“Một mùa đông ở Stockholm” của Agneta Pleijel: một tiểu thuyết độc đáo và đặc sắc

10:35 22/09/2008

BỬU NAM Hình thức lạ lùng gây tò mòTrước hết về mặt hình thức, tiểu thuyết khêu gợi sự tò mò ở người đọc với cách bố trí các tiêu đề in hoa, dày đặc đến hàng trăm suốt tác phẩm, xen lẫn các tiêu đề bằng tiếng Anh “I have been calling for more than an hour... But It's me”...

Và có khoảng vài chục tiêu đề tiếng Anh như vậy..., điều đó làm tăng cảm giác chuộng mới lạ nơi người đọc, mà thoạt đầu khi lướt dọc các trang sách trong tiểu thuyết, ta có ấn tượng cuốn sách như là một thứ phiếm luận đề cập mọi thứ một cách ngẫu nhiên.
Một thế giới nghệ thuật sống động bí ẩn bất ngờ
Nhưng đọc một vài trang, ta không thể dứt ra được, chữ nghĩa của cuốn sách dần dần biến thành một thế giới sống động, đầy bí ẩn và bất ngờ của một tâm hồn, một số phận phụ nữ sống khắc khoải giữa cô đơn và sự tìm kiếm tình yêu, hạnh phúc, ý nghĩa cuộc sống, sự tự chiêm nghiệm và đúc rút một bản lĩnh sống tự chủ, trong một thế giới mà vai trò của “chủ nghĩa nữ quyền” đang khẳng định giữa sự biến động của những năm cuối thế kỷ XX với tấn thảm kịch Sarajero (thuộc Nam Tư cũ) giữa lòng Châu Âu.

Tấn bi kịch riêng tư bi thiết
Nhưng trên hết, điều gây ấn tượng mạnh đối với ta là tấn kịch riêng tư bi thiết của một nhân vật - thiếu phụ trí thức, một giáo sư Đại học vừa là một nhà văn, về tình yêu và hôn nhân giữa đam mê và tỉnh táo, giữa ảo tưởng và vỡ mộng, giữa chịu đựng và nổi loạn, giữa vị kỷ và hướng thiện, lồng vào bi kịch của một tuổi thơ với những vết thương tâm hồn do sự khác biệt, xung đột và chia ly giữa cha và mẹ, những con người có đam mê và tài năng, ước vọng, nhưng không thể đem hạnh phúc cho nhau, không thể hiểu nhau. Ở đó, còn xuất hiện tấn bi kịch trong quan hệ giữa nam và nữ, giữa những người đàn ông trí thức có tài, những Don Juan đáng yêu, tự phụ, bắt cá nhiều tay trong tình yêu một cách ngây thơ và một tâm hồn phụ nữ nhạy cảm, có một bản lĩnh sống thẳng thắn, chấp nhận cả đổ vỡ, thua thiệt để bảo vệ một chút độc lập kiêu hãnh chua chát phẩm giá nữ giới.

Tấn kịch đời tư của một cá nhân trong khoảnh khắc ấy lại là chứa đựng những tia chớp của sự thật vĩnh cửu của con người trong tấn kịch của giới nữ, như I.Lotmann đã từng nói, khi đề cập đến tiểu thuyết của Anna Karenina của Léon Tolstois.
Sự huyền nhiệm của một cách viết độc đáo, cách tân
Tiểu thuyết có sức cuốn hút đặc biệt, phải chăng ở đây có một sự bí ẩn huyền nhiệm của một cách viết, một cách kể độc đáo và cách tân?
Cách viết phân mảnh đầy chất thơ ngẫu hứng
Nếu truy tìm sâu xa sự bí ẩn đó, dần dà ta sẽ nhận ra đó là một cách viết “phân mảnh” đầy chất thơ và ngẫu hứng, phóng túng sống động mà quyến rũ, một cách kể duyên dáng đầy cuốn hút bởi sự bất ngờ thú vị.

