Cứu di sản đô thị trước khi quá muộn

09:32 20/12/2016

“Tại sao trong lựa chọn giữa bảo tồn và phát triển đô thị thì phần thua thiệt thường rơi về phía bảo tồn?”, TS khảo cổ học Nguyễn Thị Hậu đặt câu hỏi trong Hội thảo quốc tế Việt Nam học ngày 15 - 16.12 tại Hà Nội.

Bia Quốc học Huế - Ảnh: Tư liệu

Bà nói nhiều đến Thương xá Tax, một di sản gắn với sự phát triển của TP.HCM mà sau nhiều thư ngỏ, ý kiến công khai, chỉ được bảo tồn một thảm gạch mosaic, tay vịn cầu thang chính, lan can, biểu tượng con gà trống và quả cầu bằng đồng. Tuy nhiên, như thế vẫn còn hơn không có gì. “Trải qua nhiều biến động lịch sử và hiện nay trong quá trình đô thị hóa, nhiều di sản văn hóa đô thị Sài Gòn - TP.HCM đã bị hủy hoại hoặc đang đứng trước sự lựa chọn khó khăn về bảo tồn hay phát triển”, bà Hậu chia sẻ.
 
Tại Hà Nội, báo cáo thẩm tra của UBND TP.Hà Nội cho thấy có khoảng 40 công trình tuy có giá trị kiến trúc tiêu biểu, quy mô lớn, đẹp nhưng đã được đề nghị không đưa vào danh sách bảo tồn. Lý do vì chúng đã biến dạng và hư hại quá nhiều. “Với cách chúng ta đã cấp phép, hiện nay biệt thự Pháp chỉ còn được khoảng 10%”, PGS-TS Nguyễn Hồng Thục, Trường ĐH Kiến trúc Hà Nội, cho biết.
 
TS Khuất Tân Hưng, ĐH Kiến trúc Hà Nội, lại xót xa trường hợp của Trường THPT Châu Văn Liêm, TP.Cần Thơ. Là người trực tiếp khảo sát, nghiên cứu tại đây, ông cho biết đó là quần thể kiến trúc Pháp hiếm hoi còn được giữ nguyên vẹn. “Trong bối cảnh nhiều công trình kiến trúc Pháp đang biến dạng, công trình kiến trúc mới chưa khẳng định được vị thế, thì Trường Châu Văn Liêm là một viên ngọc. Nhưng tôi không hiểu vì sao nó chưa được ghi danh thành một di tích lịch sử văn hóa, hay trở thành công trình kiến trúc trước năm 1954 cần được bảo tồn”, ông Hưng đặt câu hỏi khi một số dãy nhà của trường đã được quyết định đập bỏ để xây mới, bên cạnh phần được xác định trùng tu nâng cấp sau nhiều tranh cãi.
 
Ở Huế, một công trình đang được trùng tu cũng gây xôn xao trong giới nghiên cứu lịch sử văn hóa là bia Quốc học Huế. Bia còn có tên là Đài tưởng niệm chiến sĩ trận vong, được xây dựng vào năm 1920, tưởng niệm những binh sĩ người Pháp và người Việt ở Trung kỳ đã chết trong cuộc chiến giúp Pháp chống lại Đức trong Chiến tranh thế giới thứ nhất. Điều đáng nói, tư liệu phối cảnh sau khi hoàn thành của công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo này, trên mặt bia lại không có nội dung. Trong khi đó, theo tư liệu của TS Trần Đình Hằng, Giám đốc Phân viện Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia tại Huế, trên bia có danh sách những binh sĩ đã mất. “Đó là một phần của lịch sử, chúng ta không thể không công bằng với lịch sử”, GS Đỗ Bang, Phó chủ tịch Hội Khoa học lịch sử VN, nói.
 
Cứu di sản đô thị trước khi quá muộn - ảnh 1
Cầu thang chính với lan can uốn lượn và thảm gạch mosaic của Thương xá Tax, TP.HCM Ảnh: Alexandre Garel

“Không làm sớm sẽ mất sạch di sản”

TS Nguyễn Thị Hậu cho rằng: “Cần chú ý đến khảo cổ học đô thị trước khi quá muộn. Vì các công trình kiến trúc vài trăm năm tuổi hiện chưa có hành lang pháp lý chặt chẽ. Không cẩn thận, chúng ta sẽ mất sạch các di sản này”.

