Các kiểu thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết Một ngày dài hơn thế kỷ của Chinghiz Aitmatov

15:49 16/07/2008
HÀ VĂN LƯỠNGBài viết này như là một nén nhang tưởng niệm nhà văn Aitmatov vừa qua đời ngày 11-6-2008)

1. Trong nền văn học Xô Viết nhiều dân tộc (Liên Xô cũ), Chinghiz Aitmatov nổi bật là nhà văn lớn của dân tộc Kirghizia và Nga. Những sáng tác của ông viết bằng hai thứ tiếng (tiếng Kirghizia và tiếng Nga) như Giamilia, Người thầy đầu tiên, Cây phong non trùm khăn đỏ, Vĩnh biệt Gunxarư, Con tàu trắng, Đoạn đầu đài…và đặc biệt là Một ngày dài hơn thế kỷ đã đưa danh tiếng của Ch.Aitmatov đến với toàn thế giới và ông được xếp vào trong số ít những nhà văn nổi tiếng của thế kỷ XX. Không chỉ nổi bật ở lĩnh vực sáng tác văn xuôi, Ch.Aitmatov còn được nhiều người biết đến với tư cách là nhà viết kịch bản phim, chủ yếu được chuyển thể từ những tác phẩm của nhà văn. Ông là tác giả kịch bản những bộ phim được chiếu rộng rãi ở , Nga và nhiều nước trong Liên Xô cũ và cả ở nhiều nước khác. Đó là những bộ phim: Tiếng vọng của tình yêu (1974), Người thầy đầu tiên, Con chó khoang chạy ven bờ biển (1990), Một ngày dài hơn thế kỷ
Những sáng tác của Ch.Aitmatov nổi bật ở tình yêu đối với con người, thiên nhiên và cả loài vật, vì vậy nó mang ý nghĩa triết lý nhân sinh và giá trị nhân đạo sâu sắc. Hiện thực cuộc sống được tái hiện một cách sống động bằng một tư duy nghệ thuật đặc sắc của ông đã tạo nên một sự lôi cuốn, hấp dẫn và hứng thú đối với độc giả. Cùng với việc hướng đến và phản ánh những vấn đề hiện thực mang tính trữ tình lãng mạn thấm đẫm chất thơ và chất sử thi nhích dần đến với huyền thoại dân tộc; quan tâm những vấn đề mang tính đạo đức xã hội trên bình diện triết học ở tầm vĩ mô của cả loài người… sáng tác của Ch.Aitmatov nổi bật việc tái tạo thời gian nghệ thuật ở nhiều cấp độ khác nhau nhằm góp phần chuyền tải những tín hiệu thẩm mỹ đến với người đọc. Chính điều đó đã tạo nên phong cách Ch.Aitmatov và hệ thống thi pháp của nhà văn. Khảo sát những tác phẩm của ông, chúng tôi thấy xuất hiện các kiểu thời gian nghệ thuật khác nhau, đặc biệt là trong tiểu thuyết Một ngày dài hơn thế kỷ.
2. Trong sáng tác văn học, thời gian nghệ thuật được đo bằng nhiều kích thước khác nhau và xuất hiện dưới những dạng khác nhau tạo nên nhịp điệu trong tác phẩm. Nó gắn liền với tổ chức bên trong của hình tượng nghệ thuật và như một hệ quy chiếu mang tính chất ẩn để phản ánh hiện thực, thể hiện tư duy của tác giả. Phạm trù thời gian nghệ thuật gắn với mỗi thể loại văn học nhằm cung cấp những cơ sở để phân tích cấu trúc bên trong của hình tượng văn học
Tiểu thuyết Một ngày dài hơn thế kỷ thể hiện một cách sinh động và phong phú các dạng thời gian nghệ thuật khác nhau mà nổi bật là ba kiểu thời gian: thời gian hồi tưởng, thời gian huyền thoại và thời gian sóng đôi. Thời gian một ngày nhưng chứa đựng các sự kiện và con người diễn ra trong suốt một thế kỷ. Đó là ngày đưa đám tang Kazangap và những hồi tưởng về quá khứ của nhân vật Êđigây. Thời gian quá khứ, hiện tại và tương lai đan quyện với nhau xuyên suốt tác phẩm tạo nên một thời gian nghệ thuật đặc sắc gắn bó mật thiết với nhân vật chính của tác phẩm.
2.1. Thời gian hồi tưởng “bị quy định bởi điểm mốc của điểm nhìn trần thuật” và là thời gian được kể lại. Trong Một ngày dài hơn thế kỷ, điểm nhìn trần thuật được tác giả đặt vào nhân vật ở ngôi thứ ba - nhân vật Êđigây. Nhân vật Êđigây tự kể về mình, tự độc thoại với mình có sự xen kẽ của lời nhân vật và lời tác giả.
