Củ và hạt

Nặng với dày cái con khỉ! Câu hò ấm áp đột ngột bị cắt ngang bởi câu nói thô lỗ của Dộc.

Thúy Uyên mím môi thở ra nhè nhè. Đã từ lâu rồi, cô biết tiếng hò ru con ấm dịu của cô không còn sức hấp dẫn đối với Dộc. Cô lại càng xót xa hơn, bởi vì chính tiếng hò ấy là nhịp cầu nối hai con người khác quê lại với nhau. Không những thế, nó còn giống như nền trời xanh mát dịu làm giảm sự đối chọi gay gắt giữa hai cá tính hai tên gọi, hai ý nguyện, hai nghề nghiệp tưởng như không thể hòa hợp.

- Cô tưởng cái câu hò cũ rích ấy hay lắm hả? Tôi nói cho cô biết: cái thằng chết tiệt nào đó đặt ra câu hò ấy ngu hết chỗ. Cô biết chưa?

- Em - Thúy Uyên nghẹn họng, cô nói ngập ngừng - em chẳng biết - ý cô muốn nói: em chẳng biết câu nào hay hơn.

- Cô không biết thì đừng hát với hò cho rã mồm. Thế mà cũng là cử nhân ngữ văn ngữ viếc - Dộc đắc thắng đay nghiến một cách hả hê - vứt mẹ nó cài bằng “cử tù” ấy cho rồi.

- Anh Dộc! Thúy Uyên khẽ kêu lên đau đớn - xin anh đừng xúc phạm đến nghề nghiệp của em.

- Bộ cô tưởng cái “cử tù” của cô báu lắm hả? - dừng một lát, Dộc vỗ ngực: Này! đừng khinh thằng thợ nề này nhá. Thằng này làm nghề vôi vữa chứ cũbg biết “gừng chín tháng” chắc chắn là cay. Không như cái thằng nào đó lại bày đặt “gừng chín tháng gừng vẫn còn cay” Vẫn còn cay là thế nào? Bộ càng già, gừng càng giảm cay hả? Ngu ơi là ngu!

- Mày bảo tao nói đúng không? Cho con mẹ hay nói chữ ấy biết mặt thằng thợ nề này chứ! Dộc vẫn còn hậm hực sau buổi quát tháo ầm ĩ ở nhà.

- Ừ! mày đúng. Tuấn khẽ cười, cũng như tao nói “Dộc có nghĩa là”, nói đến đây, Tuấn đưa tay chặn vào khoảng không, đừng giận, để tao nói hết đã.

Dộc, hậm hực bặm môi chờ đợi.

- Nếu không ai biết xuất xứ cái tên gọi kỳ cục của mày thì người ta sẽ bảo: “Dộc có nghĩa là...”, hiểu chưa?

- Thằng nào nói thế, tao đấm vỡ mõm. Dộc rít lên.

- Thì cũng như mày vậy. Không hiểu xuất xứ câu hò “muối ba năm, gừng chín tháng” thì ai cũng cho tác giả câu hò là kẻ ngu ngốc. Như mầy vậy.

- Mày chửi tao ngốc hả? Dộc hộc lên một tiếng.

- Ây, đừng hiểu lầm. Cứ theo từng câu chữ một cách cứng nhắc thì dễ vậy đó. Tao bảo “như mày vậy” có nghĩa là...

- Thôi, tao hiểu. Mày là thằng đại xỏ xiên - Dộc tức tối cúi đầu, hai tay khuỳnh ra chống trên hai đầu gối choạc rộng - mày nói một câu hai nghĩa. Tao biết... tao biết.

- Dộc! Mày hiểu tao mà! Quả thật câu tao nói có hai nghĩa. Nhưng tao muốn lấy điều đó để chứng minh rằng câu hò ấy không thể kiểu theo cái nghĩa áp đặt của mày. Nó còn có, đúng hơn, nó chính có, một ý nghĩa cao đẹp hơn. Dộc, chiều nay mày có rảnh không? - Tuấn dịu dàng hỏi.

- Ờ... ờ, rảnh. Tức con mẹ "ngữ văn ngữ viếc” ấy nên chiều này tao quyết định nghỉ làm cho nó treo niêu luôn.

- Nếu vậy mày chịu khó nghe tao kể lại sự tích câu hò ấy. Được không?