Đó là một lối viết vừa tựa như “nhật ký” vừa tự như “tự thuật”, lắp ghép những mảnh cuộc sống, những mảnh tâm trạng, những lớp thời gian đồng hiện lộn xộn trong liên tưởng, những cảm xúc và ấn tượng vụt hiện bất ngờ và mạnh mẽ, những chiêm nghiệm đôi khi thật sâu sắc. Tất cả những sự lắp ghép ấy xoay quanh một tâm hồn phụ nữ, vừa là người kể chuyện, vừa là nhân vật chính, thể hiện kiểu người tự bộc lộ những sâu kín ở tận đáy lòng mình, ở tận sâu thẳm cuộc đời mình, vừa là một kiểu người chiêm nghiệm ý thức và tự ý thức, phản tư những chặng đời mình đã sống.
Tâm điểm của tiểu thuyết là một không - thời gian sống đặc biệt trong đời, một mùa đông khắc nghiệt và gian nan ở Stockholm, nơi nhân vật người thiếu phụ vừa chia tay một cách đau đớn với Jacob, người chồng mà chị rất yêu và một không thời gian hạnh phúc bình yên bất chợt khi nữ nhân vật gặp Em người tình nhân đến từ đất nước Nam Tư cũ, từ thảm kịch chiến tranh sắc tộc ở Sarajero, một người tình mà chị đã có một cuộc phiêu lưu tình ái tình cờ ngắn ngủi qua đêm mười một năm trước như là một sự ngẫu nhiên của số phận hay là sự tất yếu đã chuẩn bị từ một định mệnh, một lời tiên tri của giáo sư Falkhom ở công viên Parque Retiro.

Một câu chuyện tình đan kết với hàng chục câu chuyện, hàng trăm mạch truyện
Điều đặc sắc ở “Một mùa đông ở Stockholm” là tác giả lấy một câu chuyện tình làm tâm điểm để từ đó làm lan tỏa hàng trăm câu chuyện nhỏ qua các lớp thời gian gắn với một đời người thoạt hiện lên trong liên tưởng một cách bất chợt, ngẫu phát. Điều đó tạo một thứ nghệ thuật kết cấu móc xích tài tình nối mạch truyện chính về tình yêu với các mạch truyện phụ về cuộc đời người cha, cuộc đời người mẹ, bi kịch đổ vỡ hôn nhân, các hồi ức, các chuyến đi tạo nên hàng trăm mạch truyện li ti khác thể hiện qua các chủ điểm mà các tiêu đề dày đặc đã gợi lên.
Một cách nhìn, cách nghĩ mang giới tính nữ
Nhưng hấp lực sâu xa của tiểu thuyết đến từ một cách nhìn, cách cảm, cách nghĩ “mang giới tính nữ” về thế giới và về bản thân mỗi con người. Một lăng kính vừa đượm màu sắc độc đáo của một cá tính đầy mạnh mẽ lại vừa yếu đuối, vừa mang nét cảm tính, vừa lại có chiều sâu suy tư của giới nữ đặc biệt về người đàn bà với biểu tượng “vết rách, vết rách sâu hoắm rạch ngang qua địa lý người đàn bà như một hẽm núi sâu từ thế kỷ này đến thế kỷ khác” (trang 54), về người đàn ông “Cuộc chạy trốn của đàn ông khỏi đàn bà, chạy từ người đàn bà này đến người đàn bà khác, chạy đi chạy lại giữa những người đàn bà” (trang 53), về người cha, người mẹ, con cái...

Các leitmotiv trở đi trở lại tạo nên tính chỉnh thể
Tiểu thuyết có cách viết “phân mảnh” đầy ngẫu hứng và chất thơ nhưng vẫn dính kết trong một chỉnh thể cấu trúc mang nhạc tính bởi sự sử dụng những “leitmotiv” trở đi trở lại qua 3 phần của tiểu thuyết đan bện các câu chuyện chính, câu chuyện phụ thứ nhất, thứ hai, thứ ba... tạo thành một chỉnh thể thống nhất óng ánh những niềm đau, những hạnh phúc...
Và cách viết này thoạt đầu làm cho tiểu thuyết vỡ vụn ra hàng trăm chủ điểm một cách ngẫu phát như quan niệm của người viết. “Viết: giữ lại một vỉa khoảnh khắc, dấu vết của chúng, trước khi ánh sáng làm tắt ánh sáng. Đi tìm những mối liên hệ mà có lẽ chúng không tồn tại... cái khó nhất là tránh sa vào những dự định” (trang 13) nhưng chính ở đây, nhờ sự nối kết ngầm như thế, lối viết này tạo nên sự đặc sắc và độc đáo của cách trần thuật.

