Thư của Tagore gửi bạn thơ xứ hoa Tuy líp

14:29 23/05/2011

NGUYỄN THI VÂN Kỷ niệm 150 năm ngày sinh Tagore Trong quá trình tìm kiếm các bản dịch tiếng Hà Lan của đại thi hào Rabindranath Tagore (1861-1941) trong những năm làm việc tại Hà Lan, nghiên cứu gia Liesbeth Meyer đã phát hiện một số thư trao đổi giữa Tagore với Frederik van Eeden (1860-1932) một trong những người Hà Lan đầu tiên đã giới thiệu thơ Tagore đến với xứ xở hoa tuy líp.

Chân dung thi hào Tagore

[if gte mso 9]> Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 <![endif][if gte mso 9]> <![endif][if !mso]>

<![endif][if gte mso 10]> <![endif]

Frederik van Eeden là một bác sỹ trẻ chuyên ngành tâm thần học song cũng sáng tác nhiều bài thơ xuất sắc trong những năm 1880-1890. Ông yêu thiên nhiên, thi ca và là người cực kỳ hâm mộ Rabindranath Tagore. Diễm phúc cho ông, năm 1920, ông được gặp đại thi hào khi Tagore viếng thăm Hà Lan. Van Eeden đã viết trong nhật ký về kỷ niệm đẹp đẽ đó: “Chủ Nhật 19 Tháng 9. Tôi đã gặp Tagore. Tôi chờ đợi ông ở nhà ga đường sắt. Điều đầu tiên tôi nhận ra ông là mái tóc xám phía bên trong toa tàu. Và có vẻ ông cũng nhận ra tôi. Ông mặc bộ quần áo xám, choàng chiếc áo khoác xanh và đội chiếc mũ đen. Giọng nói của ông mềm mại, cử chỉ chăm chú lắng nghe khiến tôi cảm nhận đang có một cái gì đó lây lan trong người. Đó chính là sự ảnh hưởng từ ông, với khí chất mạnh mẽ tinh khiết và thanh thản lạ lùng. Như thể bao quanh ông là một bầu không khí trong lành, tinh khôi và khỏe khoắn. Ở bên ông, tôi thấy mình chỉ như là một cậu bé đường phố, với chiếc quần tây quê kệch và đôi giày đỏ ngớ ngẩn. Người soát vé vốn quen biết tôi, hỏi: “Đây có phải là một người hết sức đặc biệt không?” - “Có”- tôi nói - “Đang hiện diện nơi đây một trí tuệ cao vọi”. Quả nhiên mọi người dành tình cảm tôn trọng cho Tagore. Ông quả như vầng mây sáng trên bầu trời”.

[if gte mso 9]> Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 <![endif][if gte mso 9]> <![endif][if gte mso 10]> <![endif]Bìa cuốn Gitanjali do Eeden dịch

Năm 1913, Frederik van Eeden hoàn tất bản dịch Gitanjali (ở Việt Nam được dịch là Thơ Dâng hoặc Lời Dâng) đầu tiên và nó được tái bản nhiều lần vào các năm 1914, 1917, 1919, 1920, 1933, 1950, 1957, 1973, và 1976. Gitanjali được coi là tác phẩm nổi tiếng nhất của Tagore, đã được giải Nobel và được chuyển ngữ sang nhiều ngôn ngữ trên thế giới, điều đó không có gì ngạc nhiên. Năm 1963, trong một cuốn sách, tiến sỹ HW van Tricht cho rằng các bản dịch được xuất bản dưới tên của Frederik van Eeden không phải tất cả là của riêng ông. Một vài trợ lý đã giúp Eeden dịch thơ Tagorre. Tiến sỹ Van Tricht đã nghiên cứu nghiêm túc và đưa ra kết luận là Gitanjali (1913), The Crescent Moon (1917), The Gardener (1919) và Kabir (1916) đã được Van Eeden chuyển ngữ một mình. Các bản dịch Chitra (1918), Home and the World (1921), Sadhana (1918) và The Fugitive (1923) đã được thực hiện với sự trợ giúp của các nhân viên. Đối với Frederik Van Eeden, cho đến cuối đời ông vẫn thất vọng do độc giả đã không hiểu hết những gì ông đã làm, tuy người ta vẫn xem ông là một trong những tác giả quan trọng.