Theo GS-KTS Hoàng Đạo Kính, các công trình có giá trị như vậy rất nhiều. Huế có sự kết hợp giữa kiểu thành Vauban của Pháp với bài toán phong thủy chuẩn mực của một kinh đô chuẩn mực. Đô thị Hà Nội kế thừa kiến trúc phố thị và những phường thợ được chuyên môn hóa. Đà Lạt cũng sở hữu quỹ di sản kiến trúc đô thị đáng giá. “Đà Lạt, nơi duy nhất ở VN, ngay từ đầu và trong suốt nửa đầu thế kỷ 20 được xây dựng với tư cách là đô thị nghỉ mát và nghỉ dưỡng, theo những chủ trương và quy hoạch nhất quán”, ông Kính cho biết.
Chính vì thế, theo ông Kính, việc bảo tồn quỹ biệt thự của Đà Lạt là việc đầu tiên cần làm nếu muốn phát triển du lịch của thành phố này. “Sự hiện diện của hàng ngàn biệt thự nghỉ mát, sắp đặt và lồng ghép ý tứ vào khung cảnh những sườn đồi có rừng thông bao phủ. Tiếc thay, nhà chức trách lại đang chủ trương biến Đà Lạt đô thị di sản, đô thị có thương hiệu thành thành phố trung tâm đa năng của tỉnh, như mọi trung tâm của mọi tỉnh khác”, ông Kính không giấu nổi tiếc nuối.
 
Một trong những việc phải làm, theo PGS-TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học, là mau chóng làm hồ sơ cho những công trình xứng đáng có danh hiệu di tích, hay công trình kiến trúc cần được bảo tồn tại các đô thị. Như thế, khi công trình xuống cấp, nó có cơ hội được trùng tu theo bài bản. Bia Quốc học Huế hiện là một công trình có giá trị, tuy nhiên do chưa có danh hiệu nên khi tu sửa, quy trình thực hiện sẽ giống một công trình xây dựng thông thường. Các công trình cũng sẽ được bảo vệ tốt hơn nếu ai đó có ý định đánh đổi chúng lấy một khối công trình khác hiện đại hơn.
 
Tất nhiên, việc cứu di sản chưa danh hiệu không phải chưa từng xảy ra. Mới đây nhất, việc phá dỡ ống khói của Nhà máy kẽm Quảng Yên, Quảng Ninh đã được dừng lại sau khi các nhà khoa học lên tiếng. Thậm chí, tỉnh cũng đang xem xét xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cho nhà máy này. Còn theo TS Nguyễn Việt, Trung tâm nghiên cứu tiền sử Đông Nam Á, hoàn toàn có thể biến nhà máy này thành một bảo tàng để thu hút du lịch.
 
Hiện tại, theo TS Nguyễn Thị Hậu, ở TP.HCM đã có nhiều giải pháp để cứu di sản kiến trúc đô thị. Chẳng hạn, thành phố đã bắt đầu từ quy hoạch khu vực trung tâm (930 ha) với những quy định cụ thể về tầng cao, kiến trúc... phù hợp cảnh quan khu đô thị cũ. Sở Quy hoạch - Kiến trúc hiện cũng đang chủ trì để ban hành văn bản về bảo tồn cảnh quan đô thị, trong đó có cảnh quan biệt thự: kiểm kê, phân loại và có chính sách bảo tồn, sử dụng phù hợp với từng loại biệt thự. Viện Nghiên cứu phát triển lại đang chủ trì nghiên cứu xây dựng những cơ chế , chính sách cho công tác bảo tồn trên địa bàn TP.HCM. “Tất cả đều đặt trên nền tảng đánh giá giá trị của di sản đô thị từ các mặt: kiến trúc, nghệ thuật, lịch sử, khảo cổ, cùng với di sản ký ức đô thị”, bà Hậu cho biết.

Theo Ngữ Yên - TN

 

 

 

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
  • Tiếng Việt (và chữ Việt) là ngôn ngữ chính thức của nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

  • Nếu thực sự coi “bảo tàng là thiết chế văn hóa” phản ánh “lịch sử như một dòng chảy trong truyền thống văn hóa” thì hệ thống bảo tàng nước ta cần được sắp xếp lại để hạn chế sự trùng lặp về nội dung và cả hình thức trưng bày, nhất là giữa các bảo tàng địa phương vì đều được xây dựng theo chung một “kịch bản” nặng về chiến tranh mà còn nhẹ về văn hóa – xã hội.

  • Sự sùng bái tôn ti trật tự trong nhà là một thứ áp bức đè nén “tự nhiên” mà người ta không ý thức ra nữa, thậm chí còn được tôn vinh, nó khuyên dụ người ta phủ nhận cách thức nhìn nhận mỗi cá nhân như một nhân cách độc lập và tự do, với những phẩm chất gì, năng lực gì, đức hạnh gì, nó chỉ giục người ta nhăm nhe soi mói vào “địa vị-thân phận” của mỗi người, cái được xem như “cốt yếu” mà thôi.

  • Chuyện Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế (TTBTDTCĐH) đã cho mang cây sứ “trăm năm tuổi” ở điện Kiến Trung về trồng vào vườn nhà của một “sếp”đã thu hút sự quan tâm của dư luận.