Trong nhiều trang văn, giọng điệu tác giả như hòa quyện vào giọng điệu của nhân vật: “Ôi những ngày ấy không bao giờ trở lại. Tất cả qua rồi, đã trôi qua đi như một giấc mơ. Và giờ đây trước mắt ta là một người lớn, con người này chỉ gợi nhớ một cách xa xăm về cậu bé ở cái tuổi thơ ngây kia - cậu bé có đôi mắt lồi và cái miệng hay cười; còn bây giờ thì con người ấy đã đeo kính trắng” [1-46]. Thời gian hồi tưởng của nhân vật được tác giả bắt đầu bằng những từ như; “Êđigây nhớ lại…” [1-28], “cùng nhau hồi tưởng lại…” [1-36], “lại nhớ đến…”, hay “Êđigây cứ hồi tưởng mãi…”. Chính sự tái hiện thời gian hồi tưởng bằng hình thức dẫn dắt như vậy đã giúp người đọc nắm bắt một cách chính xác các chiều thời gian. Thời gian hiện tại chỉ diễn ra trong một ngày - ngày đưa đám tang Kanganzap, nhưng qua sự hồi tưởng của Êđigây, cả một quãng thời gian dài đằng đẵng trong một thế kỷ hiện ra với biết bao sự kiện gắn với nhân vật chính và các nhân vật khác. Từ điểm mốc vào cuối năm 1944, Êđigây nhớ lại những sự kiện diễn ra trước và sau thời điểm đó liên quan đến chính cuộc đời của nhân vật. Cả một thế kỷ được tác giả dồn nén lại trong một ngày với biết bao những sự kiện diễn ra. Chính thời gian một ngày là thời điểm hiện tại và thời gian một thế kỷ là dòng thời gian quá khứ được tái hiện thông qua sự hồi tưởng của nhân vật Êđigây. Vì thế trong Một ngày dài hơn thế kỷ, thời gian quá khứ chiếm số lượng nhiều hơn cả so với thời gian hiện tại. Mặt khác, sự xuất hiện của thời gian hồi tưởng qua sự nhớ lại của nhân vật diễn ra với nhịp điệu khác nhau, có khi chậm rãi, dềnh dàng, khi gấp gáp được tính bằng từng phút từng giây.
Như vậy, từ điểm nhìn nghệ thuật của nhân vật trần thuật, thời gian hồi tưởng trong Một ngày dài hơn thế kỷ là một kiểu thời gian đặc trưng của tác phẩm góp phần vào việc tái hiện cuộc sống, đào sâu thêm thế giới nội tâm của nhân vật Êđigây.
2.2. Thời gian huyền thoại xuất hiện khá nhiều trong sáng tác của Ch.Aitmatov, đặc biệt ở những tác phẩm Con tàu trắng, Con chó khoang chạy ven bờ biển, Vĩnh biệt Gunxarư, Đoạn đầu đài Một ngày dài hơn thế kỷ. Thời gian huyền thoại gắn với những truyền thuyết và huyền thoại của mỗi dân tộc. Là một dạng thức của thể loại Folklore cho nên thời gian huyền thoại là thời gian không xác định cụ thể, mang tính phiếm chỉ, bất biến. Các sự việc, sự kiện và con người xuất hiện trong các câu chuyện của tác phẩm không rõ ràng, cụ thể về thời gian. Ở Một ngày dài hơn thế kỷ, thời gian huyền thoại thường xuất hiện với những cụm từ như: “vào cái thời gian nào đó, bọn giặc Choang Choang đã đánh chiếm vùng đất này trong một thời gian dài” [1-198], “thời đó các thương gia thường qua lại… thời đó ở đây mưa nhiều…” [1-199], “ngày xưa, có những người sống ở rất xa…” [1-200], “vào những thế kỷ xa xưa…” [1-201]. Sự không xác định và mơ hồ về thời gian trong tác phẩm đã góp phần tạo nên sự hấp dẫn và lôi cuốn của cốt truyện, đồng thời đưa người đọc bước vào một không khí cổ xưa của huyền thoại.
Nếu nhịp độ thời gian hiện tại và thời gian hồi tưởng diễn ra với những biến tấu khác nhau phụ thuộc vào điểm nhìn trần thuật của người kể chuyện, mang tính chủ quan thì thời gian huyền thoại dường như không biến đổi. Tuy nhiên, nhằm hướng đến sự khách quan và chính xác, trong thời gian huyền thoại cũng thỉnh thoảng xuất hiện thời gian cụ thể, chi tiết: “Chỉ đến ngày thứ năm bọn giặc Choang Choang mới trở lại xem còn có người tù nào sống sót không…” [1-204], “và hai ngày bà quanh quẩn bên cạnh Mahakumđưsap luôn luôn lo sợ sẽ phải đụng đầu với bọn giặc Choang Choang” [1-221]. Những chi tiết cụ thể của thời gian huyền thoại không hề phá vỡ lôgic của kiểu thời gian huyền thoại mà chính sự đan xen đó đã đem lại một sức hấp dẫn mới đối với người đọc làm cho họ tin hơn vào những điều được tác giả mô tả. Câu chuyện tình yêu đầy lãng mạn và bi kịch của chàng Rajmaly và Beginaj cũng diễn ra trong một khoảng thời gian không xác định. Những cụm từ “một hôm…”, “hôm ấy…”, “trời đã ngả về chiều…” trong tác phẩm nhằm diễn tả tính không xác định và cụ thể về thời gian diễn ra mối tình của hai người. Những yếu tố thực, hư mang tính kỳ ảo đó, một mặt đưa người đọc bước vào một thế giới mờ ảo của huyền thoại lung linh, mặt khác góp phần vào việc khám phá thế giới nội tâm phong phú và đa dạng của tâm hồn con người. Sự sắp xếp các lớp thời gian huyền thoại tạo nên nhiều lớp nghĩa mang tính đa thanh làm cho tác phẩm chứa đựng nhiều ý nghĩa triết lý nhân sinh sâu sắc.