Nhiều người ở Hà Lan đã cất công chuyển ngữ và viết về Tagore. Năm 1920, tiến sĩ A. Klaver xuất bản hai cuốn sách về Tagore. Một cuốn sách ngắn về Tagore và các bạn đồng nghiệp của ông, mô tả tầm nhìn của họ và ý tưởng về tôn giáo phương Đông, và cuốn khác tiết lộ một số sự kiện liên quan đến sự giáo dục của Tagore và nền tảng tôn giáo. Tuy nhiên, cả hai đều viết vụng về, khô cứng rất khó đọc. Trước đó, Noto Soeroto viết tiểu sử Rabindranath Tagore vào năm 1916. Hen ry Borel (1869-1933), R. van Brakell Buys, Chitra Gajadin, B. Dhawale, Henriette Roland Holst, Titia Jelgersma... cũng đã lần lượt dịch Tagore. Về sau, năm 1984, một nhà văn người Bỉ tên là Wilfred Gepts cũng công bố bản dịch mới và năm 2000, nhà văn Bỉ Jan Gysen cũng đã dịch nó. Bản dịch đầu tiên của Gitanjali thực hiện bởi Frederik van Eeden được chuyển ngữ bằng ngôn ngữ Hà Lan cổ xưa và đó là lý do nhiều người khác sau này đã dịch Gitanjali theo phong cách riêng của họ. Tuy nhiên, nhiều trong số các bản dịch thơ Tagore đều tỏ ra không gần với bản gốc.

Trở lại năm 1920, khi Tagore sang thăm Hà Lan, ông cũng đã gặp ông A.A. Bake, một chuyên gia âm nhạc Ấn Độ. Bake sau đó cũng đã dịch Tagore. Năm 1930, Bake cũng gặp lại Tagore khi nghiên cứu âm nhạc Ấn Độ tại Đại học Visvabharati và bắt đầu phổ biến âm nhạc của Tagore. Điều này dẫn đến cuộc triển lãm tại The Musee Guimet ở Paris. Năm 1958, R. van Brakell Buys, Cornelia Bake - Timmers và Tarapada Mukherji xuất bản một bộ sưu tập các tác phẩm của Tagore. Năm 1961 một phiên bản đặc biệt mang tên Tagore 1861-1961 đã được xuất bản do Đại sứ quán Ấn Độ tại Hà Lan ấn hành để tưởng nhớ Tagore. Các cuốn sách gần đây về Tagore là: Tagore và di chúc do Indu Dutt dịch năm 1989, Thơ Tagore tuyển chọn do Koen Stassijns và Ivo van Strijten biên soạn trên cơ sở các bài thơ dịch chọn lọc của William Radice (1985), của Dyson Kushari Ketaki (1991)...

[if gte mso 9]> Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4 <![endif][if gte mso 9]> <![endif][if gte mso 10]> <![endif]Frederik van Eeden

Như vậy, thơ Tagore đã rất được phổ biến qua nhiều thế hệ tại Hà Lan. Nhưng câu chuyện đáng nói của bài viết này lại nằm ở sự phát hiện của Liesbeth Meyer. Ông kể: Tình cờ mua một cuốn sách nhỏ về Mahatma Gandhi và bạn bè, ông bắt gặp Rabindranath Tagore ở đó và sau đó, tiếp tục tìm đọc Tagore trên internet. - “Trong khi đọc một số bản dịch tiếng Hà Lan tuyệt vời, tôi cảm thấy như thể tôi đã về ngôi nhà trong thế giới tình cảm của tôi”. Meyer nhớ lại. Ông trở thành người hâm mộ Tagore và cũng bắt đầu để ý đến Frederik van Eeden. Sau đó Meyer phát hiện ra các bản sao của bức thư bằng văn bản của ông Tagore. Những bản sao được lưu trữ tại Đại học Amsterdam. Trong đó có một số lá thư Tagore viết cho Frederik van Eeden, một trong những người đầu tiên dịch thơ Tagore sang tiếng Hà Lan thành công. Dưới đây là nội dung một số bức thư được lược dịch trước khi Tagorre đến Hà Lan, nó cho thấy Tagore thật nồng nàn trong tình bạn, là nhà dân tộc chủ nghĩa yêu chuộng hòa bình và chán ghét những kẻ lợi dụng thành quả khoa học để gây nên áp bức:

