Hà Minh Đức - tôi khao khát tìm hiểu cuộc sống

15:35 08/05/2009
Sau Vị giáo sư và ẩn sĩ đường, Ba lần đến nước Mỹ, trong năm 2002, GS. Hà Minh Đức tiếp tục ra mắt bạn đọc tác phẩm Tản mạn đầu ô. Vậy là trong khoảng 5 năm, bên cạnh một khối lượng lớn những tác phẩm nghiên cứu, lý luận, phê bình, ông đã sáng tác 3 tập thơ và 3 tập bút ký. Đó là những con số mang nhiều ý nghĩa thể hiện sự "đa năng" của một đời văn tưởng đã yên vị với nhiều danh hiệu cao quý và hơn 30 tập sách nghiên cứu, lý luận, phê bình. Tản mạn đầu ô ra đời được dư luận chú ý, quan tâm. Sau đây là cuộc trao đổi giữa PGS. TS Lý Hoài Thu với GS. Hà Minh Đức xung quanh tập sách này.


Hà Minh Đức - tôi khao khát tìm hiểu cuộc sống

- Lý Hoài Thu (L.H.T): Thưa giáo sư, với những câu thơ:
Mùa đông ơi xa cách quá chừng - Những kỷ niệm rung chuông thời thơ ấu, rồi tuổi trẻ: Anh nắm tay em dưới tán lá mưa rơi - Nước mắt chảy tràn qua đôi miệng trẻ, và khi tuổi xuân đã qua: Người già ngồi sưởi cùng với bóng, người đọc đã cảm hiểu phần nào những chiều đối cực trong xúc cảm của một hồn thơ. Nhưng thơ và ký là hai thể loại có nhiều khác biệt: một đằng là sự thăng hoa của ký ức, hoài niệm, một đằng là sự ghi chép, quan sát tỉ mỉ. Đã có đến 3 tập bút ký, xin GS vui lòng cho biết những quan niệm riêng của mình về thể loại dễ viết mà khó hay này?
- GS. Hà Minh Đức (GS.H.M.Đ): Tôi quan niệm viết ký là viết về những điều gần gũi, thân tình với cuộc sống của mình; và tôi cũng không đi tìm những đề tài quá xa xôi để viết. Trong cuộc sống, cái đời thường gần mình nhất có một sức hấp dẫn riêng. Không đột xuất nhưng có thể nói được bản chất. Trong tác phẩm ký đầu tiên Vị giáo sư và ẩn sĩ đường tôi viết lời tâm sự "cho dù là những mảnh nhỏ, mảnh vỡ của cuộc sống nhưng biết chắp nối lại theo dòng kỷ niệm và mạch tình cảm gắn bó vẫn có thể tìm thấy trong những góc lãng quên hình bóng chân thực của cuộc đời". Đến nay, và hôm nay tôi vẫn nghĩ thế. Điều lo lắng của tôi là những hạn chế của đời sống cá nhân có đủ cung cấp cho những trang viết để khỏi tẻ nhạt và đơn điệu. Không ai chọn lựa được trước những gì sẽ xẩy ra trong cuộc sống chung và riêng. Vì vậy ký không khỏi bị ràng buộc nhiều từ cuộc sống.

- L.H.T: Tản mạn đầu ô có một nội dung phong phú và bao quát được nhiều vấn đề: từ sinh hoạt của một góc phố đến những phương trời Âu-Mỹ xa xôi. Từ chân dung những nhà văn, nhà khoa học lớn đến những người lao động bình thường, từ chuyện ăn uống văn hoá tri thức... GS có chủ ý trong dàn dựng bố cục của tập sách hay không?
- GS.H.M.Đ: Không, đó chỉ là sự tập hợp có tính ngẫu nhiên theo chiều thời gian và những ấn tượng được cảm nhận. Khác với tiểu thuyết, kịch, tác phẩm thường là một cấu trúc có chủ định và nhất quán. Ký phụ thuộc vào một chuyến đi, một trận đánh, một vùng đất được khảo sát và cũng phụ thuộc vào những tản mạn của người viết trước đối tượng nhiều màu vẻ. Tuy có phần ngẫu nhiên nhưng cũng đã có sự lựa chọn. Như tôi đã nói, tôi chỉ viết về những gì gần gũi với mình. Với tôi, trong chất liệu đã có tình cảm, thái độ. Các nhà văn trong sách của tôi như Xuân Diệu, Huy Cận, Hoàng Trung Thông, Tô Hoài, các nhà khoa học như GS. Bùi Văn Nguyên, GS. N.I.Niculin đều là những người tôi gắn bó, kính trọng. Viết về họ tôi có ý thức phải làm sao tạo dựng được bức chân dung tổng hợp cả phần "đời" lẫn phần "đạo".