Cách viết phân mảnh, ngẫu hứng đan bện với các leitmofif trở đi trở lại (các hình ảnh, các câu nói, các không gian...) lại lồng vào cách viết nữ tính (écriture féminine), chính ở đây tạo nên lực hấp dẫn.
Sự đa dạng của các cái tôi kể trong các lớp thời gian
Cấu trúc trần thuật ở đây là cấu trúc của cái tôi kể trong các lớp thời gian. Đó là nhiều “cái tôi” trong một “cái tôi” theo dòng chảy cuộc sống, có cả cái tôi “tiềm thức và vô thức”, thể hiện qua các giấc mơ, các ám ảnh cũng trở đi trở lại trong tiểu thuyết.
Cấu trúc các tầng bậc trần thuật gắn với cấu trúc các lớp thời gian nghệ thuật đan xen giữa hiện tại và các lớp quá khứ, giữa ba giấc mơ và hình tượng tiên tri giáo sư “Falkhom” về các mối tình. Sự đi về lại giữa hiện tại và các lớp quá khứ hồi tưởng bất chợt, giữa các giấc mơ, lời tiên tri, các biểu tượng tạo nên một nghệ thuật trần thuật đặc sắc.

Một mối tình liên và xuyên văn hoá
Các lời thoại chấm phá bằng tiếng Anh cũng tạo nên một nét nhấn của mối tình “liên và xuyên văn hóa”, đan kết giữa thế giới bình yên và thế giới chiến tranh, giữa đàn ông và đàn bà, giữa con người dân tộc này và dân tộc khác, tạo ra một nét lạ hóa và giọng điệu đối thoại đặc sắc.
Một tiểu thuyết có đóng góp cho nền tiểu thuyết nữ thế giới
“Một mùa đông ở Stockholm” là một tiểu thuyết hay, có giá trị, đặc biệt về cách viết, về nghệ thuật trần thuật có tính cách tân, mới lạ. Theo tôi, đây là một trong những tiểu thuyết có đóng góp vào nền văn học Thụy Điển, cũng như nền tiểu thuyết “nữ” thế giới.
B.N

(nguồn: TCSH số 226 - 12 - 2007)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Chủ tịch Hồ Chí Minh với những lời tiên tri lịch sử

CAO HUY HÙNGLịch sử vốn có những ngẫu nhiên và những điều thần tình mà nhiều người trong chúng ta chưa hiểu rõ. Tỉ như: Thế giới có 2 bản Tuyên ngôn độc lập, đều có câu mở đầu giống nhau. Ngày tuyên bố tuyên ngôn trở thành ngày quốc khánh. Hai người soạn thảo Tuyên ngôn đều trở thành lãnh tụ của hai quốc gia và cả hai đều qua đời đúng vào ngày quốc khánh...
Thư ngỏ gửi tác giả "Văn chương cảm và luận"

NGUYỄN VĂN HOA1. Tôi là người Kinh Bắc, nên khi cầm cuốn sách Văn chương cảm và luận (*) của Nguyễn Trọng Tạo là liền nhớ ngay tới bài hát Làng quan họ quê tôi của anh mà lời ca phỏng theo bài thơ Làng quan họ của nhà thơ Nguyễn Phan Hách.
Giải Nobel văn học 2009: Herta Muller

TRẦN HUYỀN SÂMSau mười năm, kể từ khi “Cái trống thiếc” ngỗ ngược của chú lùn Oska vang lên trên đống gạch đổ nát của thế chiến II, Herta Munller đã tiếp nối Gunter Gras và vinh danh cho dân tộc Đức bởi giải Nobel 2009.
Nhớ một đời thơ Trần Nhật Thu

NGUYỄN ĐÌNH CHÍNH (nhân Đọc "Từ những bờ hoa gió thổi về")Ông Trần Nhật Thu sinh năm 1944 ở Quảng Bình. Ông lớn lên, làm thơ, đoạt giải thi ca cũng từ miền đất gió cát này. Năm 1978 ông rời Quảng Bình như một kẻ chạy trốn quê hương. Nhưng hơn hai chục năm nay miền quê xứ cát vẫn âm thầm đeo bám thơ ông. Qua đó lộ cảm tâm trạng ông vẫn đau đáu miền gió cát này.
Giới thiệu chi hội nhà văn Việt Nam tại Huế - Nhà văn Tô Nhuận Vỹ