Sử dụng thời gian huyền thoại như một thủ pháp nghệ thuật mang tính đặc trưng trong tác phẩm Một ngày dài hơn thế kỷ, Ch.Aitmatov đã tạo cho mình một phong cách riêng, độc đáo trong việc nắm bắt và thể hiện cuộc sống.
2.3. Thời gian sóng đôi là một kiểu thời gian đặc biệt trong tiểu thuyết Một ngày dài hơn thế kỷ. Nếu thời gian hồi tưởng và thời gian huyền thoại thuộc về quá khứ thì thời gian sóng đôi thuộc về hiện tại. Thời gian sóng đôi là trong cùng một thời điểm cụ thể có nhiều sự kiện cùng diễn ra trên một phạm vi rộng, hẹp khác nhau. Trong tác phẩm Một ngày dài hơn thế kỷ, có sự đan cài nhiều tuyến cốt truyện gắn với những nhân vật và sự việc khác nhau. Thoạt nhìn tưởng như nó tách bạch không liên hệ với nhau, nhưng nếu đặt trong một khoảng thời gian cụ thể và trong một không gian định hình thì thấy rõ sự liên hệ và phụ thuộc lẫn nhau. Thời gian tuyến cốt truyện của những con người cần cù lao động trên trái đất ở tuyến đường sắt vùng thảo nguyên Xarư-Ôzek có quan hệ với tuyến cốt truyện vũ trụ nói về các nhà khoa học và du hành vũ trụ Nga - Mỹ trên hành tinh Ngực Rừng. Thời gian diễn ra đám tang Kazangap cũng là ngày diễn ra những biến cố xảy ra trên trạm “Pariter”. Nhà văn khéo léo đặt hai sự việc xa nhau đó trong cùng một thời gian nhất định: “Trong cùng khoảng thời gian Êđigây bàn giao công việc và cùng với Edinbai Cao kều trao đổi về những việc vừa xảy ra… Đúng vào các giây phút ấy, trên không trung bỗng loé lên một vệt sáng và tiếp theo là một tiếng nổ rền như ta thường thấy ngoài mặt trận, làm đất rung lên” [1-38]. Hai sự kiện đó cùng diễn ra một lúc vào nửa đêm khi mọi người trở về nhà sau đám tang Kazangap. Để diễn tả thời gian sóng đôi, trong tác phẩm nhà văn thường dùng các cụm từ: “đúng giờ phút ấy…” [1-38]. “cũng vào giờ này…” [1-76], “vào giờ phút ấy…” [1-54]… Chính việc dùng các cụm từ để chỉ thời gian cùng lúc xảy ra các sự kiện đã làm cho các sự việc, con người ở xa nhau nhưng vẫn có mối liên hệ với nhau tạo nên một cái nhìn mang tính tổng thể ở phạm vi vĩ mô của tác phẩm. Việc đặt một con người lao động bình thường nhưng cần mẫn như Êđigây ở tuyến đường sắt xa xôi bên cạnh sân bay vũ trụ; cái vành đai bằng da lạc đà bao quanh đầu những người nô lệ cũng chẳng khác gì vành đai tên lửa bao bọc quanh trái đất của các siêu cường trong cuộc đối đầu chiến tranh lạnh… tất cả nhằm làm nổi bật vai trò lao động, sự gắn bó giữa con người với nhau và phê phán việc chạy đua vũ trang của các quốc gia mạnh. Điều này vừa mang ý nghĩa triết lý sâu sắc vừa là lời thức tỉnh lương tri của con người, đặc biệt là những quốc gia lớn trong việc “vũ trang hoá” hành tinh trái đất.
Tạo nên kiểu thời gian sóng đôi, Ch.Aitmatov đề cập đến những vấn đề mang tính thời sự của nhân loại và hướng đến một vấn đề lớn hơn là: con người phải được sống chung trong một bầu không khí thoải mái, hiểu biết lẫn nhau, không có sự phân biệt và mỗi cá nhân và cả loài người phải có trách nhiệm đối với hành tinh mà mình đang sống. Thông điệp mà tác giả nhắn gửi là phải bảo vệ hành tinh chúng ta.
3. Các kiểu thời gian biểu hiện trong Một ngày dài hơn thế kỷ rất phong phú với nhiều dạng thức khác nhau. Sự phân chia của chúng tôi như trên cũng chỉ là một hướng tiếp cận. Sáng tác của Ch.Aitmatov là những chỉnh thể nghệ thuật đặc sắc lấp lánh sắc màu tạo nên phong cách độc đáo và đưa ông trở thành nhà văn nổi tiếng. Để làm nên giá trị tác phẩm, bên cạnh xây dựng thời gian nghệ thuật, tác giả còn sử dụng nhiều yếu tố nghệ thuật khác.
Những sáng tác của Ch.Aitmatov trong thế kỷ XX đã trở thành quá khứ, nhà văn đã từ giã cõi đời, nhưng những giá trị nghệ thuật của Một ngày dài hơn thế kỷ nói riêng và toàn bộ sáng tác của ông nói chung vẫn là di sản văn học quý giá đối với nền văn học Xô Viết nhiều dân tộc và vẫn lay động trái tim người đọc nhiều thế hệ.
H.V.L

