THẢO LINH
Đà Lạt thành phố của ngàn hoa với những con đường trập trùng quanh phố núi với ảo diệu sương mù. Đà Lạt với cảnh sắc hữu tình và thơ mộng đã đi vào thi ca, nhạc họa từ bao đời nay và còn tiếp tục làm say lòng bao người đến kẻ đi.
Thiên nhiên Đà Lạt với phong cảnh hữu tình và nên thơ cùng những con người Đà Lạt luôn hồn nhiên và mến khách lại rất tài hoa và cần mẫn, đã làm nên những ấn tượng khó quên trong lòng bạn bè muôn phương. Thành phố Đà Lạt đang thay da đổi thịt hàng ngày và sẽ mãi mãi là nguồn cảm hứng vô tận cho biết bao tâm hồn thi sĩ để chắp cánh cho họ làm nên những áng văn thơ lay động hồn người cùng những tác phẩm nghệ thuật về hội họa, điêu khắc hay kiến trúc giá trị và vẻ đẹp ấy sẽ còn sống mãi với thời gian.
Cuốn sách “Duyên nợ Đà Lạt” cũng là một tác phẩm nghệ thuật hướng tới những vẻ đẹp như thế. Tác giả của nó là nhà thơ, nhà báo Trần Ngọc Trác, một người gốc Huế nhưng vô cùng gắn bó và nặng lòng với vùng đất của xứ sở sương mù Đà Lạt. Duyên nợ Đà Lạt có thể coi là một cuốn sách lý thú anh viết về những gương mặt chính khách và những chân dung nghệ sĩ tiêu biểu của thành phố ngàn hoa. Thật là ý nghĩa vì Duyên nợ Đà Lạt ra đời giống như một món quà trang trọng của nhà thơ Trần Ngọc Trác để dâng tặng thành phố Đà Lạt vừa tròn 120 năm tuổi và tác phẩm cũng vừa kịp ra mắt bạn đọc trong tháng 12/2013, đúng tuần lễ hội Hoa Đà Lạt vừa được khai mạc.
Ngay cái tên gọi “Duyên nợ Đà Lạt” của cuốn sách đã mang đến cho người đọc những sự háo hức và đôi chút tò mò. Trong tâm thức tôi cũng như bao người, một Đà Lạt luôn đẹp với xứ sở của mộng mơ và đắm say với những thăng trầm và biến cố lịch sử. Một Đà Lạt lãng mạn với nhiều thông xanh mây trắng với nhấp nhô những triền đồi nằm sóng xoài phủ bóng chiều và trong veo những hồ nước còn xanh trong mắt người thiếu nữ. Một Đà Lạt hoang sơ nhưng khoáng đạt và giàu sức sống giữa thiên nhiên như loài hoa Dã Quỳ hoang dại, thứ hoa vàng đến khắc khoải và làm ta nhớ Đà Lạt đến nao lòng, một Đà Lạt với những con người bình dị hay là vĩ đại... Tất cả những điều ấy đã được nhiều nhà văn, nhà thơ, họa sĩ, nhà điêu khắc và những người yêu quý Đà Lạt khắc họa một cách đậm nét trong những tác phẩm nghệ thuật của họ.
Trần Ngọc Trác giống như một con ong cần mẫn, cứ gom góp, cứ thu lượm, cứ nâng niu cùng rất nhiều cảm xúc và những kỷ niệm về vùng đất và con người Đà Lạt để đến hôm nay mang đến một món quà rất ý nghĩa cho bạn đọc và du khách gần xa khi họ đến với Đà Lạt, khi họ muốn tìm hiểu về thành phố ngàn hoa để thêm yêu, thêm say Đà Lạt. Trước đó anh đã có 8 tác phẩm được xuất bản trong đó có 6 tập thơ, một tập ký và đặc biệt là một tập ca khúc với 32 bài thơ được phổ nhạc. Có lẽ anh là người rất có duyên khi viết kịch bản phim và xây dựng chân dung cho các văn nghệ sĩ trong cả nước khi đến với Đà Lạt. Bây giờ khi đã nghỉ hưu anh hầu như dành toàn bộ thời gian và công sức của mình cho những niềm đam mê.