Nhà văn Tô Nhuận Vỹ tên thật là Tô Thế Quảng, sinh ngày 25 tháng 8 năm 1941, quê ở Vinh Xuân, Phú Vang, Thừa Thiên Huế. Anh đã kinh qua các công việc: dạy học, phóng viên, biên tập viên… Anh từng giữ các chức vụ: Tổng thư ký và Chủ tịch Hội Văn nghệ Bình Trị Thiên, Tổng biên tập tạp chí Sông Hương, Giám đốc Sở Ngoại vụ, đại biểu HĐND tỉnh Thừa Thiên Huế, Uỷ viên Ban kiểm tra, Uỷ viên Hội đồng văn xuôi và Ban đối ngoại Hội Nhà văn Việt Nam.
Thế là sự ồn ào đã qua

ĐÔNG LAThế là sự ồn ào qua rồi. Diễn đàn đã đóng cửa. Nhưng lẽ nào việc thẩm định văn chương chỉ râm ran một hồi như thế, rồi cái nhùng nhằng còn nguyên nhùng nhằng, sự mâu thuẫn còn nguyên mâu thuẫn, và chuyện hay dở đến đâu cũng vẫn cứ mãi lửng lơ!
Baudelaire và bài thơ “những con mèo”

ĐÀO DUY HIỆP"Ngữ pháp, ngữ pháp khô khan chính nó, trở thành cái gì đó như một thuật phù thủy, gọi hồn; các từ sống lại, được cấp xương thịt, danh từ trong dáng vẻ tôn nghiêm bản thể của nó, tính từ, trang phục trong suốt khoác lên nó và nhuộm sắc cho nó một lớp tráng, còn động từ, thiên thần của vận động, mang lại cho câu sự động dao" (Baudelaire) (1)
Giới thiệu Chi hội nhà văn Việt Nam tại Huế - Nhà thơ Mai Văn Hoan

MAI VĂN HOANMai Văn Hoan sinh 20-1-1949, quê Thanh Trạch, Bố Trạch, Quảng Bình. Anh tốt nghiệp khoa Văn, Đại học Sư phạm Vinh và từng dạy ở các trường: Cấp 3 Minh Hoá (1971-1973), Sư phạm 10+3 Quảng Bình (1973-1979), Hai Bà Trưng (1979-1985), Quốc Học (1985-2009). Anh từng tham gia bồi dưỡng hàng chục học sinh giỏi văn tỉnh Bình Trị Thiên (1979-1989), tỉnh Thừa Thiên Huế (1989-2009) đoạt giải Quốc gia. Một số học sinh của anh đã trở thành phó giáo sư, tiến sĩ, cán bộ quản lý, nhà văn, nhà báo... nhưng vẫn “mãi mãi không thể nào quên những giờ dạy văn của thầy Mai Văn Hoan” như lời chị Lương Thị Bích Ngọc tâm sự trên VietNamNet.
Đôi điều muốn được trao đổi nhân đọc quyển "Côn đảo"

NGUYỄN HỮU NGÔ Cuốn sách đồ sộ "Côn Đảo" của Nhà xuất bản Trẻ (1996) là một nguồn tư liệu quý mà những người làm công việc nghiên cứu lịch sử cách mạng Việt Nam không thể không tìm đến. Vì vậy sự chính xác về thông tin đòi hỏi phải khẳng định. Và cũng vì vậy tôi có đôi điều xin thưa với ban biên tập Nhà xuất bản Trẻ về những thông tin về nhân vật Mai Tấn Hoàng được coi là người tử tù cách mạng.
104 kiểu mua bán lương tâm trong "Từ thụ yếu quy"

VÕ THỊ QUỲNHĐặng Huy Trứ (1825 - 1874) đã để lại khá nhiều thơ văn cho đời. "Từ Thụ Yếu Quy"(*) tập sách bàn về nạn hối lộ và đức thanh liêm của người làm quan, là một trong những áng văn quý giá ấy.
Giới thiệu chi hội nhà văn Việt Nam tại Huế - Nhà văn Văn Cầm Hải

Văn Cầm Hải tên thật Nguyễn Thanh Hải, sinh ngày 20 tháng 01 năm 1972, quê ở làng Trần Xá, Hàm Ninh, Quảng Ninh, Quảng Bình.
Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh - Một cương lĩnh xây dựng Đảng và di sản văn hóa thiêng liêng quí báu của dân tộc ta