- L.H.T: Nhưng thưa GS, "đời" và "đạo" thường khó trọn vẹn đôi bề?...
- GS.H.M.Đ:
Chính vì vậy mà phải có sự thấu hiểu và cảm thông. Nhìn nhận một con người, tôi kính trọng nhất là tài năng và nhân cách. Tôi thiên về nói cái hay, cái đẹp và phần nhà văn đóng góp cho đời. Tôi chấp nhận nhiều màu vẻ của cá tính và sở thích riêng.

- L.H.T: Và những người lao động bình thường, thưa GS?
- GS.H.M.Đ:
Những người lao động lương thiện được nói đến trong tác phẩm của tôi đều có số phận riêng. Nhiều lúc ở những bước rẽ của cuộc đời, họ chỉ thiếu một chút may mắn, nếu vượt qua được ranh giới mong manh ấy, cuộc đời họ có thể đổi khác. Những người thợ, người lái xe mà tôi nói đến có thể trở thành nhà giáo, cán bộ kỹ thuật, cán bộ phong trào... nếu họ gặp may. Tôi trân trọng những cuộc đời bình thường đó và tôi cũng là một người bình thường. Bình thường là cái thường nhật, là hoàn cảnh gần gũi trực tiếp tạo nên tính cách. Tôi quý trọng những tấm gương toả sáng đột xuất lạ kỳ, nhưng tôi cũng quý trọng những tấm gương bền bỉ vượt lên qua nhiều năm tháng trong đời thường. Là một nhà giáo, cuộc sống của tôi trên dòng trôi bình dị nên cũng không tránh khỏi đơn điệu trên trang viết.

- L.H.T: Ngoài mối đồng cảm trước thân phận con người, Tản mạn đầu ô cho thấy vốn tri thức văn hoá, những trải nghiệm trong cuộc đời và cả sự "sành điệu" trong khoa ẩm thực đã là một vốn lớn giúp GS có thể viết nhanh, viết dễ dàng mà sâu sắc, cuốn hút về nhiều lĩnh vực khác nhau?
- GS.H.M.Đ:
Tôi viết ký lúc "về già". Vì vậy, các trang viết về cuộc đời vừa già dặn vừa như ngơ ngác. Tuổi tôi bây giờ, "lực hút vào rồi lại đẩy ra". Nhiều chuyện mới bắt gặp thấy thích thú, hăm hở muốn viết nhưng sau lại thấy ngại ngùng. Nhiều sự việc, con người tôi bắt gặp rất hấp dẫn, nhiều màu vẻ, nhưng ống kính nghệ thuật của mình quá hẹp không ôm nổi sự phong phú của cuộc đời nên đành chừng mực và cũng dần lãng quên. Đó là thực trạng của tuổi già, cái bất lực của người có tuổi trước cuộc sống. Cái chính là tôi yêu cuộc sống, yêu đất nước. Ngoài ra, tôi cũng có một vài "ưu điểm nhỏ" khác: tôi ham hiểu biết về cuộc sống, con người và những năm gần đây tôi lại được đi nhiều, kể cả trong và ngoài nước. Chính vì vậy mà tác phẩm của tôi có nhiều địa danh như Sa Pa, Tam Đảo, Sầm Sơn, Cúc Phương, đất nước chùa Tháp (Căm pu chia), Tôrôntô (Canađa), St.Pêtécbua... Vừa qua tôi đi dọc miền trung từ Nghệ An, Huế, Quy Nhơn, rồi lên Tây Nguyên qua Plây-cu, Buôn mê thuột... Tuổi cao, phải cố gắng nhiều vì không dễ có nhiều dịp khác. Đi qua nhiều miền đất nước, xứ sở khác nhau, tôi thấy đất nước mình tươi đẹp, được thiên nhiên ưu đãi. Càng đi càng thấy cái gì cũng có thể khai thác, gửi gắm. Cũng xin nói thêm là tôi viết ký và không dám có ý "khoe" mình đi những đâu, gặp những ai, mà cái chính là để miêu tả, ca ngợi đối tượng và để bộc lộ mình.