Chàng trai vạm vỡ, nước da đồng hun có vẻ là một võ sinh hơn là một thư sinh. Điều ấy làm chàng khó lọt vào đôi mắt khắt khe của cụ trưởng tộc một dòng họ thư hương nổi tiếng nhất kinh kỳ dòng họ Lê Khúc. Theo cụ, võ nghiệp là nhất thời. Văn nghiệp mới muôn đời lưu danh. Từ thưở cụ Cao cao thái tổ của dòng họ Lê Khúc, đã gây dựng nên truyền thống ấy rồi. Liên tiếp bảy đời, trong dòng họ Lê Khúc, chi trưởng, đều có người đỗ tiến sĩ, làm quan đến chức Tham tụng, Thượng thư. Các chi thứ lác đác có người học kém nhưng cũng được gọi là ông tú, ông cử. Đến nỗi có người trong họ từng cao hứng tuyên bố: “Họ Lê Khúc không có người thất học”. Kể cũng đúng sự thật. Ở mọi đời trưởng tộc đều chịu trách nhiệm gây vốn bồi tài cho cả dòng họ. Con cháu có ai lỡ vận, cả họ phải vun vào, chăm lo cho tiền ăn học đến khi đỗ đạt thì thôi. Các bậc trưởng thượng còn cấm tiệt con cháu không được theo đòi võ nghiệp. Cấm ngặt con cháu ra làm quan mà ăn của đút, ức hiếp dân. Quan văn họ Lê Khúc nổi danh liêm khiết mấy chục đời. Tất thảy dù không phải bậc bề tôi lương đống, trụ cột triều đình thì cũng nổi tiếng gần xa trong xứ đủ làm rạng mặt cha ông. Với một dòng họ như vậy, các tiểu thư Lê Khúc cũng phải kén chồng văn quan cho phù hợp. Các chàng rể mũ cao áo dài, cân đai rực rỡ càng làm đẹp thêm truyền thống thư hương của dòng họ Lê Khúc đất kinh kỳ.

Cụ trưởng tộc Lê Khúc chăm chú quan sát chàng trai. Khuôn mặt vuông vức, cằm bạnh, trán cao, phẳng, tóc rễ tre. Quý tướng đại trượng phu. Chỉ tiếc là...

- Tên cậu là Hồ Phi Vân? Cụ trưởng tộc Lê Khúc ôn tồn hỏi.

- Thưa cụ, vâng ạ! - chàng trai cúi đầu lễ phép trả lời.

- Lão và các bậc trưởng thượng của dòng họ đã nghe cháu Thúy Quỳnh trình bày về cậu. Theo lệ của họ Lê Khúc, mời cậu vui lòng...

- Thưa cụ, vâng ạ! - Hồ Phi Vân chớp sáng đôi mắt, điềm tĩnh trả lời. Xin các cụ dạy cho.

Cụ trưởng tộc quay sang các trưởng lão ngồi cạnh. Họ thầm thì một lát. Đoạn, cụ trưởng tộc chỉ tay về phía ngọn núi cao trước mặt. Trên sườn núi, trong áng mây bạch ban mai, một pho tượng trắng tinh khôi nổi bật lên giữa màu xanh của lá rừng, của nền trời thăm thẳm xanh.

- Cậu hãy làm một bài thơ nhan đề TƯỢNG TRẮNG. Tên cậu là Phi Vân, có nghĩa là mây bay. Gieo vần “ay”. Có thể cho chính vận hoặc hiệp vận cũng được. Tàn một nén hương thì xong.

- Vâng ạ! - Hồ Phi Vân khẽ cúi chào rồi lui bước quay về chiếc bàn độc kê sẵn ở gian ngoài.

Tiểu thư Thúy Quỳnh nép sau tấm màn từ nãy không dám ló mặt giờ mới khẽ thở phào. Nàng biết Hồ Phi Vân chưa cần đến nửa nhén nhang đã có thể làm xong. Con người có vóc dáng dữ dội như Từ Hải ấy lại ẩn chứa văn tài ít ai nhìn thấy. Chỉ có nàng, Thúy Quỳnh e thẹn nóng bừng mặt nhớ lại buổi đầu gặp gỡ. Hai năm rồi mà cảnh tượng ấy như mới vừa xảy ra...