“09 Tháng Tám 1913

Thưa bạn. Tôi đang thu xếp để xuất bản cuốn sách tiếp theo gom từ các bài thơ và bài giảng của tôi. Điều này ám ảnh tôi lúc đang ở Anh. Tôi có một mong muốn lớn là đi du lịch qua các nước lục địa và thực hiện các chuyến thăm qua những vùng tôi đã đọc qua sách vở. Nhưng tôi không chắc bao giờ có thể thực hiện. Với tôi, đi du lịch sang nước của bạn là quá xa xỉ so với khả năng tài chính của tôi.

Hãy tin tôi, bạn của tôi ạ, trái tim tôi đang bay ra ngoài để đến với bạn, nhưng tôi đã im lặng. Tôi đã nói chuyện với bạn bằng thứ ngôn ngữ không chỉ của riêng tôi. Điều tốt nhất mà tôi có thể có trong tâm hồn tôi, là đưa tất cả âm vọng của ngôn ngữ vào trong câu hát. Nhưng tôi cũng không thể nói rằng tôi đã làm nên chúng, mà chúng đã tự đi ra khỏi chính nó. Các ngôn từ của tôi đã tự phô bày vẻ đẹp và vượt ra ngoài tầm kiểm soát của tôi. Tôi thường nghĩ và cảm thấy rằng tôi giống như một cây sáo - không thể dùng cây sáo để nói chuyện, nhưng có thể dùng nó để tấu lên những giai điệu. Tôi chắc chắn rằng bạn đã nhìn thấy tôi trong cuốn sách của tôi, và bản thân tôi khó đáp ứng khả năng xuyến thấu của bạn. Tôi như ngọn đèn trong bóng tối, chỉ có ngọn lửa là cất lên những ngôn ngữ.

Tôi biết tôi đã không đáp ứng yêu cầu của nhiều bạn bè, nhưng tôi luôn nghĩ đến họ với lòng biết ơn và tình yêu của tôi qua những câu thơ hàng ngày tôi viết.

Người bạn rất chân thành.

Rabindranath Tagore”.

...

“Shanti Niketan - Bolpur - 12 Tháng 12, 1913

Bạn thân mến. Tôi nghĩ phải dành thời gian để gửi thư cho bạn mặc dù tôi đang khoác trên mình một danh dự đột ngột đã rơi vào tôi. Tôi biết mình chưa từng trải qua thời kỳ nào như thế này và nó đang không cho tôi một khoảnh khắc yên bình nào. Tôi đang bay bổng và cũng đang khao khát để có thể trở lại sự yên bình vốn có của tôi. Việc không tiếp xúc thế giới bên ngoài hiện nay của tôi là không hợp lý bởi đám đông hiếu kỳ đang khuấy động xung quanh, buộc tôi phải có những hành vi tương ứng. Tuy nhiên tôi không thể phủ nhận rằng việc nhận được giải thưởng Nobel là một điều tuyệt vời. Đây là cái bắt tay cảm thông của phương Đông và phương Tây trên khắp mọi nơi, như thể đã bắt đầu tuyên bố về sự đồng nhất của nhân loại.

Tôi đang háo hức chờ đợi bản dịch của bạn, của Gitanjali mặc dù tôi đã không có thời gian để đọc văn bản của bạn.

Với tình yêu dành cho bạn

Rabindranath Tagore

...

“Shanti Niketan - Ngày 19 Tháng 11 năm 1919

Bạn tôi thân mến. Thật sự là niềm vui lớn khi được tin từ bạn sau một khoảng dài. Tôi thường nhớ về bạn và ấp ủ mong muốn được gặp bạn khi tôi tới thăm châu Âu. Nhưng tôi không biết khi nào sẽ đi được, vì tôi không thể rời Ấn Độ hiện nay khi nỗi đau khổ đã lan rộng trên tất cả các lục địa của trái đất.