  • Mới đây, Hồ Đắc Thanh Chương - trường THPT chuyên Quốc học Huế đã xuất sắc trở thành quán quân Đường lên đỉnh Olympia năm thứ 16. Khi nói về dự định của mình, Thanh Chương cho biết, với phần thưởng 35.000 USD, em sẽ đi du học, sau đó trở về quê hương.

  • Bài viết này không có tính chất học thuật chuyên sâu, để tưởng nhớ giáo sư Cao Xuân Hạo - người thầy mà tôi không có cơ hội được học.

  • NGUYỄN TRI

    Cử tri cả nước đang chuẩn bị cho ngày hội lớn, ngày bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2016 - 2021.

  • Cuốn tiểu thuyết nổi tiếng thế giới của văn học Pháp - “Hoàng tử bé” - đã được viết nên từ trải nghiệm có thật của nhà văn khi ông bị rơi máy bay trên sa mạc Sahara khi đang trên đường bay tới Việt Nam. Tác giả đã bị mất nước, bị ảo giác và suýt mất mạng…

  • Năm 2015, doanh thu ngành văn hóa phẩm của nước ta đạt 2.000 tỉ đồng, tổng lượng bia các loại được tiêu thụ ước tính đạt hơn 3 tỉ lít, tương đương 66.000 tỉ đồng, trung bình mỗi người Việt bỏ ra 2,5 giờ/một ngày để lướt facebook.

  • “Nhập gia tùy tục” nên việc nghe bạn bè quốc tế khen về người Việt Nam thân thiện, cuộc sống ở Việt Nam thú vị có lẽ đã “nhàm”. Sự thật, họ đã bị nghĩ về văn hóa Việt Nam như thế nào?

  • Một số nhà khoa học giải thích vì sao lại quyết định trao những tư liệu, hiện vật quý giá của đời mình cho Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam (TTDS) chứ không phải nơi nào khác.

  • Ths Trần Trung Hiếu: "Việc môn Sử bị xé nhỏ và gán ghép theo kiểu “ba trong một” trong Dự thảo đó chưa từng xảy ra. Nếu điều đó xảy ra, đây là một trong những sai lầm lớn nhất của Bộ GD&ĐT từ ngày Hồ Chủ tịch đọc bản Tuyên ngôn độc lập đến nay!".

  • Nếu một hôm đẹp trời, có ai đó giao cho ta cầm trịch một giải thưởng văn chương ở xứ này, cho ta toàn quyền tự quyết trong việc phát giải, thì phản ứng đầu tiên của ta sẽ là gì? Từ chối? Hay hăng hái nhận lấy trọng trách và sau đó đi mua một bộ giáp sắt cùng nón bảo hiểm, mặc vào mọi lúc mọi nơi để chuẩn bị hứng đá dư luận?

  • Trong căn phòng nhỏ chật kín tài liệu ở một con phố nhỏ tại Hà Nội, Tổng Thư ký Hội Ngôn ngữ học Việt Nam PGS, TS Phạm Văn Tình đã dành thời gian trò chuyện sôi nổi với chúng tôi về hiện tượng “lệch chuẩn” trong sử dụng tiếng Việt của giới trẻ hiện nay. Đây là vấn đề ông rất tâm huyết khi nghiên cứu ngôn ngữ học ứng dụng. Dưới đây là nội dung cuộc trò chuyện.

  • Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam vừa có ý kiến chỉ đạo về giải pháp đối với hoạt động của các nhà xuất bản.

  • Ngày 9/9, tin từ UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế cho biết vừa nhóm họp với các đơn vị liên quan để triển khai thực hiện đề án "Chính sách hỗ trợ bảo vệ và phát huy giá trị nhà vườn Huế đặc trưng”. Mỗi năm tỉnh sẽ chi tiền để hỗ trợ từ 3-5 nhà vườn đặc trưng.

  • Thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã thể hiện cao nhất niềm tin của nhân dân theo Đảng, trở thành bài học sâu sắc trong giai đoạn hiện nay.

  • Theo họa sĩ, nhà nghiên cứu Lê Quốc Việt, hoàn cảnh lịch sử cùng cách bảo tồn còn hời hợt khiến những kho mộc bản quý giá một thời đang ngày càng mai một và im lìm.

  • Không chỉ bị tàn phá bởi thời gian, nhiều công trình, di tích - nhất là các đình, chùa - còn bị biến dạng qua các công cuộc bảo tồn, trùng tu mà ở đó những người trông coi di tích và những người làm công đức tự cho mình quyền được can thiệp vào chuyên môn, còn chính quyền sở tại thì cấp phép trùng tu, tôn tạo một cách đại khái, dễ dàng, trong khi vai trò của các nghệ nhân lại chưa được coi trọng đúng mức.

  • Quảng Trị được coi là một bảo tàng chiến tranh lớn, ở đó có những bảo tàng chiến tranh nhỏ, nơi ghi dấu ấn đau thương và hào hùng đã đi vào lịch sử.