Có lẽ số mệnh đã dẫn dắt tiểu thư Thúy Quỳnh đến đây. Ít khi nàng đi xa như vậy. Tì nữ Lan Hoa và Cúc Hoa đã nhắc nhở nàng rằng đúng ngọ phải về nhà phục mệnh phụ thân. Lão quan vừa vào triều kiến đức vua về, có vẻ bực dọc điều chi. Chẳng may cả ba về trễ, ắt bị trừng phạt nặng nề.

Mặc hai tì nữ nhắc nhở, vui theo làn hương bay trong gió, rộn ràng theo cánh bướm đầu xuân, Thúy Quỳnh đã đi đến tận ngôi đình lãng Vũ Cốc sát chân núi Đại Hoàng, cách nhà dễ đến vài ba dặm.

Giữa sân đình rộng thênh thang có khá đông trai tráng. Ai cũng mặc bộ võ phục đen tuyền. Phần lớn thắt đai huỳnh, đai lục. Một số thắt đai hồng. Chàng trai đứng giữa sân nổi bật không chỉ với vóc dáng vạm vỡ, cao lớn mà còn bởi cái đai trắng quấn ba vòng quanh thắt lưng. Chàng đang đình bộ, cung tay cúi đầu trước một ông lão râu tóc bạc phơ.

- Tốt lắm! Phi Vân ạ! Con thật không phụ công thầy. Bài Mai hoa kiếm con đi rất chuẩn, rất kín và uyển chuyển. Đạt cái thần khí của nó.

- Con xin đội ơn thầy! - Chàng trai tên gọi Phi Vân cất giọng trầm trầm giữa sân đình rộng lớn - con xin đội ơn thầy đã truyền thụ.

- Bây giờ con hãy thoái võ phục, chỉnh trang văn y rồi vào thư phòng gặp thầy.

Chàng trai “dạ” một tiếng rõ to rồi rùn gối quỳ chào thầy. Tiểu thư Thúy Quỳnh bỗng thấy tim mình đập rộn lên khi nhìn rõ khuôn măt khôi ngô của Phi Vân. Má nóng bừng, cô khẽ đưa ống tay áo che mặt sợ ai nhìn thấy. Chẳng có ai ngoài hai đứa nữ tì thân tín ngây thơ.

Thúy Quỳnh tha thẩn dạo quanh vòng ngoài bức tường bao ngôi đình. Cô không cố ý rình xem nữa vì sợ nhỡ có ai bắt gặp sẽ gây tai tiếng chẳng lành cho dòng họ Lê Khúc danh giá đất kinh kỳ. Ngang qua bức tường hông bên phải, cô chợt dừng lại lắng nghe. Tiếng chàng trai sang sảng vang lên:

- Bẩm thầy, con đã làm xong.

- Tốt, con hãy ngâm cho thầy nghe.

Gót sen của Lê tiểu thư trở nên nặng nề. Cô cảm thấy những chiếc lá khô dưới chân bị dẫm nát kêu “ràn rạt”. Nhẹ bước thêm một chút, cô đến sát bức tường. Từ bên trong thư phòng, tiếng ngâm thơ của Phi Vân hùng tráng rất cao:

Tâm tịnh, tình thanh vọng tiếng đàn
Vẫy tay, một khúc, phượng hòa loan.
Giang sơn cẩm tú phô đôi nét
Vạn bửu kỳ trân thảo mấy hàng
Hoành kiếm ngang trời, yên xã tắc
Tung quân dọc đất vững giang san
Mai ngày trọn phận con dân nước.
Dạo bước đường xanh với bạn vàng.

- Hay tuyệt! Cầm- Kỳ- Thi- Họa- Kiếm đều có đủ, đều làu thông. Tài chí đem giúp nước yên dân. Sau trước, tâm tình giữ trọn Hay lắm! Hay lắm!

Từ ấy đã hai năm. Nhờ chim xanh dẫn lối, hoa thắm đưa hương, họ đã gặp nhau nhiều lần. Trong trái tim tiểu thư Thúy Quỳnh, hình ảnh trang đại trượng phu tuấn kiệt Hồ Phi Vân đã in đậm. Hôm nay, chắc hẳn chàng sẽ làm hài lòng các bậc bề trên của dòng họ ta - Thúy Quỳnh thầm mong.

- Bẩm các cụ! Con đã làm xong, xin được đọc.

- Hãy ngâm lên đi. anh bạn trẻ. một giọng nói trầm đục cất lên đầy vẻ trịch thượng.