Kinh nghiệm cá nhân của tôi là châu Âu ngày nay, tồn tại những hạn chế như nó đang như thế, nhắc nhở chúng ta về một cậu bé không quên thời điểm tuýt còi cho khoa học nghiên cứu sản xuất một loại đồ chơi. Người nơi lục địa của ông có sức mạnh cầm nó để đàn áp, và đã có những người chỉ có thể chịu đựng đau khổ mà không thể trả đũa. Các khẩu súng máy đang trở nên nghiêm trọng trên chiến trường, dù bên ngoài nó như thể một món đồ chơi thông minh và xấu xí. Các thắc mắc trở nên ngớ ngẩn khi hệ quả vô tội của khoa học lại có yếu tố hài hước dành cho những người được miễn dịch mạnh mẽ không còn nỗi xấu hổ. Chúng như một năng lượng dư thừa có đủ mọi lý do can thiệp tạo nên những trạng thái lo lắng. Chúng tôi không thể tin vào mắt mình khi nhìn thấy những người đàn ông, vô cùng tự hào về nguồn lực khoa học mới đạt được của mình, từ đó thiết lập cuộc khủng bố chống lại một đám đông gồm phụ nữ và trẻ em. Điều đó quá mức không tương xứng với sự cần thiết, nhưng oái ăm thay lại phù hợp với niềm tự hào của sự ghê sợ.

Nó không phải là tinh thần thượng võ của châu Âu đã từng làm nên huyền thoại, nhưng dĩ nhiên phải có một nguyên nhân cho sự suy giảm đạo đức ngày càng tăng như vậy của nhân loại.

Trái tim tôi đã được trao cho bạn, bạn của tôi, vì tôi biết rằng bạn là một trong những người ở châu Âu có nhiệm vụ cao cả là tìm cách loại bỏ nguyên nhân đau đớn kia tận gốc.

Của bạn,

Rabindranath Tagore

...

“Shantiniketan - 01 Tháng 2 1920

Bạn thân mến. Bạn được quyền dịch và xuất bản bất kỳ phần nào các bức thư của tôi mà bạn thích. Tôi gửi cho bạn qua thư này một số tờ rơi, một trong số đó tôi đã viết khi tâm trí của tôi đã bị phân tâm với những gì đã xảy ra khi tôi ở Ấn Độ. Tôi chìm vào cảm giác tuyệt vọng tột cùng khi nhận ra châu Âu đang mang lại tai họa rất lớn cho phần còn lại của thế giới. Nó đang sử dụng mọi nguồn lực của khoa học để xúc phạm đến toàn thể nhân loại. Cậy vào trí tuệ của mình là trí tuệ của khoa học chứ không phải của tâm hồn, nó cho rằng chân lý tối thượng chỉ là một. Tất cả những việc làm của châu Âu và thói quen xấc xược của nó chắc chắn sẽ có ngày sự phẫn nộ sẽ trở lại phang vào chính bản thân nó. Gần đây, một món quà đã đến với chúng ta từ Anh trong hình dạng của dự luật cải cách với sự hứa hẹn của Chính phủ. Một dự luật không thể là món quà trừ khi trái tim cho là có, do đó, miễn là tâm lý của chúng tôi không thay đổi, tất cả ân huệ sẽ biến thành lời nguyền, dẫn đến đạo đức giả và khuyến khích bàn tay trái ăn cắp lại những gì bàn tay phải đã cho.

Của bạn,

Rabindranath Tagore

......

Và sau đó, là những bức thư từ Eeden đến Tagorre. Nó cho thấy cuộc gặp năm 1920 làm Van Eeden thất vọng, nhưng không vì thế mà ông không dịch tuyệt tác của Tagore sang tiếng Hà Lan. Và sau đó, họ đã vượt qua nhiều trở lực để vẫn là bạn bè của nhau, dành cho nhau những tình cảm chân thành, nồng nhiệt...