- L.H.T: Thưa GS, nhiều người nhận xét là ký của GS đọc thú vị và hấp dẫn, đặc biệt là các chi tiết, những đoạn đối thoại, chất hài hước... Vậy đó có phải là những yếu tố chính hay không?
- GS.H.M.Đ:
Tôi nghĩ điều quan trọng là phải chú ý phát hiện phần bộc lộ và những tiềm ẩn của cuộc sống thật. Tất cả là ở đấy. Tôi chưa viết tuỳ bút và cũng ít dùng bình luận và liên tưởng chủ quan làm yếu tố chính để phát triển nội dung tác phẩm ký. Ngô Tất Tố, Nguyễn Tuân, Chế Lan Viên trước đây giàu nội lực sức suy tưởng và cảm nghĩ rất mạnh trong các tuỳ bút, bút ký chính luận và tiểu phẩm của mình. Tôi viết ký theo dạng người gửi tiền tiết kiệm, tích tụ vốn sống, tri thức đến một lúc nào đủ thì viết. Mặt khác qua những chuyến đi tôi thích viết du ký để ghi lại một kỷ niệm. Tôi rất chú trọng đến chi tiết và cố tìm ra, lọc ra những chi tiết tiêu biểu. Có chi tiết hay, bài viết gây ấn tượng thật, rất thật, hấp dẫn. Gặp tình huống có chất hài hước,tôi ghi lại chân thực chất hài hước. Tôi không cố ý gây cười một cách chủ quan.Tất cả là từ cuộc sống thật nên không thể thiếu, không thể bỏ qua.

- L.H.T: Vâng! Dù sao sự nhạy cảm trước cái hài, chất "uy - mua" vốn được coi là nét duyên "đặc thù" của con người GS Hà Minh Đức ngoài đời đã đi vào bút ký một cách tự nhiện và tạo được chất giọng riêng. Nhiều đoạn viết cứ như chơi, đọc thấy vui, mặn mà, dí dỏm. Điều này không thể có trong thơ hay trong văn nghiên cứu, phê bình... Nhưng, so với 2 tập trước, tập ký thứ 3 này hình như buồn hơn, nhất là các bài Tản mạn đầu ô, Người muôn năm ...
- GS.H.M.Đ: Không hẳn vậy. Tôi quý trọng niềm vui của mọi người nhưng là người dễ nhạy cảm với cái buồn trong đời. Trong cái được cái mất của mọi người tôi dễ xúc động với những mất mát, thua thiệt của bạn bè và mọi người. Cũng vì thế mà trang viết nhiều lúc buồn như vô cớ, nhất là trong thơ. Con người tôi nhiều lúc cứ tưởng vui mà buồn, tưởng nhàn hạ mà lại nhiều vất vả... Nhưng, xin nhắc lại tôi yêu và khao khát tìm hiểu cuộc sống.

- L.H.T: Thưa GS, hiện nay, hồi ký văn học đang "lên ngôi". Cuốn hồi ký hứa hẹn nhiều hấp dẫn như của GS bao giờ có thể ra mắt bạn đọc?
- GS.H.M.Đ:
Gần đây, tôi đã đọc nhiều hồi ký của các nhà hoạt động xã hội, nhà văn, nghệ sĩ... Tôi có suy nghĩ là ai nên viết hồi ký, có thể viết hồi ký? Ở một số nước như Anh, Mỹ, Pháp có nhiều loại hồi ký của chính khách, nhà văn, nhà báo, diễn viên điện ảnh rồi những chuyện đời bi thảm, chuyện tình éo le. Đời tư nhiều khi phơi bày trong dư luận. Chúng ta tiếp nhận có chọn lọc và chừng mực hơn. Nguyên tắc là cuộc sống cá nhân phải có ý nghĩa xã hội, giúp vào việc nhận thức xã hội. Đối với bản thân, tôi cũng có nghĩ đến hồi ký nhưng băn khoăn không biết cuộc đời mình có đủ tạo nên sự phong phú và hữu ích cho các trang viết hay không? Nếu có, trước hết là cho chính mình và những người thân.
- L.H.T: Xin cảm ơn Giáo sư.

