếng.
Sống giữa quê hương và bạn bè văn nghệ

TRẦN PHƯƠNG TRÀ Giữa năm 1967, anh Thanh Hải và tôi được điều động từ Thành ủy Huế về Ban Tuyên huấn Khu ủy Trị - Thiên - Huế. Mấy ngày đi đường, chúng tôi nói nhiều về vùng đất và con người quê hương.
Thầy Hiến dịch và giảng thơ Mai-a

MAI VĂN HOANThời còn là sinh viên khoa Văn trường Đại học Sư phạm Vinh (1967 - 1971), chúng tôi thường gọi thầy Hoàng Ngọc Hiến là thầy Hiến. Đó là cách gọi thân mật của những học sinh vùng quê miền Trung đối với những thầy giáo trường làng. Lên đại học chúng tôi vẫn giữ nguyên thói quen ấy.
Trường Sơn ngày ấy vương vương

NGUYỄN QUANG HÀNhững ngày trên chiến khu, báo Cờ giải phóng và báo Cứu lấy quê hương ở chung trong một mái nhà, cùng ăn cùng ở cùng làm.
Tìm hiểu phẩm chất đặc trưng của người trí thức Việt Nam tiêu biểu

PHẠM THƯỜNG KHANH - PHẠM LINH THÀNHTheo tiếng Latinh, thuật ngữ intelligentia - trí thức chỉ những người có hiểu biết, có tri thức, tầng lớp xã hội này bao gồm những người chuyên lao động trí óc, có trình độ chuyên môn cao.
Người dịch mật mã của Bác Hồ

NGUYỄN THANH TUẤN Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh
Thi sĩ Phùng Quán về đất mẹ

NGÔ MINH Sau ba tháng kêu gọi, hơn 250 văn nghệ sĩ, trí thức và những người Việt mến mộ Phùng Quán ở Việt Nam, Hoa Kỳ, Pháp, Đức, Ba Lan, Úc, Thụy Sĩ v.v, đã nhiệt tình góp cát đá xây lăng mộ nhà thơ Phùng Quán - bà Vũ Bội Trâm ở Thủy Dương, Huế.
Sức sáng tạo mới, tầm vóc mới từ tặng thưởng tác phẩm, công trình VHNT xuất sắc năm 2010

HỒ THẾ HÀHằng năm, sự kiện hân hoan và sôi động nhất của văn nghệ sĩ Huế là kết quả thẩm định và xét tặng thưởng công trình, tác phẩm VHNT xuất sắc của Liên hiệp Hội.
Lời thơ hòa bình từ hai phía

Ngày 11 tháng 10 năm 2010, đoàn Trái tim người lính (Mỹ) do tiến sĩ, bác sĩ tâm lý, nhà văn Edward Tick dẫn đầu đã đến thăm và giao lưu với Hội Nhà văn Việt Nam tại Hà Nội. Đoàn của tổ chức Trái tim người lính có nhiều người là cựu chiến binh từng tham chiến tại Việt Nam, I-Rắc; các bác sĩ, giáo viên, nhà báo, mục sư và cả học sinh trung học. Buổi gặp gỡ đã diễn ra trong tình cảm ấm áp, thông cảm, chia sẻ quá khứ, vì hiện tại và hướng tới tương lai. Chiến tranh và hòa bình được nhắc đến nhiều hơn cả trong các câu chuyện và thơ của cả bạn và ta. Nhà thơ Nguyễn Hữu Quý là người được dự buổi gặp gỡ giao lưu cảm động này, anh đã có bài viết gửi Sông Hương, xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc. SH
Những gì còn nhớ

LÊ TRỌNG SÂM(Kỷ niệm 60 năm thành lập Hội Liên Hiệp Văn học Nghệ thuật Thừa Thiên Huế)Dưới sự chỉ đạo của Thường vụ Tỉnh ủy tỉnh Thừa Thiên và có sự giúp đỡ nhiều mặt của Chi hội Văn nghệ Liên khu 4, cuộc gặp mặt lớn của giới văn nghệ sĩ trong tỉnh tại thôn 2 làng Mỹ Lợi trong vùng căn cứ khu 3 huyện Phú Lộc vào tháng 10 năm 1950 phải được tôn vinh như là Đại hội đầu tiên, Đại hội lần thứ nhất của anh chị em văn nghệ tỉnh nhà. Nó là một cái mốc quan trọng mở ra một thời kỳ mới.
Tôi đã trở thành hội viên Hội Văn học Nghệ thuật Thừa Thiên Huế như thế nào

NGUYỄN QUANG HÀ(Kỷ niệm 60 năm thành lập Hội Liên Hiệp Văn học Nghệ thuật Thừa Thiên Huế)Chiến dịch Mậu Thân 1968 đang cần quân để đánh vào thành phố, trước tình hình ấy, chúng tôi được huy động vào quân đội, và sau những tháng tập mang vác nặng, tập leo núi, tập bắn, tập tiến nhập, chúng tôi được điều vào Bác Đô (đó là bí danh Thừa Thiên Huế lúc bấy giờ).
Kỷ niệm của tôi và Tô Nhuận Vỹ với nhà thơ Thanh Hải

VÕ MẠNH LẬPKỷ niệm 30 năm ngày mất nhà thơ Thanh Hải (1980 - 2010)