Khúc tri âm hay là tiếng lòng đi tìm tiếng lòng đồng vọng

14:49 11/06/2009
LÊ THỊ HƯỜNGTrong căn phòng nhỏ đêm khuya, giai điệu bản sonat của Beethoven làm ta lặng người; một chiều mưa, lời nhạc Trịnh khiến lòng bâng khuâng; trong một quán nhỏ bên đường tình cờ những khúc nhạc một thời của Văn Cao vọng lại làm ta bất ngờ. Và cũng có thể giữa sóng sánh trăng nước Hương Giang, dìu dặt, ngọt ngào một làn điệu ca Huế khiến lòng xao xuyến.

Giữa thị trường âm nhạc xô bồ hiện nay, may mắn thay vẫn có những con người trên đất Huế, trên đất Việt và ở hải ngoại vẫn ý thức tìm về âm nhạc cổ truyền Huế. May thay, tập lời ca Huế - Khúc tri âm đã trở thành một gạch nối mềm mại, một sự níu giữ dịu dàng giữa Huế xưa và nay.
"... Với lòng yêu ca Huế sâu sắc từ trong máu thịt, nhiều năm qua, trong bộn bề công việc của một nhà thơ kiêm nhà quản lí văn nghệ, anh Võ Quê đã lặng lẽ, âm thầm sáng tác nên tập lời ca Huế này" (Hồng Nhu. Lời giới thiệu Khúc tri âm. Nhà xuất bản Thuận Hoá. 2000). Vâng, Khúc tri âm là tập lời ca Huế của một nhà thơ của "một thuở xuống đường" và trên hết là một nhà thơ nặng lòng với Huế.

Đứng trên góc độ nghệ thuật âm nhạc, để có một ca khúc hay, có sức lắng đọng và tạo hiểu quả cảm xúc thẩm mỹ phải phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Sức biểu hiện của ca Huế, ngoài nhịp phách, giai điệu, âm sắc... có thể nói ca từ chiếm vị trí quan trọng. Lời ca của Khúc tri âm mang đậm hồn quê hương xứ Huế đã góp phần lưu giữ một nét đẹp của sinh hoạt văn hoá độc đáo ở xứ thần kinh.

Với Võ Quê, một trong những nguyên nhân khơi nguồn cho dòng cảm xúc trôi chảy ngân nga là Huế, vùng đất của những bản tình ca, của những khúc tri âm làm xúc động lòng người. Khúc tri âm chính là tiếng lòng, đi tìm và gởi đến những tiếng lòng tri âm tri kỉ.

Tập lời ca gồm 27 bài (mỗi khúc ca chính là một bài thơ) được Võ Quê viết theo những làn điệu ca Huế phổ biến: Cổ bản, Phú lục, Tứ đại cảnh, Tương tư khúc, Nam ai, Nam bình. Khảo sát về mặt chủ đề, tập lời ca Huế của Võ Quê thiên về thiên nhiên cảnh vật và tâm hồn Huế. Không phải ngẫu nhiên mà Võ Quê đặt tên cho đứa con tinh thần anh đã "lặng lẽ thai nghén" từ tình yêu sâu nặng với Huế là Khúc tri âm.

Khúc tri âm chính là sự giao cảm, là tri âm giữa con người và thiên nhiên xứ thần kinh. Mùa xuân gợi nhiều cảm xúc cho Võ Quê. 9/27 khúc ca có nhan đề là mùa xuân được viết ở các làn điệu: Tiếng đàn xuân, Bức tranh xuân, Cánh diều xuân, Mùa xuân gõ nhịp, Sắc xuân hồng, Xuân ca... Viết về một thi đề quen thuộc, dẫu chưa có những khoảnh khắc "thôi sao" trong cách dùng từ nhưng ca từ của Võ Quê cũng đầy sức gợi:
            Đất xanh cành
            Cây nẩy lộc
            Mầm đơm
            Mùa xuân dậy nồng hương
            Nối tình nhau muôn kiếp
            Chẳng hề tan
                        (Khúc xuân tình. Tứ đại cảnh)