Với trên 200 trang giấy trắng khổ 16x24 cm, tác giả nhà thơ Trần Ngọc Trác đã đem đến cho bạn đọc những ấn tượng thật khó quên về thành phố ngàn hoa thơ mộng cùng những gương mặt văn nghệ sĩ tiêu biểu và những chính khách đã từng gắn bó và làm nên diện mạo đáng tự hào của thành phố Đà Lạt từ xa xưa, từ hôm qua cho đến hôm nay và cả đến mai sau. Trên hai chục gương mặt của các chính khách và văn nghệ sĩ tài ba được lựa chọn lần này, dẫu biết còn chưa đủ, anh đã dày công khắc họa chân dung của họ một cách kỹ lưỡng hay dù chỉ là đôi nét chấm phá thì ta cũng thấy ở tác giả Trần Ngọc Trác cả một tấm lòng trân trọng, một tình yêu say đắm với mảnh đất và con người Đà Lạt, nơi anh có thể coi như một quê hương thứ hai, nơi mà anh đã gắn bó suốt một thời tuổi trẻ của mình ở đây.
Có lẽ nhà thơ Trần Ngọc Trác phải là một người yêu đến say mê thành phố Đà Lạt như yêu một người tình thì mới có thể dày công sưu tầm tài liệu và vẽ nên những chân dung văn nghệ sĩ cùng những chính khách tiêu biểu đến thế. Họ là những người đã từng gắn bó và đóng góp công sức xây đắp và làm rạng rỡ cho thành phố cao nguyên thân yêu của mình đến thế. Từ những nhân vật nổi tiếng trong lịch sử như: Từ Alexandre Yersin, người có công khai mở thành phố trên cao với những khảo sát đầu tiên từ cao nguyên Lang Bian ở Buôn Đăng Kia, cho tới Hoàng Hậu Nam Phương - phu nhân của Vua Bảo Đại cùng những kỷ niệm của bà ở Đà Lạt từ những năm 1940, cho đến nhà thơ Hàn Mạc Tử với Đà Lạt trăng mờ…
Từ một con người vĩ đại như Đại tướng Võ Nguyên Giáp, một danh tướng của dân tộc Việt Nam vừa mới ra đi, cũng để lại nhiều ấn tượng với vùng đất và con người Đà Lạt. Ngòi bút Trần Ngọc Trác đã nhắc lại những câu chuyện của ông với một tình cảm trìu mến đây biết ơn. Tiếp đến gương mặt các văn nghệ sĩ từng gắn bó với Đà Lạt và rất nổi tiếng mà ai cũng biết như nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Trần Ngọc Trác đã dành cho người nghệ sĩ tài hoa này khá nhiều tình cảm yêu mến của những người Đà Lạt yêu nhạc Trịnh qua nhiều trang viết như: Trịnh Công Sơn với Cao Thị Quế Hương, người tổ chức đêm nhạc Trịnh Công Sơn tại Trường Tư thục Viết Anh, một tấm lòng ngưỡng mộ với nhạc Trịnh của ông Huỳnh Tấn Đó và một điều mà nhiều người chưa từng biết về ông nay đã được công bố như Trịnh Công Sơn từng là võ sinh judo và những câu chuyện khá xúc động sau khi Trịnh Công Sơn mất…
Những ca sĩ nổi tiếng đã được Trần Ngọc Trác nhắc đến vì lòng ngưỡng mộ và sự gắn bó lâu dài của họ với Đà Lạt như ca sỹ Khánh Ly với tình yêu Đà Lạt da diết mà tên tuổi chị luôn gắn liền với những ca khúc của Trịnh Công Sơn. Ca sĩ Thanh Tuyền cũng được Trần Ngọc Trác giới thiệu như một dòng suối trong Đà Lạt. Từ Công Phụng, Lê Uyên Phương thấm đẫm một tình yêu Đà Lạt, các nhà văn, nhà thơ nổi tiếng như Hàn Mạc Tử, Tương Phố, những câu chuyện và những bức ảnh của nhà thơ Bùi Giáng được tác giả Trần Ngọc Trác viết nên thật là xúc động.
Duyên nợ Đà Lạt cho ta biết thêm những thông tin bổ ích và dường như đã thấm đẫm hồn thơ và hồn người qua gương mặt và những câu chuyện của nhiều chính khách và nghệ sĩ tài hoa. Tên tuổi của họ nơi thành phố ngàn hoa còn in dấu ấn thời gian qua những áng văn thơ, nhạc họa cùng những tác phẩm điêu khắc nghệ thuật để người đời mãi không quên. Duyên nợ Đà Lạt thêm đẹp cùng với thiên nhiên trong lành và dường như cũng thấm đẫm hơi sương của cỏ cây hoa lá và những điều trăn trở nơi xứ sở ngàn thông với hào phóng sương mù.