(nguồn: TCSH số 233 - 07 - 2008)

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
Tin nổi bật
  • CAO HUY HÙNGLịch sử vốn có những ngẫu nhiên và những điều thần tình mà nhiều người trong chúng ta chưa hiểu rõ. Tỉ như: Thế giới có 2 bản Tuyên ngôn độc lập, đều có câu mở đầu giống nhau. Ngày tuyên bố tuyên ngôn trở thành ngày quốc khánh. Hai người soạn thảo Tuyên ngôn đều trở thành lãnh tụ của hai quốc gia và cả hai đều qua đời đúng vào ngày quốc khánh...

  • NGUYỄN VĂN HOA1. Tôi là người Kinh Bắc, nên khi cầm cuốn sách Văn chương cảm và luận (*) của Nguyễn Trọng Tạo là liền nhớ ngay tới bài hát Làng quan họ quê tôi của anh mà lời ca phỏng theo bài thơ Làng quan họ của nhà thơ Nguyễn Phan Hách.

  • TRẦN HUYỀN SÂMSau mười năm, kể từ khi “Cái trống thiếc” ngỗ ngược của chú lùn Oska vang lên trên đống gạch đổ nát của thế chiến II, Herta Munller đã tiếp nối Gunter Gras và vinh danh cho dân tộc Đức bởi giải Nobel 2009.