Ca từ của Võ Quê luôn vươn tới cái đẹp. Cảnh vật, hương sắc thiên nhiên Huế khúc xạ qua tiếng lòng tri âm của tác giả dường như bừng sáng hơn. Võ Quê đã dịch chuyển cái đẹp của tự nhiên, đất trời xứ thần kinh vào thế giới lời ca dìu dặt của mình. Trong mỗi lời ca dường như có những giai điệu bắt nguồn từ tiếng "sương đọng vườn ai rơi nhẹ", Tiếng "nhịp chèo" âm vang sông nước, tiếng hót của "chim chiều thu bay", hay tiếng "sáo diều dập dìu bay xa". Đặc biệt, vầng trăng của một cõi Huế riêng luôn ánh ngời, lung linh biến hoá qua cảm nhận của một Võ - Quê - thi - sĩ (Lời ca gọi vầng trăng, Bài ca trăng I-II, Nguyệt cầm...). Từ lâu trăng đã trở thành chiếc cầu nối tương giao tương hợp giữa thiên nhiên và nội tâm. Và phải chăng vầng trăng trên đất Huế đã trở thành một hình tượng thẩm mỹ khơi nguồn sáng tạo của các ngành nghệ thuật. Chúng ta đã từng gặp những "sông trăng", "bến trăng", "vườn trăng", "dòng trăng", "thuyền trăng"... trở thành những con chữ dành riêng cho trăng Huế. Đến với Khúc tri âm, người nghe, người đọc lại bất ngờ với "trăng vườn hạ nghiêng soi, trăng âm điệu; trăng ngân cung đàn; trăng nghiêng vàng đường cũ, bóng trăng bên trời, trăng sáng sương cài, theo em về ánh vàng thầm đưa..."

Ca Huế hình thành từ dòng ca nhạc dân gian và ca nhạc cung đình, ca Huế là sự kết nối giữa chất dân gian và bác học, Khúc tri âm đồng vọng những giai điệu dân ca Huế. Võ Quê đã mượn những câu hò mái nhì man mác, những "câu ca cũ đa mang nửa đời", những "câu ca điệu lí cảm hoài nhớ thương" để khơi tạo cảm hứng, cảm xúc, tạo thêm độ luyến láy cho lời ca. Mỗi lời ca (với cấu tứ của một bài thơ) chính là một khúc tình ca Huế. 27 khúc ca trong tập là từng ấy khúc nhạc thiên nhiên và khúc nhạc lòng. 13/27 bài có nhan đề là những khúc ca (Lời ca gọi vầng trăng. Tửu hứng ca, Hoà âm, Bài ca trăng I, II...), lời ca "khúc hoàng mai, khúc xuân tình lai láng, khúc tình chung, khúc ca đêm đồng cảm, khúc ca giao mùa, khúc ca xuân thuỷ, khúc ân tình...".

Trong ca từ của Võ Quê có hình ảnh quê hương, có bóng mẹ, vầng trăng và bước chân ai đó trong đêm; có hoa bưởi trong vườn khuya, có tình yêu, nỗi niềm tri kỉ và có cả những mỏng mảnh kiếp người:
            Một bóng về khuya
            Em âm thầm đường xa đơn độc
            Cây rơi lá vô hình
            Vàng phai cô tịch, đàn ai nhịp
            Tịch tình tang
            Khúc "phượng cầu" xưa xúc động tình em
            Đường về dài theo đêm
                        (Biết ai thầm đưa. Tương tư khúc)

Lời ca của Võ Quê còn là Khúc tri âm giữa con người và con người, là tiếng lòng đi tìm tiếng lòng đồng điệu. Có lúc mượn làn điệu Nam ai man mác, vấn vương, tác giả bộc bạch nỗi niềm:
            Từng tiếng nhạc ngân vang
            Khiến tâm hồn ta mãi hoài vương
            Lời ca gởi muôn phương
            Thuỷ chung vô vàn
                        (Hoà âm. Nam ai)

Có lúc qua làn điệu Tứ đại cảnh đan xen nhiều cung bậc cảm xúc nhà thơ hoá thân thành khách thể trữ tình, hoà vào giọng hát của người ca sĩ ngân nga trên sông nước để gởi một nỗi niềm:
            Dòng sông nhỏ sóng thầm xao
            Thơm hương cỏ đêm êm ả
            Cung đàn gởi tri âm
                        (Lời ca gọi vầng trăng. Tứ đại cảnh)

Hình ảnh người em xứ Huế với một chút ngậm ngùi "kiếp cầm ca" cứ láy đi láy lại trong lời ca của tác giả qua những bài thuộc điệu Nam vốn mang nét buồn, vướng vít, đôi lúc bi ai như Nam ai, Nam bình, Tương tư khúc...
            Khuya gió đông lành lạnh
            Đường vắng em về bóng trăng kề
            Ánh vàng thầm đưa, mảnh trăng thề
                        (Gió thu về. Nam ai)      