Rồi còn nhiều gương mặt khác như: Nguyễn Thị Hoàng một mối tình Đà Lạt say đắm, nữ nhà thơ Lệ Khánh, nhạc sĩ Lam Phương với “Thành phố buồn”, nhạc sĩ Hoàng Nguyên với ca khúc ngọt ngào “Ai lên xứ hoa đào”… rồi các họa sĩ và kiến trúc sư nổi tiếng như Ngô Viết Thụ và Đinh Cường…, các nhà nhiếp ảnh như Đặng Văn Thông, một người lưu giữ hồn xưa Đà Lạt qua những bức ảnh đẹp mãi cùng năm tháng. Nguyễn Bá Mậu một bậc thầy sắc độ trong nhiếp ảnh và Trần Văn Châu… Họ đều là những gương mắt tiêu biểu góp phần làm nên diện mạo và tâm hồn của thành phố và con người tri thức cùng những nghệ nhân Đà Lạt…
Tôi vẫn thấy tiếc nếu được đọc thêm những trang viết hay nữa về những con người tài hoa đã góp phần làm nên diện mạo và bản sắc của thành phố Đà Lạt ngàn hoa. Một vài sơ suất khó tránh khỏi khi các tác giả bị sức ép về thời gian và thường mong muốn kịp ra mắt cuốn sách để tặng bạn bè nên một số trang viết chưa được chau chuốt thật kỹ lưỡng. Có lẽ còn nhiều gương mặt tiêu biểu nữa mà tác giả chưa công bố hoặc chưa kịp công bố. Anh vẫn đang lặng lẽ tiếp tục khám phá và nâng niu thêm những chân dung đáng quý khác. Chúng ta sẽ hy vọng và chờ đợi những nhân vật sẽ bước ra từ những câu chuyện thú vị của anh vào một ngày nào đó để muôn sắc hoa ấy sẽ toả hương và tô thắm cho vẻ đẹp huyền ảo của Đà Lạt.
Duyên nợ Đà Lạt có thể coi là cuốn sách giá trị dành cho những người yêu quý và thích khám phá vùng đất và con người nơi đây. Cuốn sách được thiết kế trên nền bìa màu đỏ và in chữ đen phá cách trên bìa nhìn khá bắt mắt. Đây là tác phẩm thứ 9 của nhà thơ, nhà báo Trần Ngọc Trác, nguyên Chủ tịch Hội VHNT Lâm Đồng vừa ra mắt bạn đọc sau kịp được Nxb. Văn học ấn hành tháng 12/2013. Trần Ngọc Trác đã rất nỗ lực để cuốn sách của anh kịp ra mắt đúng lúc thành phố tròn 120 năm tuổi như một dấu ấn khó quên trong đời.
Đúng như cái tên gọi của cuốn sách Duyên nợ Đà Lạt, đó cũng là điều mà Trần Ngọc Trác trăn trở và luôn nhắc nhở bao người khi họ đến với Đà Lạt. Có lẽ rất nhiều người đã từng gắn bó sâu sắc với thành phố sương mù, thậm chí ngay cả với những người hay mơ mộng với Đà Lạt dẫu chỉ chợt đến rồi đi. Có lẽ Duyên nợ Đà Lạt cũng là duyên nợ của hầu hết những người từng gắn bó hay ít nhất họ cũng lưu giữ cho mình những kỷ niệm riêng có với mảnh đất và con người nơi đây với những tình cảm trân quý, yêu thương và sự an bình về cuộc sống nơi cao nguyên nắng gió Đà Lạt.
Duyên nợ Đà Lạt của Trần Ngọc Trác là một món quà trang trọng của một người Huế xa quê đã từng nhiều năm và anh muốn gửi gắm những mơ ước và khát vọng của mình vào mảnh đất cao nguyên xinh đẹp và mộng mơ; anh gắn bó cuộc đời mình với mảnh đất Đà Lạt để gửi thông điệp ấy đến bạn đọc cả nước và những người yêu cao nguyên Đà Lạt. Đây cũng là một cuốn sách khá lý thú về thành phố ngàn hoa với nhiều gương mặt văn nghệ sĩ và những chính khách tiêu biểu đã làm nên diện mạo một Đà Lạt hôm nay, một Đà Lạt sang trọng mà cổ kính, hiện đại mà đậm chất thi ca, một Đà Lạt vừa hiện thực lại vừa lãng mạn luôn làm say đắm hồn người.