Hà Nội, ngày 11 - 2 - 2003
LÝ HOÀI THU thực hiện
(169/03-03)

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
Tin nổi bật
  • NGUYỄN ĐÔNG NHẬT19 lời chứng của những ONS(1) cuối cùng, lần đầu tiên được lên tiếng qua công trình nghiên cứu hoàn hảo của bà Liêm Khê LUGUERN(2) là những nhân chứng cuối cùng trong số khoảng 27.000 người từ Đông Dương bị lùa đến nước Pháp từ tháng 10/1939 đến tháng 6/1940 để phục vụ cho guồng máy chiến tranh của thực dân Pháp trong Thế chiến thứ II.

  • LÝ HẠNHAi trong đời chẳng đã một lần làm thơ. Dù làm thơ để giải trí hay sẻ chia thì những trang thơ ấy cũng là tiếng hát của trái tim, là nơi dừng chân của tâm hồn.

  • LTS: Có một chuyện ít người biết là các nhà văn Tô Hoài, Xuân Diệu, Huy Cận không nhớ ngày sinh của mình. Xuân Diệu, con nhà Nho, thì biết mình sinh giờ Thìn, ngày Thìn, tháng Thìn, năm Thìn, nhưng không biết dương lịch ngày nào. Nhà văn Tô Hoài cũng vậy, nhưng nhớ Bà Cụ cho biết sinh ông đêm rằm Trung Thu. Sau này, sang Nga, bạn người Nga hỏi, mới tra ra ngày Tây là 27-9-1920. Do đó trên các tư liệu, thường thấy ghi ngày sinh: 07-9-1920, và nhà văn cũng không buồn đính chính. Nhân kỷ niệm 90 năm ngày sinh nhà văn Tô Hoài, Sông Hương nhận được bài viết của nhà văn Đặng Tiến cùng thông tin về ngày sinh Tô Hoài nói trên. Xin giới thiệu cùng bạn đọc.

  • HOÀNG DŨNGKhông phải ngẫu nhiên khi ta nói vũ trụ, thế giới thì vũ, giới là không gian, mà trụ, thế là thời gian. Ngay trong những khái niệm tưởng chỉ là không gian, cũng đã có thời gian quấn quýt ở đấy.

  • LTS: Trong các ngày 7-9/9/2010 sắp đến, Ủy ban Văn hóa Hội đồng Giám mục Việt Nam và Tòa Tổng Giám mục Giáo phận Huế sẽ tổ chức Hội thảo về thân thế và sự nghiệp của Léopold Cadière (1869-1955), Nhà nghiên cứu về Huế và Việt Nam học, chủ bút của tập san Bulletin des Amis du Vieux Hué (B.A.V.H), một trong số các tờ báo hay nhất ở Đông Dương thuở trước. Hội thảo sẽ có một số nội dung liên quan đến văn hóa Huế như Văn hóa Huế, Mỹ thuật Huế, Cổ vật Huế dưới con mắt của L. Cadière... Nhân dịp này, Tạp chí Sông Hương đăng bài viết của nhà nghiên cứu Hồ Vĩnh, chuyển tải vài nét về hoạt động văn hóa của Léopold Cadière. Xin giới thiệu cùng bạn đọc.S.H

  • NGUYỄN THỊ HÒA Không cần phải bàn cãi, Từ điển tiếng Huế của Tiến sĩ, Bác sĩ Bùi Minh Đức là một tác phẩm Từ điển. Một quyển từ điển về phương ngữ địa phương Huế mà dày dặn, công phu, với 2050 trang, thể hiện công sức nghiên cứu miệt mài của một vị bác sĩ - nghiệp dư với nghề ngôn ngữ, nhưng đầy nhiệt tình và khá chuyên nghiệp trong nghiên cứu.

  • Sinh ngày 6-2-41 tại Huế. Hy sinh ngày 11-10-68 tại vùng biên giới tỉnh Tây Ninh, nguyên quán làng Bát Tràng tỉnh Bắc Ninh. Học sinh cũ Trường Quốc Học, tốt nghiệp Đại học Sư phạm Ban Việt văn. Tên thật và bút hiệu công khai, chính thức: Trần Quang Long. Các bút hiệu khác: Thảo Nguyên, Chánh Sử, Trần Hoàng Phong.