- Thưa vâng!

Ngôi nhà thờ rộng lớn im phăng phắc. Khói hương trầm thoảng bay. Hồ Phi Vân đứng hiên ngang trước bệ thờ, hai tay vòng trước ngực, hơi cúi đầu. Chàng nhìn thẳng lên bức tượng đặt trên án thờ. Đó là bức tượng của Ngài Thủy tổ dòng họ Lê Khúc.

Cụ trưởng tộc dịu dàng cất lời: Xin nghe! Đoạn cụ sửa lại chiếc khăn bịt đầu, vuốt lại tà áo một cách ngay ngắn. Cụ mỉm cười khích lệ chàng trai sắp được làm cháu rể. Phi Vân bình thản không cần lấy hơi, cất giọng ngâm trầm trầm:

Lấp loáng lưng trời mây trắng bay
Tinh khôi tượng trắng giữa trần ai
Mặc bầy chuột núi lăm xơi gót
Thây lũ chim trời chực rỉa tai
Nắng lửa bao phen, hình chẳng rạn
Mưa dầm mấy nả, sắc chi phai
Đất trời tiết lạnh ngàn đêm chịu
Nguyện hứng cho đầy một ánh mai

- Hay! ý hùng mạnh mà thanh nhã. Chí cao cả mà khiêm cung. Tâm nồng nhiệt mà không cuồng vọng. Tốt! Lão chuẩn cho cháu được phép từ đây...

Cụ trưởng tộc dừng lại một lát rồi quay sang các cụ ngồi bên: ý các vị thế nào?

Một cụ có khuôn mặt hồng hào, bật cười to: Được! Được lắm.

Cụ trưởng tộc vuốt râu cười khà. Trong buồng, Thúy Quỳnh thở ra nhè nhẹ. Khuôn mặt Hồ Phi Vân đỏ bừng.

Chợt, một giọng nói trịch thượng lại vang lên:

- Đúng là văn võ toàn tài. Thật phước ấm nhà ta. Nhưng theo lệ, đệ giữ phần nghi thức. Xin tôn trưởng cho phép.

Cụ trưởng tộc vẫn vuốt râu cười khà khà, nhưng đôi lông mày hơi nhíu lại: Chú cứ nói. Chú vốn là quan Bồi Tế mà!

- Đây là củ gừng già còn sót lại sau Tết. Cậu hãy đem về giữ. Không được chôn dưới đất. Cuối tháng chạp tới, cậu đem về trình. Gừng nếu vẫn còn nguyên dạng, nguyên vị cay thì nhà cậu được phép nạp sính lễ vào ngày mồng sáu tết - người giữ phần nghi thức dặn Phi Vân.

- Thưa cụ, vâng ạ! Hồ Phi Vân vẫn trả lời gọn như trước. Hai tay chàng nhận lấy củ gừng già còn nguyên vỏ mà đã thấy vị cay thấm đẫm trong lòng. Gừng rời khỏi đất, làm sao chẳng nhạt, chẳng bị teo! Bây giờ đã cuối tháng ba!

Dừng trước ngõ nhà tiểu thư Thúy Quỳnh, ngắm cây tre già cao ngất nghểu cắm trước sân, Hồ Phi Vân mỉm cười. Tục truyền cây phướn và manh áo cà sa của đức Bồ Tát diệt quỷ hóa thân thành cây nêu trừ tà ngày tết chỉ có thể cấm cửa kẻ gian tà, quỷ mị. Còn ta... chàng mỉm cười bước vào.

Cụ trưởng tộc đúng hẹn đã ngồi đợi. Cơi trầu cánh phượng do tiểu thư Thúy Quỳnh têm sẵn để mời Ăn trầu phải mở trầu ra. Một là bạc nghĩa, hai là nồng duyên.

- Mời cậu xơi trầu. Cháu Thúy Quỳnh têm đó.

- Thưa các cụ! Đúng hẹn, hôm nay con xin đến trình lại.

- Tốt quá! Nào, cho chúng tôi xem đi.

Cụ trưởng tộc tròn mắt nhìn củ gừng. Nó vẫn nguyên dạng, mập mạp sau chín tháng thoát ly lòng đất nơi nó sinh ra. Đúng như câu ca:

Trọng mình thì giữ danh mình
Thương nhau xin giữ cái tình cho nhau
Nào ai câu thúc ai đâu.