CAO HUY HÙNGBa mươi năm đã trôi qua, kể từ ngày Bác Hồ vĩnh biệt chúng ta! Người đã để lại cho toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta di sản vô cùng quí báu: Đó là bản di chúc lịch sử của thời đại Hồ Chí Minh, thời đại rực rỡ nhất trong lịch sử vinh quang hàng ngàn năm của dân tộc. Đó là kỷ nguyên độc lập dân tộc, tự do của Tổ quốc, kỷ nguyên cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội.
Lâm Thị Mỹ Dạ với "Đề tặng một giấc mơ"

LÊ THỊ MÂYĐề tặng một giấc mơ là tập thơ hay và buồn của Lâm Thị Mỹ Dạ. Tập thơ này được giải thưởng của UBTQLH các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam năm 1998. Sau khi xóa bao cấp trong in ấn thơ, rất nhiều người có cơ hội tự in thơ, có khi là mỗi năm một tập. Lâm Thị Mỹ Dạ không ở trong diện ấy.
Phê bình huyền thoại

ĐẶNG TIẾNPhê bình huyền thoại(1) của Đào Ngọc Chương là một cuốn sách mỏng, in giới hạn, có lẽ chỉ nhắm vào một nhóm sinh viên, nhưng là sách cần yếu, mới mẻ.
Đọc hai tập thơ của Trần Thu Hà

HỒNG NHUĐó là “Tình bậc thang” (NXB Hội Nhà văn 2006) và “Mặt cắt” (NXB Hội Nhà văn 2007) của một nữ thi sĩ mà cho đến nay không nhiều người biết đến, ít nhất là trong làng thơ. Vì một lẽ rất giản đơn: chị mới xuất hiện trên thi đàn Việt Nam vài ba năm nay thôi.
Ba ơi, mình đi đâu? của Jean Louis Fournier

FAN ANHTrong cuộc sống của tất cả chúng ta, đôi khi nụ cười không đồng nghĩa với sự hạnh phúc, cũng như nước mắt không phải bao giờ cũng đồng điệu với nỗi đau. Chính vì thế, mặc dù tiểu thuyết Ba ơi, mình đi đâu? của Jean Louis Fournier là một tác phẩm có thể “gây ra” không ít những tiếng cười, nhưng cảm xúc thanh lọc (Catharsis) mà cuốn sách nhỏ này mang lại cũng lớn lao như bất kì một vở bi kịch nào.
Dương Tường: viết không khác người ta thì đừng viết

Ngày 6 tháng 4 năm 2007 tại Hà Nội, chúng tôi đến thăm nhà thơ Dương Tường tại nhà riêng. Dương Tường ngồi sau một chiếc bàn nhỏ và thấp chất đầy sách vở và ly tách giữa một căn phòng rộng dùng làm phòng triển lãm tranh. Tranh treo kín các tường.
Thám hoa - con bướm vàng tuyền

ĐOÀN TUẤNTrong tâm tưởng của tôi, thi sĩ Nguyễn Bính là một người có dáng gầy, vóc nhỏ, gương mặt nhẹ nhõm với đôi mắt sáng, tinh anh, mũi dọc dừa và cái miệng cân đối. Tóc Nguyễn Bính không bao giờ để dài. Áo quần Nguyễn Bính thường có màu sáng. Ông đi lại nhanh nhẹn, nhiều khi vội vã. Gương mặt Nguyễn Bính là một gương mặt ưa nhìn bởi trong đó chứa đựng chiều sâu của nhiều ý nghĩ và sắc mặt thay đổi theo tâm trạng thất thường của ông.
Dị bản một bài thơ hay về Huế

PHẠM QUANG TRUNGTôi muốn nói đến bài “ Tạm biệt” (hay “ Tạm biệt Huế”) của nhà thơ Thu Bồn. Dẫu đã có nhiều bài thơ hay, rất hay lấy cảm hứng từ Huế, tôi dám quả quyết là nó sẽ vẫn được nhắc tới như là một trong những bài thơ hay nhất. Xin kể một kỷ niệm đẹp riêng với tôi.
Văn Tôn - Hải Bằng, một chân dung toàn vẹn

NGUYỄN KHẮC PHÊNâng hợp tuyển “Hải Bằng” (HTHB) sang trọng và trĩu nặng trên tay, thật nhiều cảm xúc tràn đến với tôi. Cuốn sách được gia đình nhà thơ Hải Bằng tặng cho tất cả những người đến dự ngày giỗ lần thứ 11 của nhà thơ được tổ chức tại một ngôi nhà mới xây ở cuối đường Thanh Hải - lại là tên nhà thơ quen thuộc của xứ Huế.