Văn hóa dân gian đã có nhiều biến đổi, nhưng các thành tố của nó vẫn tồn tại và tái cấu trúc, tạo nên bộ mặt văn hóa của xã hội đương đại. Văn hóa ấy là tấm căn cước cho mỗi người Việt khi hội nhập thế giới, đồng thời mang lại giá trị tinh thần và cả cơ hội khởi nghiệp cho giới trẻ.
Văn hóa dân gian trên thiết kế hiện đại - Ảnh: Ng. Phương
Cơ hội cho người trẻ
Toàn cầu hóa, công nghiệp hóa, đô thị hóa đã có những tác động lớn, khiến một số thành tố văn hóa dân gian bị mất đi vì không còn môi trường nuôi dưỡng và phát triển. Một số nhiều thành tố văn hóa dân gian không còn tồn tại như một thực thể mà như “vỡ vụn” và biến đổi cấu trúc, chức năng... tưởng chừng đang dần trở nên xa lạ với mọi người. Nhưng thực tế vẫn đang gắn bó mật thiết, có tác động mạnh mẽ đến đời sống văn hóa đương đại. Có thể thấy điều đó trong các thực hành tôn giáo, tín ngưỡng, hoạt động của đời sống hàng ngày như các bài hát, câu thơ, trò chơi, biểu diễn diễn xướng, tập quán xã hội, tri thức dân gian, thủ công truyền thống... Tuy không tồn tại theo cả một cấu trúc, hệ thống như trước, nhưng nó lại trở thành bộ phận được tái cấu trúc, góp phần tạo nên bộ mặt văn hóa của xã hội hiện nay.
Hàng nghìn năm, văn hóa dân gian vẫn được thế hệ trước lưu giữ, truyền lại cho thế hệ sau. Tuy vậy, có thời kỳ văn hóa ấy chưa thực sự phù hợp với đời sống hiện đại, không hấp dẫn được giới trẻ. Gần đây, trong nghiên cứu cũng như khởi nghiệp, văn hóa dân gian đã được người trẻ quan tâm hơn, với sự ra đời của nhiều nhóm như: Đình làng Việt, Chèo 48h, Hoa Văn Đại Việt, Họa sắc Việt, My Hanoi, hay dự án Vẽ về hát Bội... tác động tới việc phục hồi và phát huy di sản. Các hoạt động này cũng là “phép thử” cho thấy văn hóa dân gian vẫn được quan tâm.
5 năm mang nghệ thuật truyền thống của Việt Nam đến với học sinh, sinh viên bằng các hoạt động giáo dục nghệ thuật, tổ chức lớp học nghệ thuật truyền thống, Đinh Thảo, người sáng lập Chèo 48h cho biết: “Trước kia, tôi nghĩ mọi người đã thờ ơ với nghệ thuật truyền thống, nhưng khi có hơn 200 khán giả đến xem biểu diễn chèo ở đình Kim Ngân, tôi nhận ra rằng điều đó không chính xác. Hiện nay, chúng tôi đã kết nối được cộng đồng các bạn trẻ cùng niềm yêu thích với chèo. Văn hóa dân gian không chỉ là chuyện của ngày xưa, nó gần gũi trong cuộc sống hiện nay”.
Từ Chèo 48h và những hoạt động về nghệ thuật truyền thống, Đinh Thảo đã tham gia dự án về văn hóa dân gian tại Hy Lạp, chia sẻ về những trải nghiệm của mình đến bạn bè quốc tế. “Khả năng và cơ hội của người trẻ với văn hóa dân gian rất gần. Có điều mọi người đưa được văn hóa dân gian trở thành cơ hội, mang lại giá trị lớn về tinh thần, cũng như giá trị kinh tế, đưa được các giá trị thời đại “khoác lên” văn hóa dân gian” - Thảo chia sẻ.
Thúc đẩy sáng tạo từ di sản
“Di sản văn hóa chỉ có thể bảo tồn tốt nhất khi gắn được với đời sống, gắn với thực tiễn. Chúng tôi không đi theo cách tiếp cách thao giảng hay truyền dạy, mà tạo ra nhu cầu trong cộng đồng, để giới trẻ tìm đến văn hóa và thấy giá trị cả kinh tế và văn hóa ở đó”. Trưởng ban Văn hóa của UNESCO tại Việt Nam Phạm Thị Thanh Hường |
Ở một số nước xung quanh như Nhật Bản, Hàn Quốc... văn hóa truyền thống đã được tích cực khai thác, sáng tạo để trở thành những sản phẩm, giá trị mới hấp dẫn công chúng, khẳng định bản sắc quốc gia. Tại Việt Nam, tuy đã có sự quan tâm của một bộ phận giới trẻ, nhưng các hoạt động này mới chỉ dừng lại ở quy mô nhất định, chưa tạo thành làn sóng phát huy mạnh mẽ các giá trị văn hóa dân gian trong cuộc sống.