  • TRẦN HỮU LỤCỞ tuổi 20, hành trình sáng tác của Nhóm Việt gắn liền với những biến cố lịch sử ở miền Nam (1965-1975). Những cây bút trẻ của Nhóm Việt đã bày tỏ một thái độ dấn thân ngày càng sâu sắc, vừa trên bình diện ý thức công dân, vừa trên bình diện ý thức nghệ sĩ.

  • PHONG LÊ(Kỷ niệm 100 năm ngày sinh Nguyễn Tuân 10-7-1910 – 28-7-1987)

  • NGUYÊN QUÂN Phía đằng sau những con chữ bình dị như một chốn quê nhà chưa bị ô nhiễm cơn đau phố bụi, một ngôi làng yên bình vẫn luôn hằng hiện trong mỗi hơi thở, mỗi bước gian truân của tác giả là sự chân thật đến nao lòng.

  • LÝ HOÀI THU Những câu thơ đầu tay của Hữu Thỉnh cất lên từ những cánh rừng Trường Sơn được anh gọi là “Tiếng hát trong rừng”. Anh viết về đồng đội, về cơn sốt rét rừng, về những trận bom và vết hằn xe xích, về mây, suối, dốc, thác Trường Sơn.

  • THÁI DOÃN HIỂU…Khi sự vong ân bội nghĩa của người đời đang diễn ra ở khắp đó đây thì Hoàng Trần Cương là người sống bằng ân sâu nghĩa cả. Với anh, ân nghĩa là một gánh nặng phải gánh. Anh nói về ân nghĩa như là một thứ trí nhớ của lương tri, một món nợ không bao giờ trả xong…

  • VŨ DUY THÔNG        (Thơ - Nghiêm Huyền Vũ, Nxb Trẻ 2000)Khác với bên ngoài, Nghiêm Huyền Vũ trong thơ là người trầm tư, cái trầm tư nhuốm vị triết học.Vây bọc quanh anh là không gian, thứ không gian cô liêu.

  • TRẦN QUỐC THỰCÍt người chịu đi tìm tiếng nói riêng khi đọc một tập thơ, một chặng thơ của một người. Qua từng chặng thơ, tiếng nói riêng ấy sẽ trở thành một cách thơ riêng biệt. Và đó là điều đáng mừng cho đội ngũ sáng tác.

  • NGUYỄN THANH TÚ          (Phác thảo chân dung nhà văn Nguyễn Bảo)

  • LGT: Cuốn tiển thuyết “Biết đâu địa ngục thiên đường” của nhà văn Nguyễn Khắc Phê vừa xuất bản được xem là tác phẩm thành công nhất của ông, cũng là cuốn tiểu thuyết viết kỹ lưỡng nhất, lâu nhất. Cuốn tiểu thuyết này hiện nay nằm trong danh sách những cuốn vào chung khảo cuộc thi tiểu thuyết của Hội Nhà văn Việt Nam. Sông Hương xin giới thiệu những ý kiến nhận định rất chân thành của Giáo sư Trần Đình Sử, nhà văn Ma Văn Kháng và nhà nghiên cứu phê bình Từ Sơn.

  • FAN ANHCon người khác con vật không chỉ ở đặc điểm con người có một bản ngã, một cái tôi luôn biến động, mấu chốt nằm ở chỗ, con người có thể có nhiều bản ngã khác nhau, tồn tại một cách âm thầm trong những thế giới mà nhiều khi ngay bản thân mỗi cá nhân chúng ta cũng không thể am tường hết.

  • VĂN CẦM HẢI(Nhân đọc “Giọng nói mơ hồ” - Nguyễn Hữu Hồng Minh. Nxb trẻ 1999)

  • ĐỖ NGỌC YÊNHồ Quý Ly là một nhân vật lịch sử có thật. Hơn nữa ông đã từng làm đến chức quan Thái sư dưới thời nhà Trần khoảng từ năm 1370 - 1400, và lập nên nhà Hồ từ năm 1400 - 1407.

  • Phỏng vấn nhà nghiên cứu Nguyễn Việt - chuyên viên Hiệp hội CLB UNESCO Việt Nam – nhân cuộc triển lãm thư pháp thơ “Nhật ký trong tù” của Bác Hồ tại Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế 8-2000