N.T.V
(267/5-11)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Lê Trường Danh -vị quan thanh liêm trải bốn triều vua Nguyễn

Vai trò của người đọc trong việc sáng tạo và cấu trúc văn bản tiểu thuyết "Anh chàng xe điện" của Hitori Nakano

HỒ TIỂU NGỌC

Thế kỷ XXI là thế kỷ của internet và truyền thông, nơi mọi chân lý và định luật đều gói gọn ở trong hai con số 0 và 1 của ngôn ngữ lập trình mạng.
Mấy nghi vấn nhân đọc văn chương Nguyễn Trãi của Bùi Văn Nguyên

VŨ THỊ THƯỜNG

Gần đây, nhân công việc tìm nhặt tư liệu xung quanh vụ án Lệ Chi viên để viết một cái gì đó bằng văn xuôi, tôi có đọc một số sách viết về Nguyễn Trãi. Trong số sách tôi đã đọc ấy, có hai cuốn: Văn chương Nguyễn Trãi và Chủ nghĩa yêu nước trong văn học thời khởi nghĩa Lam Sơn của tác giả Bùi Văn Nguyên.
Con đường thơ

VŨ TRỌNG QUANG

I. HÀNH TRÌNH TẤT YẾU
Bước chân bắt đầu từ khởi điểm Octavio Paz “Giữa im lặng và tiếng nói, đó là thơ”. Vậy thì im lặng hay lên tiếng, có người nói thơ là tiếng nói, và có người cho vô ngôn là một giá trị.
Câu trả lời của Kafka

ROLAND BARTHES

Trong cuộc chiến giữa bạn với thế giới, hãy đặt thế giới ở hàng thứ cấp (Franz Kafka)
“Tình già” của Phan Khôi là thơ mới?

LÊ QUANG THÁI

Việt Nam đã có thơ mới sánh cùng với thơ mới của các nước Nhật Bản, Trung Hoa, Indonesia; khác nhau ở chỗ phong trào thơ mới dậy lên sớm hơn hoặc muộn hơn ba năm mà thôi. Còn các nước Thái Lan, Lào và Campuchia không có chuyện thơ mới bởi lẽ tình hình văn nghệ thiếu điều kiện phát triển.
“Thoạt kỳ thủy” dưới góc nhìn tâm thức hiện sinh

PHẠM TẤN XUÂN CAO

Cầm tay chưa muộn nối lời
Nghiêng mình gửi mộng mây trời lang thang
(Bùi Giáng)
Một bài thơ Tân hình thức Việt được cho là hay?

VĂN GIÁ

Tôi bắt đầu nhan đề bài viết bằng một câu hỏi có vẻ như khá liều lĩnh? Nó sẽ lập tức dẫn đến một phản biện ngay sau đó: “Hay” là một cách nói định tính, không tường minh được, anh cho là hay, tôi cho là không hay, thậm chí là dở thì thế nào?
Một chuyến trở dạ của nàng thơ

BỬU Ý

(Nhân dịp giới thiệu tập sách của nhiều tác giả “Thơ Tân Hình Thức Việt - Tiếp nhận và sáng tạo” tại tòa soạn tạp chí Sông Hương, Huế, ngày 15.8.2014)
Nhìn lại văn học một vùng đất trước yêu cầu đổi mới

PHAN NGỌC THU

Cùng với văn học cả nước, hiện nay, văn học ở mỗi vùng đất cũng đang đứng trước yêu cầu lớn lao của công cuộc đổi mới.
Nghĩ về Văn Hóa Tâm Linh và Tín Ngưỡng ngày nay

“Chúng sanh chìm bùn dục
Những kẻ không thấy đời…”
Subha.
Cái hèn của người cầm bút

PHẠM XUÂN NGUYÊN

“Cái hèn” này, gần đây, đã được một số người nói đến khi nhìn lại một giai đoạn văn học vừa qua. Nhưng tôi có cảm tưởng tác giả đó chỉ mới đủ dũng cảm để dám nói về “cái hèn” của mình so từ bên ngoài mình đưa tới mà thôi.
Thi pháp truyện cực ngắn

HOÀNG LONG

Trên thế giới, thể loại truyện cực ngắn có nhiều tên gọi. Ngoài tên thông dụng nhất là “truyện cực ngắn” hay “truyện rất ngắn” thì còn có các tên truyện chớp, truyện ngắn ngắn…
Về một phương diện của quan hệ giữa văn nghệ và chính trị