Những năm qua, UNESCO Việt Nam phối hợp với các đơn vị thực hiện nhiều dự án, tiêu biểu như: Phát huy di sản của cộng đồng người Cơ tu ở Đông Giang, Quảng Nam, đưa doanh nghiệp, lữ hành, các nhà thiết kế thời trang của Việt Nam và châu Âu đến với đồng bào dân tộc thiểu số, phát triển sản phẩm dệt của phụ nữ, tạo chuỗi giá trị cung cấp sản phẩm tới Hội An; hợp tác với trung tâm Craftlink phát triển sản phẩm lưu niệm dành cho thị trường khách du lịch; tư vấn cho Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP), trong quá trình xét duyệt dự án dưới 50.000 USD của Việt Nam, góp phần bảo tồn và phát triển các tri thức bản địa của người Dao để xây dựng thành sản phẩm thuốc dân tộc, có tiêu chuẩn chất lượng có thể bán được...
“Di sản văn hóa phi vật thể phải gắn liền với cộng đồng, tiếp biến liên tục, có sự chuyển hóa cũng như làm giàu liên tục qua thời gian. UNESCO không nhấn mạnh tới bảo tồn nguyên trạng mà chú ý đến cộng đồng cũng như không gian cho di sản văn hóa đó được thực hành. Không cần ai ép, giới trẻ của dân tộc thiểu số khao khát được học và tìm hiểu về văn hóa của mình và tham gia vào những chuỗi như trên...” - Trưởng ban Văn hóa của UNESCO tại Việt Nam Phạm Thị Thanh Hường khẳng định.
Việt Nam có nguồn lực văn hóa lớn, đó là sự đa dạng về văn hóa, giàu di sản; đồng thời cũng đang ở thời kỳ dân số vàng với thế hệ trẻ năng động, tiếp cận công nghệ, có năng lực sáng tạo và thiết kế. Tuy nhiên, theo các nhà nghiên cứu, dường như có sự đứt gãy, chưa kết nối được hai nguồn năng lượng này. Bà Phạm Thị Thanh Hường cho rằng, đừng nghĩ thế hệ trẻ không yêu thích văn hóa truyền thống, cái quan trọng là tạo cơ chế. Chúng ta có thể nghĩ tới thiết lập giải thưởng, xây dựng quỹ cho các dự án của giới trẻ, hội đồng các chuyên gia là người đóng vai trò xét duyệt và tư vấn trong suốt quá trình phát triển dự án dựa trên cảm hứng văn hóa dân gian. Điều đó sẽ làm cho văn hóa sống và chuyển giá trị văn hóa thành giá trị kinh tế, gắn với cộng đồng.
Chúng ta tưởng rằng, chúng ta tạo ra mạng xã hội là để chúng ta tự do hơn: tự do phát ngôn, tự do thể hiện quan điểm và suy nghĩ của mình, nhưng nhìn những điều đang diễn ra, chúng ta liệu có đạt được tự do thực sự và quan trọng hơn, là tìm kiếm được hạnh phúc?
Mấy chục năm qua, phê bình luôn được coi là khâu yếu nhất của nền văn nghệ. Nhẹ thì cũng là chưa theo kịp sự phát triển của phong trào sáng tác, không cắt nghĩa được sự phức tạp của các hiện tượng văn nghệ…
Có thể đội tuyển Nhật Bản không vô địch World Cup 2018 nhưng các cổ động viên của họ đã vô địch trên khán đài khi để lại ấn tượng đẹp về ứng xử cũng như hành động dọn sạch rác khu vực ghế ngồi.
Là một nghề gắn với viết lách, chữ nghĩa nên không có gì lạ khi nhiều nhà báo viết sách. Nhưng bản chất nghề báo là công việc liên quan đến thông tin nên sách của nhà báo ngoài sự đa dạng còn có một đặc thù riêng là luôn gắn với dòng chảy của thời sự, nhất là dòng thời sự liên quan đến chuyên môn của từng người.
Tạo tác và sử dụng mặt nạ là nét văn hóa vẫn sống động ở vùng Eo biển Torres của Australia. Những kiến thức lịch sử chứa đựng bên trong khiến chúng được mang đi trưng bày khắp thế giới. Nhưng điều đáng nói còn là câu chuyện ứng xử với truyền thống nơi đây.
Tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao hơn nữa nhận thức, ý thức trách nhiệm của các cấp, các ngành, các tầng lớp nhân dân trong việc chung tay xây dựng lễ hội; tăng cường công tác phối hợp với các tỉnh tham gia tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương-Lễ hội Đền Hùng hằng năm.