Hà Nội ngày 30/12/2013
T.L
(SDB14/09-14)
HỒNG DIỆUNhà thơ Cao Bá Quát (1809-1854) được người đời hơn một thế kỷ nay nể trọng, với cả hai tư cách: con người và văn chương. "Thần Siêu, thánh Quát", khó có lời khen tặng nào cao hơn dành cho ông và bạn thân của ông: Nguyễn Văn Siêu (1799-1872).
HÀ VĂN THỊNHI. Có lẽ trong nhiều chục năm gần đây của lịch sử thế giới, chưa có một nhà sử học nào cũng như chưa có một cuốn sách lịch sử nào lại phản ánh những gì vừa xẩy ra một cách mới mẻ và đầy ấn tượng như Bob Woodward (BW). Hơn nữa đó lại là lịch sử của cơ quan quyền lực cao nhất ở một cường quốc lớn nhất mọi thời đại; phản ánh về những sự kiện chấn động nhất, nghiêm trọng nhất đã diễn ra trong ba năm đầu tiên của thiên niên kỷ mới: sự kiện ngày 11/9, cuộc chiến tranh Afganistan và một phần của cuộc chiến tranh Iraq.
ĐẶNG TIẾN (Đọc Hồi ức của Đại tướng Võ Nguyên Giáp)Một tờ báo ở ngoài nước đã giới thiệu bốn cuốn hồi ức của Đại tướng Võ Nguyễn Giáp mới xuất bản. Dĩ nhiên là một bài báo không thể tóm lược được khoảng 1700 trang hồi ký viết cô đúc, nhưng cũng lảy ra được những đặc điểm, ý chính và trích dẫn dồi dào, giúp người đọc không có sách cũng gặt hái được vài khái niệm về tác phẩm.
NGUYỄN THỊ ANH ĐÀO (Đọc tập truyện ngắn “Trà thiếu phụ” của nhà văn Hồng Nhu – NXB Hội Nhà văn 2003)Tôi đã được đọc không ít truyện ngắn của nhà văn Hồng Nhu và hầu như mỗi tập truyện đều để lại trong tôi không ít ấn tượng. Trải dài theo những dòng văn mượt mà, viết theo lối tự sự của nhà văn Hồng Nhu là cuộc sống muôn màu với những tình cảm thân thương, nhiều khi là một nhận định đơn thuần trong cách sống. Nhà văn Hồng Nhu đi từ những sự việc, những đổi thay tinh tế quanh mình để tìm ra một lối viết, một phong cách thể hiện riêng biệt.
ĐỖ QUYÊN…Đọc thơ Bùi Giáng là thuốc thử về quan niệm thơ, về mỹ học thi ca. Đã và sẽ không ai sai nhiều lắm, cũng không ai đúng là bao, khi bình bàn về thơ họ Bùi. Nhắc về cái tuyệt đỉnh trong thơ Bùi Giáng, độ cao sâu tư tưởng ở trước tác Bùi Giáng nhiều bao nhiêu cũng thấy thiếu; mà chỉ ra những câu thơ dở, những bài thơ tệ, những đoạn văn chán trong chữ nghĩa Bùi Giáng bao nhiêu cũng bằng thừa…
LÊ THỊ HƯỜNGTrong căn phòng nhỏ đêm khuya, giai điệu bản sonat của Beethoven làm ta lặng người; một chiều mưa, lời nhạc Trịnh khiến lòng bâng khuâng; trong một quán nhỏ bên đường tình cờ những khúc nhạc một thời của Văn Cao vọng lại làm ta bất ngờ. Và cũng có thể giữa sóng sánh trăng nước Hương Giang, dìu dặt, ngọt ngào một làn điệu ca Huế khiến lòng xao xuyến.
NGÔ MINHĐến tập thơ chọn Giếng Tiên (*), nhà thơ - thầy giáo Mai Văn Hoan đã gửi đến bạn yêu thơ 5 tập thơ trữ tình, trong đó có hai tập thơ được tái bản. Đó là tập đầu tay Ảo ảnh, in năm 1988, tái bản 1995 và tập Hồi âm, in năm 1991, tái bản năm 2000. 15 năm xuất bản 7 đầu sách (2 tập tiểu luận) và đang có trong ngăn kéo vài tập bản thảo tiểu luận nữa, chứng tỏ sức sáng tạo sung mãn đáng nể trọng của một thầy giáo vừa dạy học vừa sáng tác văn chương.