  • NGUYỄN ĐÌNH CHÍNH       (nhân Đọc "Từ những bờ hoa gió thổi về")Ông Trần Nhật Thu sinh năm 1944 ở Quảng Bình. Ông  lớn lên, làm thơ, đoạt giải thi ca cũng từ miền đất gió cát này. Năm 1978 ông rời Quảng Bình như một kẻ chạy trốn quê hương. Nhưng hơn hai chục năm nay miền quê xứ cát vẫn âm thầm đeo bám thơ ông. Qua đó lộ cảm tâm trạng ông vẫn đau đáu miền gió cát này.

  • Nhà văn Tô Nhuận Vỹ tên thật là Tô Thế Quảng, sinh ngày 25 tháng 8 năm 1941, quê ở Vinh Xuân, Phú Vang, Thừa Thiên Huế. Anh đã kinh qua các công việc: dạy học, phóng viên, biên tập viên… Anh từng giữ các chức vụ: Tổng thư ký và Chủ tịch Hội Văn nghệ Bình Trị Thiên, Tổng biên tập tạp chí Sông Hương, Giám đốc Sở Ngoại vụ, đại biểu HĐND tỉnh Thừa Thiên Huế, Uỷ viên Ban kiểm tra, Uỷ viên Hội đồng văn xuôi và Ban đối ngoại Hội Nhà văn Việt Nam.

  • ĐÔNG LAThế là sự ồn ào qua rồi. Diễn đàn đã đóng cửa. Nhưng lẽ nào việc thẩm định văn chương chỉ râm ran một hồi như thế, rồi cái nhùng nhằng còn nguyên nhùng nhằng, sự mâu thuẫn còn nguyên mâu thuẫn, và chuyện hay dở đến đâu cũng vẫn cứ mãi lửng lơ!

  • ĐÀO DUY HIỆP"Ngữ pháp, ngữ pháp khô khan chính nó, trở thành cái gì đó như một thuật phù thủy, gọi hồn; các từ sống lại, được cấp xương thịt, danh từ trong dáng vẻ tôn nghiêm bản thể của nó, tính từ, trang phục trong suốt khoác lên nó và nhuộm sắc cho nó một lớp tráng, còn động từ, thiên thần của vận động, mang lại cho câu sự động dao" (Baudelaire) (1)

  • MAI VĂN HOANMai Văn Hoan sinh 20-1-1949, quê Thanh Trạch, Bố Trạch, Quảng Bình. Anh tốt nghiệp khoa Văn, Đại học Sư phạm Vinh và từng dạy ở các trường: Cấp 3 Minh Hoá (1971-1973), Sư phạm 10+3 Quảng Bình (1973-1979), Hai Bà Trưng (1979-1985), Quốc Học (1985-2009). Anh từng tham gia bồi dưỡng hàng chục học sinh giỏi văn tỉnh Bình Trị Thiên (1979-1989), tỉnh Thừa Thiên Huế (1989-2009) đoạt giải Quốc gia. Một số học sinh của anh đã trở thành phó giáo sư, tiến sĩ, cán bộ quản lý, nhà văn, nhà báo... nhưng vẫn “mãi mãi không thể nào quên những giờ dạy văn của thầy Mai Văn Hoan” như lời chị Lương Thị Bích Ngọc tâm sự trên VietNamNet.

  • NGUYỄN HỮU NGÔ Cuốn sách đồ sộ "Côn Đảo" của Nhà xuất bản Trẻ (1996) là một nguồn tư liệu quý mà những người làm công việc nghiên cứu lịch sử cách mạng Việt Nam không thể không tìm đến. Vì vậy sự chính xác về thông tin đòi hỏi phải khẳng định. Và cũng vì vậy tôi có đôi điều xin thưa với ban biên tập Nhà xuất bản Trẻ về những thông tin về nhân vật Mai Tấn Hoàng được coi là người tử tù cách mạng.

  • VÕ THỊ QUỲNHĐặng Huy Trứ (1825 - 1874) đã để lại khá nhiều thơ văn cho đời. "Từ Thụ Yếu Quy"(*) tập sách bàn về nạn hối lộ và đức thanh liêm của người làm quan, là một trong những áng văn quý giá ấy.

  • Văn Cầm Hải tên thật Nguyễn Thanh Hải, sinh ngày 20 tháng 01 năm 1972, quê ở làng Trần Xá, Hàm Ninh, Quảng Ninh, Quảng Bình.