Trước giá trị di sản và thách thức do biến tướng, thương mại hóa trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ, tứ phủ, series phim Mẹ Việt - Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt đã chính thức ra mắt cuối tuần qua. Theo bà Đàm Lan, Chủ nhiệm dự án phim, mỗi thước phim là hành trình lắng đọng tâm thức, tìm về văn hóa truyền thống, tín ngưỡng nội sinh của dân tộc Việt.
Với những thay đổi về ưu đãi tuyển sinh, mùa tuyển sinh 2017-2018 số lượng học sinh, sinh viên thi vào ngành Âm nhạc dân tộc (ANDT) cũng tăng hơn những năm trước. Đây là tín hiệu mừng của sự thay đổi hợp lý ở khâu tuyển sinh cho các ngành “hiếm muộn”.
Nói đến nạn sách lậu, ai cũng biết vì đây là câu chuyện “xưa như Trái Đất.” Xong dường như câu chuyện xưa cũ này càng ngày càng dài, nội dung, tình tiết càng phức tạp và làm “phiền lòng” không chỉ cộng đồng yêu sách mà cả các cơ quan chức năng.
Tại hội thảo khoa học chuyên đề “Những tinh hoa sân khấu cải lương thể hiện qua các vai diễn về đề tài lịch sử” vừa tổ chức tại Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh TPHCM, những nghệ sĩ, nhà giáo, nhà lý luận phê bình sân khấu kỳ cựu, đều có chung nhận định: “Cải lương không thể chết!”.
“Ký ức Hội An” - chương trình biểu diễn thực cảnh hoành tráng trên một sân khấu mới được xây dựng rất quy mô tại cồn bắp Cẩm Nam (cồn Ga Mi), sông Hoài, TP Hội An đang vấp phải phản ứng của người dân, nhà nghiên cứu và những người yêu mến phố cổ này. Một lần nữa, câu chuyện về xung đột giữa bảo tồn và phát triển lại được đặt ra, mà nguyên nhân chính là không tôn trọng văn hóa bản địa.
Khi nhắc tới sân khấu kịch, người ta thường nghĩ tới ánh hào quang, trang phục lộng lẫy và hóa trang cầu kỳ. Thực tế, nghệ thuật kịch có thể được ứng dụng hiệu quả trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là giáo dục, qua đó kích thích các khả năng tiềm ẩn của học sinh.
“Thời gian gần đây, việc xây dựng, trưng bày tượng, biểu tượng có nội dung và hình thức không phù hợp với văn hóa Việt Nam tại một số cơ quan, đơn vị, khu du lịch và địa điểm công cộng, tác động không tốt đến môi trường văn hóa, thị hiếu thẩm mỹ của cộng đồng và xã hội.”
Xả rác bừa bãi nơi công cộng; đua xe, lạng lách; văng tục, chửi thề; chen lấn, xô đẩy khi tham gia các dịch vụ công cộng; phá hoại, bôi bẩn các công trình công cộng;…là những hình ảnh xấu xí của không ít người trẻ hiện nay, và trở thành nỗi trăn trở của nhiều lãnh đạo TP HCM trong quá trình xây dựng nếp sống văn minh đô thị.
Các công trình nghệ thuật công cộng là thành phần không thể thiếu trong quy hoạch và kiến trúc của một đô thị hiện đại. Thế nhưng “ranh giới” trong quan điểm, nhận thức tạo hình mỹ thuật cùng với tâm lý sính ngoại đã ít nhiều làm không gian công cộng biến dạng.
Ai đó nói, thời buổi giờ chỉ có ngành du lịch tâm linh, hay kinh doanh tâm linh là ăn nên làm ra, bỏ ra một đồng tức khắc có bốn đồng chảy ngược vào túi. Mà là tiền tươi, thóc thật, là tiền sạch nói như ngôn ngữ thời thượng - đồng “tiền hữu cơ”.
Ngày nay bất kì sự sáng tạo nghệ thuật ở phân mảnh nào cũng bắt đầu bằng tiền và kết thúc bằng tiền theo quy luật thị trường.
Năm hết. Tết đến. Người ta đôi khi chạnh lòng nghĩ “nên làm gì?”.
Do đời người có hạn, không ai có thể “trường sinh bất tử” nên có thể nói “quỹ thời gian” mỗi con người có giá trị cao nhất. Thời gian quy định sự sống của con người, buộc mỗi người phải biết sống. Người biết sống chính là người biết “sống nhanh, sống chậm”.
Có những thứ sẽ dần trôi tuột theo năm tháng, guồng quay của cuộc sống hiện đại có thể đã làm biến đổi phần nào giá trị của Tết. Nhưng nếu biết lắng lại, nghĩ khác đi thì Tết dường như vẫn luôn vẹn nguyên trong tâm thức mỗi người.