Với Nguyệt cầm, lời thơ, lời nhạc, điệu Nam bình dặt dìu mang lại một cái hồn rất xưa mà nhà thơ đã kế thừa và tái tạo cảm xúc cho người nghe:
            Phím xưa rung lên
            Tình tự khuya này
            Cung đầy cung khuyết
            Khúc nam ai nam bình
            Da diết
            Dìu dặt tơ đời
            Bóng trăng đêm...
                        (Nguyệt cầm)

Cái đẹp trong lời ca của Võ Quê đôi lúc còn mang tính chất ước lệ, chẳng hạn cái đẹp của "gió thu gầy", "phím loan tơ chùng", của "lá thu rơi vàng"... Ca từ của Võ Quê đôi chỗ còn trau chuốt, bay bướm theo lối cũ. Ngôn từ của lời ca đôi lúc lặp, nhưng trên hết vẫn là tấm lòng nặng tình với Huế của anh trĩu ở từng câu chữ.

Hoà trong những lời ca Huế khác, Khúc tri âm của Võ Quê đã đem lại cảm xúc nhẹ nhàng từ những giai điệu ngọt ngào. Phách đàn nhịp với lời ca vang lên giữa sông - nước - sương - trăng dập dềnh, chênh chao trong men say giai điệu đã làm vướng vít lòng bao người ở Huế, đến Huế và xa Huế.

L.T.H
(177/11-03)

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
Tin nổi bật
  • NGUYỄN ĐỨC TÙNG(Tiếp theo Sông Hương số 245 tháng 7-2009 và hết)

  • Nguyễn Khắc Phê quê ở Hương Sơn, Hà Tĩnh. Anh xuất thân trong một gia đình trí thức. Bố anh từng đậu Hoàng Giáp năm 19 tuổi. Các anh trai đều là bác sĩ, giáo sư, tiến sĩ nổi tiếng như Nguyễn Khắc Viện, Nguyễn Khắc Dương, Nguyễn Khắc Phi... Có người nói vui “Nguyễn Khắc Phê con nhà quan tính nhà lính”.

  • VĂN CẦM HẢI(Đọc “Ngôi nhà vắng giữa bến sông”, Tập truyện ngắn của Nguyễn Kiên - Nxb Hội Nhà văn, 2004)

  • NGUYỄN QUANG SÁNGMấy năm gần đây, dân ta đi nước ngoài càng ngày càng nhiều, đi hội nghị quốc tế, đi học, đi làm ăn, đi chơi, việc xuất ngoại đã trở nên bình thường. Đi đâu? Đi Mỹ, đi Pháp, đi Trung Quốc, Đài Loan, Singapore, Hàn Quốc... Nhà văn Văn Cầm Hải cũng đi, chuyến đi này của anh, anh không đi những nơi tôi kể trên, anh đi Tây Tạng, rất lạ đối với tôi.

  • HÀ KHÁNH LINHDân tộc ta có hơn bốn ngàn năm dựng nước và giữ nước, đã xảy ra nhiều cuộc nội loạn ngoại xâm, nhiều thế hệ người Việt Nam đã cầm vũ khí ra trận giết giặc cứu nước, nhưng mãi đến cuối thế kỷ 20 những chàng trai nước Việt mới phải đi giữ nước từ xa, mới đi giữ nước mà mang trong lòng nỗi nhớ nước như tứ thơ của Phạm Sĩ Sáu.

  • LÊ VĂN THÊSau sáu năm (kể từ 2002) nhà văn Cao Hạnh được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam, (cuối năm 2008); Hội Văn học nghệ thuật Quảng Trị mới có thêm một nhà văn được kết nạp. Đó là Văn Xương.

  • NGÔ MINHTrong đợt đi Trại viết ở Khu du lịch nước nóng Thanh Tân, anh em văn nghệ chúng tôi được huyện Phong Điền cho đi dạo phá Tam Giang một ngày. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Thế là người dẫn đường. Anh dân sở tại, thuộc lòng từng tấc đất cổ xưa của huyện.