LẠI NGUYÊN ÂN

Khi bàn tới những vấn đề không đơn giản như quan hệ giữa văn nghệ và chính trị, thiết tưởng chẳng những cần xét xem về mặt logic lý luận thì nên quan niệm thế nào cho thỏa đáng, mà còn cần xét về mặt lịch sử, quan hệ này đã được biểu hiện ra sao, thực chất của nó là gì, v.v…
Về một hiện tượng nghiên cứu tác phẩm "Văn chương và hành động"

ANH CHI

Sau khi đọc tiểu luận Ý nghĩa một đời người của tôi trên tạp chí Nhà văn và Tác phẩm số Tết Giáp Ngọ 2014, nhà văn Nguyễn Ngọc Thiện đã viết bài Về các tiểu luận cho là của Lê Tràng Kiều trong “Văn chương và hành động” (NV&TP số tháng 3 và 4/2014), ghi là “trao đổi với Anh Chi”. Nhưng, nội dung bài viết đó cho thấy anh chỉ hành xử với nhà văn Lê Tràng Kiều, và cách hành xử vẫn như cũ. Do vậy, tôi thấy cần phải viết bài tiểu luận này để trao đổi lại.
Nghiên cứu văn học trong thời đại khủng hoảng môi trường

LGT: Bản dịch của chúng tôi lấy từ lời giới thiệu của Cheryll Glotfelty trong “Tuyển tập Phê bình sinh thái: Các mốc quan trọng trong Sinh thái học Văn học” do Cheryll Glotfelty và Harold Fromm chủ biên.
Bút pháp nghệ thuật du kí của Mãn Khánh Dương Kỵ

NGUYỄN HỮU LỄ

...Giáo sư Tôn Thất Dương Kỵ (1914 - 1987), quê ở xã Văn Dương, huyện Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế trong một gia đình hoàng tộc. Bằng con đường tự học, Tôn Thất Dương Kỵ đã trở thành một nhà nghiên cứu lịch sử, một nhà giáo, đồng thời là một trí thức yêu nước, một chiến sĩ cách mạng…
Mấy suy nghĩ về việc nghiên cứu M.M.Bakhtin

TRẦN ĐÌNH SỬ - LÃ NGUYÊN

(Nhân bài báo của Ngô Tự Lập Đọc sách “Lột mặt nạ Bakhtin - câu chuyện về một kẻ lừa dối, một chuyện bịp bơm và một cơn mê sảng tập thể” của Jean - Paul Bronckart và Cristian Bota (Thụy Sĩ, 2011, 630 trang))
Vườn thơ đoàn kết

DƯƠNG PHƯỚC THU (Sưu tầm, giới thiệu)

LGT: Đã từng có một cuộc xướng họa thơ trên báo với số lượng người tham gia đông kỷ lục; 1324 lượt tác giả với 1699 bài họa. Dưới đây, Sông Hương xin giới thiệu lại Vườn thơ đoàn kết do Báo Cứu Quốc - nay là Báo Đại Đoàn Kết tổ chức xướng họa thơ cách đây đã 43 năm.
Tổng quan về hồi ký Tô Hoài

LTS: Có một chuyện ít người biết là các nhà văn Tô Hoài, Xuân Diệu, Huy Cận không nhớ ngày sinh của mình. Xuân Diệu, con nhà Nho, thì biết mình sinh giờ Thìn, ngày Thìn, tháng Thìn, năm Thìn, nhưng không biết dương lịch ngày nào. Nhà văn Tô Hoài cũng vậy, nhưng nhớ Bà Cụ cho biết sinh ông đêm rằm Trung Thu. Sau này, sang Nga, bạn người Nga hỏi, mới tra ra ngày Tây là 27-9-1920.
Cảm quan tôn giáo trong văn xuôi Việt Nam đương đại

LÊ DỤC TÚ

“Chủ nghĩa nhân văn tôn giáo cũng là một nguồn cảm hứng của văn nghệ, đồng cảm với con người nhân đạo trong văn chương”...