  • CAO HUY HÙNGBa mươi năm đã trôi qua, kể từ ngày Bác Hồ vĩnh biệt chúng ta! Người đã để lại cho toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta di sản vô cùng quí báu: Đó là bản di chúc lịch sử của thời đại Hồ Chí Minh, thời đại rực rỡ nhất trong lịch sử vinh quang hàng ngàn năm của dân tộc. Đó là kỷ nguyên độc lập dân tộc, tự do của Tổ quốc, kỷ nguyên cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội.

  • LÊ THỊ MÂYĐề tặng một giấc mơ là tập thơ hay và buồn của Lâm Thị Mỹ Dạ. Tập thơ này được giải thưởng của UBTQLH các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam năm 1998. Sau khi xóa bao cấp trong in ấn thơ, rất nhiều người có cơ hội tự in thơ, có khi là mỗi năm một tập. Lâm Thị Mỹ Dạ không ở trong diện ấy.

  • ĐẶNG TIẾNPhê bình huyền thoại(1) của Đào Ngọc Chương là một cuốn sách mỏng, in giới hạn, có lẽ chỉ nhắm vào một nhóm sinh viên, nhưng là sách cần yếu, mới mẻ.

  • HỒNG NHUĐó là “Tình bậc thang” (NXB Hội Nhà văn 2006) và “Mặt cắt” (NXB Hội Nhà văn 2007) của một nữ thi sĩ mà cho đến nay không nhiều người biết đến, ít nhất là trong làng thơ. Vì một lẽ rất giản đơn: chị mới xuất hiện trên thi đàn Việt Nam vài ba năm nay thôi.

  • FAN ANHTrong cuộc sống của tất cả chúng ta, đôi khi nụ cười không đồng nghĩa với sự hạnh phúc, cũng như nước mắt không phải bao giờ cũng đồng điệu với nỗi đau. Chính vì thế, mặc dù tiểu thuyết Ba ơi, mình đi đâu? của Jean Louis Fournier là một tác phẩm có thể “gây ra” không ít những tiếng cười, nhưng cảm xúc thanh lọc (Catharsis) mà cuốn sách nhỏ này mang lại cũng lớn lao như bất kì một vở bi kịch nào.

  • Ngày 6 tháng 4 năm 2007 tại Hà Nội, chúng tôi đến thăm nhà thơ Dương Tường tại nhà riêng. Dương Tường ngồi sau một chiếc bàn nhỏ và thấp chất đầy sách vở và ly tách giữa một căn phòng rộng dùng làm phòng triển lãm tranh. Tranh treo kín các tường.

  • ĐOÀN TUẤNTrong tâm tưởng của tôi, thi sĩ Nguyễn Bính là một người có dáng gầy, vóc nhỏ, gương mặt nhẹ nhõm với đôi mắt sáng, tinh anh, mũi dọc dừa và cái miệng cân đối. Tóc Nguyễn Bính không bao giờ để dài. Áo quần Nguyễn Bính thường có màu sáng. Ông đi lại nhanh nhẹn, nhiều khi vội vã. Gương mặt Nguyễn Bính là một gương mặt ưa nhìn bởi trong đó chứa đựng chiều sâu của nhiều ý nghĩ và sắc mặt thay đổi theo tâm trạng thất thường của ông.

  • PHẠM QUANG TRUNGTôi muốn nói đến bài “ Tạm biệt” (hay “ Tạm biệt Huế”) của nhà thơ Thu Bồn. Dẫu đã có nhiều bài thơ hay, rất hay lấy cảm hứng từ Huế, tôi dám quả quyết là nó sẽ vẫn được nhắc tới như là một trong những bài thơ hay nhất. Xin kể một kỷ niệm đẹp riêng với tôi.

  • NGUYỄN KHẮC PHÊNâng hợp tuyển “Hải Bằng” (HTHB) sang trọng và trĩu nặng trên tay, thật nhiều cảm xúc tràn đến với tôi. Cuốn sách được gia đình nhà thơ Hải Bằng tặng cho tất cả những người đến dự ngày giỗ lần thứ 11 của nhà thơ được tổ chức tại một ngôi nhà mới xây ở cuối đường Thanh Hải - lại là tên nhà thơ quen thuộc của xứ Huế.