  • PHẠM PHÚ PHONG…Làng em đây, núi rừng Trung Việt cũng là đây/Xưa kia đã hùng dũng đánh Tây/Giờ lại hiên ngang xây thành chống Mỹ/Đường Trường Sơn là đường chân lý/Đã cùng quê em kết nghĩa hẹn hò… (Quê em, 1971)

  • HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNGKể từ tập thơ đầu tay (Phía nắng lên in năm 1985), Huyền thoại Cửa Tùng (*) là tập thơ thứ mười (và là tập sách thứ 17) của Ngô Minh đã ra mắt công chúng. Dù nghề làm báo có chi phối đôi chút thì giờ của anh, có thể nói chắc rằng Ngô Minh đã đi với thơ gần chẵn hai mươi năm, và thực sự đã trở thành người bạn cố tri của thơ, giữa lúc mà những đồng nghiệp khác của anh hoặc do quá nghèo đói, hoặc do đã giàu có lên, đều đã từ giã “nghề” làm thơ.

  • Võ Quê được nhiều người biết đến khi anh 19 tuổi với phong trào xuống đường của học sinh, sinh viên các đô thị miền Nam (1966). Lúc đó, anh ở trong Ban cán sự Sinh viên, học sinh Huế. Võ Quê hoạt động hết sức nhiệt tình, năng nổ bất chấp nguy hiểm với lòng yêu nước nồng nàn và niềm tin sắt đá vào chính nghĩa.

  • PHẠM PHÚ PHONGThỉnh thoảng có thấy thơ Đinh Lăng xuất hiện trên các báo và tạp chí. Một chút Hoang tưởng mùa đông, một Chút tình với Huế, một chuyến Về lại miền quê, một lần Đối diện với nỗi buồn, hoặc cảm xúc trước một Chiếc lá rụng về đêm hay một Sớm mai thức dậy... Với một giọng điệu chân thành, giản đơn đôi khi đến mức thật thà, nhưng dễ ghi lại ấn tượng trong lòng người đọc.

  • ĐẶNG TIẾNNhà xuất bản Trẻ, phối hợp với Công ty Văn hoá Phương Nam trong 2002 đã nhẩn nha ấn hành Tuyển tập Hoàng Phủ Ngọc Tường, trọn bộ bốn cuốn. Sách in đẹp, trên giấy láng, trình bày trang nhã, bìa cứng, đựng trong hộp giấy cứng.

  • NGUYỄN ĐỨC TÙNG(Tiếp theo Sông Hương số 244 tháng 6-2009)Mến tặng các nhà văn Tô Nhuận Vỹ, Khánh Phương, Trần Thị Trường, cháuDiệu Linh, và những người bạn khác,lớn lên trong những hoàn cảnh khác.

  • NGUYỄN THỤY KHANhà thơ Quang Dũng đã tạ thế tròn 15 năm. Người lính Tây Tiến tài hoa xưa ấy chẳng những để lại cho cuộc đời bao bài thơ hay với nhịp thơ, thi ảnh rất lạ như "Tây Tiến", "Mắt người Sơn Tây"... và bao nhiêu áng văn xuôi ấn tượng, mà còn là một họa sĩ nghiệp dư với màu xanh biểu hiện trong từng khung vải. Nhưng có lẽ ngoài những đồng đội Tây Tiến của ông, ít ai ở đời lại có thể biết Quang Dũng từng viết bài hát khi cảm xúc trên đỉnh Ba Vì - quả núi như chính tầm vóc của ông trong thi ca Việt Nam hiện đại. Bài hát duy nhất này của Quang Dũng được đặt tên là "Ba Vì mờ cao".

  • HOÀNG KIM DUNG      (Đọc trường ca Lửa mùa hong áo của Lê Thị Mây)Nhà thơ Lê Thị Mây đã có nhiều tập thơ được xuất bản như: Những mùa trăng mong chờ, Dịu dàng, Tặng riêng một người, Giấc mơ thiếu phụ, Du ca cây lựu tình, Khúc hát buổi tối, v.v... Chị còn viết văn xuôi với các tập  truyện: Trăng trên cát, Bìa cây gió thắm, Huyết ngọc, Phố còn hoa cưới v.v...Nhưng say mê tâm huyết nhất với chị vẫn là thơ. Gần đây tập trường ca Lửa mùa hong áo của nhà thơ Lê Thị Mây đã được nhà xuất bản Quân đội nhân dân ấn hành. (quý IV. 2003)

  • PHẠM PHÚ PHONGTrước khi có Hoa nắng hoa mưa (NXB Thanh Niên, 2001), Hà Huy Hoàng đã có tập Một nắng hai sương (NXB Văn Nghệ TP Hồ Chí minh, 1998) và hai tập in chung là Một khúc sông Trà (NXB Văn nghệ TP Hồ Chí Minh) và Buồn qua bóng đuổi (NXB Văn hoá Dân tộc, 2000). Đã có thơ đăng và giới thiệu trên các báo Văn nghệ Trẻ, Văn nghệ TP Hồ Chí Minh, Lao động, Người lao động, các tập san, tạp chí Thời văn, Tiểu thuyết thứ bảy, Cẩm thành hoặc đăng trong các tuyển thơ như Hạ trong thi ca (1994), Lục bát tình (1997), Thời áo trắng (1997), Ơn thầy (1997), Lục bát xuân ca (1999)...

  • Hoàng Phủ Ngọc Tường. Sinh ngày 9 tháng 9 năm 1937. Quê ở Triệu Long, Triệu Hải, Quảng Trị. Năm 1960, tốt nghiệp khóa I, ban Việt Hán, Trường đại học Sư phạm Sài Gòn. Năm 1964, nhận bằng cử nhân triết Đại học Văn khoa Huế. Năm 1960 - 1966, dạy trường Quốc Học Huế. Từng tham gia phong trào học sinh, sinh viên và giáo chức chống Mỹ - ngụy đòi độc lập thống nhất Tổ quốc. Năm 1966 - 1975, nhà văn thoát li lên chiến khu, hoạt động ở chiến trường Trị Thiên. Sau khi nước nhà thống nhất, từng là Chủ tịch Hội Văn nghệ Quảng Trị, Tổng biên tập Tạp chí Cửa Việt.

  • ANH DŨNGLTS:  Kết hợp tin học với Hán Nôm là việc làm khó, càng khó hơn đối với Phan Anh Dũng - một người bị khuyết tật khiếm thính do tai nạn từ thuở còn bé thơ. Bằng nghị lực và trí tuệ, anh đã theo học, tốt nghiệp cử nhân vật lý lý thuyết trường Đại học Khoa học Huế và thành công trong việc nghiên cứu xây dựng hoàn chỉnh bộ Phần mềm Hán Nôm độc lập, được giải thưởng trong cuộc thi trí tuệ Việt Nam năm 2001.Sông Hương xin giới thiệu anh với tư cách là một công tác viên mới.

  • SƠN TÙNGLTS: Trong quá trình sưu tầm, tuyển chọn bài cho tập thơ Dạ thưa Xứ Huế - một công trình thơ Huế thế kỷ XX, chúng tôi nhận thấy rằng, hầu hết các nhà thơ lớn đương thời khắp cả nước đều tới Huế và đều có cảm tác thơ. Điều này, khiến chúng tôi liên tưởng đến Bác Hồ. Bác không những là Anh hùng giải phóng dân tộc, là danh nhân văn hoá thế giới mà còn là một nhà thơ lớn. Các nhà thơ lớn thường bộc lộ năng khiếu của mình rất sớm, thậm chí từ khi còn thơ ấu. Vậy, từ thời niên thiếu (Thời niên thiếu của Bác Hồ phần lớn là ở Huế) Bác Hồ có làm thơ không?Những thắc mắc của chúng tôi được nhà văn Sơn Tùng - Một chuyên gia về Bác Hồ - khẳng định là có và ông đã kể lại việc đó bằng “ngôn ngữ sự kiện” với những nhân chứng, vật chứng lịch sử đầy sức thuyết phục.

  • NGUYỄN KHẮC PHÊAnh Hoài Nguyên, người bạn chiến đấu của nhà văn Thái Vũ (tức Bùi Quang Đoài) từ thời kháng chiến chống Pháp, vui vẻ gọi điện thoại cho tôi: “Thái Vũ vừa in xong TUYỂN TẬP đó!...” Nhà văn Thái Vũ từng được bạn đọc biết đến với những bộ tiểu thuyết lịch sử đồ sộ như “Cờ nghĩa Ba Đình” (2 tập - 1100 trang), bộ ba “Biến động - Giặc Chày Vôi”, “Thất thủ kinh đô Huế 1885”, “Những ngày Cần Vương” (1200 trang), “Thành Thái, người điên đầu thế kỷ” (350 trang), “Trần Hưng Đạo - Thế trận những dòng sông” (300 trang), “Tình sử Mỵ Châu” (300 trang)... Toàn những sách dày cộp, không biết ông làm “tuyển tập” bằng cách nào?