NGUYỄN THỊ ANH ĐÀO (Đọc tập thơ ''Độc thoại trước mặt trời'' của Trần Lan Vinh- NXB Văn học Hà Nội- 2003)Trên thi đàn văn học Việt Nam hiện đại, sự thiếu vắng những cây bút nữ đã trở thành một vấn đề cần được chú trọng. Hầu như mỗi khi phụ nữ cầm bút, điều họ quan tâm nhất đó là sự giải bày tâm sự với ngàn ngàn nỗi niềm trắc ẩn. Nếu viết là một cách để sẻ chia tâm sự thì Trần Lan Vinh là một trường hợp như thế.
NGUYỄN THANH TÚMùa đông năm ngoái, anh Đoàn Tuấn từ Hà Nội vào Huế giảng dạy lớp đạo diễn điện ảnh. Dù công việc khá bận rộn nhưng anh vẫn dành cho tôi không ít thời gian tâm sự, bởi ngoài tình cảm thân thiết anh còn là cấp trên của tôi ở toà soạn tạp chí Thế Giới Điện Ảnh. Trong những lần trò chuyện ấy, tôi thật sự bất ngờ khi nghe anh kể chuyện về cuốn sách anh sắp in ở Nhà xuất bản Trẻ mà nội dung của nó là câu hỏi hơn 20 năm nay vẫn luôn canh cánh trong tôi. Vốn dĩ Đoàn Tuấn là nhà biên kịch điện ảnh tên tuổi, anh đã có nhiều kịch bản phim nổi tiếng như: Chiếc chìa khoá vàng (1998), Ngõ đàn bà (1992), Đường thư (2003)...
MAI VĂN HOANNguyễn Khoa Điềm đến với thơ hơi muộn nhưng đã sớm định hình một phong cách riêng. Qua các tập Đất ngoại ô (1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (1990), Cõi lặng (2007) ta bắt gặp những suy ngẫm của anh đối với nhân dân, đất nước; những chiêm nghiệm của anh về đời sống xã hội, nhân tình thế thái. Những chiêm nghiệm và suy ngẫm đó được thể hiện bằng một giọng thơ trầm tĩnh, bình dị, sâu lắng và khá hiện đại.
NGUYỄN QUANG HÀ (Đọc Nỗi niềm để ngỏ của Lê Lâm Ứng - Nhà xuất bản Văn học 2002)Đọc thơ Lê Lâm Ứng để tìm những câu mượt mà thì hơi khó. Thảng hoặc lắm mới bắt gặp ở anh tâm trạng thư thái này: Biết rằng trong cõi nhớ thương Lạc nhau âu cũng lẽ thường vậy thôi
MAI VĂN HOANNguyễn Đắc Xuân không chỉ có chân trong Hội Nhà văn Việt Nam mà anh còn là hội viên Hội Lịch sử Việt Nam, hội viên Hội Nhà báo Việt Nam... Nhưng dù ở cương vị nào thì điều mà anh tâm huyết nhất vẫn là lịch sử và văn hóa Huế.
HOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNG (Nhân đọc sách "Gió về Tùng Môn Trang" của Nguyễn Xuân Dũng)Tác giả cuốn sách này là một võ sư đệ bát đẳng huyền đai thuộc phái không thủ đạo, vừa là một nhà hoạt động thương trường nổi tiếng ở Mỹ. Nhưng cuốn sách này không hề bàn đến chuyện đấm đá hơn kém hoặc là chuyện mua bán lời lỗ mà bàn về cái TÂM. Tác giả tỏ ra hết sức chú trọng vũ đạo; nhất cử nhất động đều phải xuất phát từ cái TÂM, cái TÂM viết hoa.
TRẦN THUỲ MAI (Đọc Uẩn khúc, tiểu thuyết của Hoàng Văn Bàng, NXB Thuận Hoá 2002)Câu chuyện xảy ra ở một vùng quê không xa lắm, với một tầm mức tai hại không lớn, gây một ảnh hưởng mới xem qua tưởng chừng không đáng kể. Một ông trưởng phòng ở huyện tham ô vài chục triệu thì đã thấm gì so với những câu chuyện động trời hàng ngày trên các báo, mà thủ phạm mang những chức tước lớn lao hơn, với những số tiền khổng lồ tới hàng nghìn tỉ!
MAI VĂN HOAN (Giới thiệu các tác giả thuộc chi hội nhà văn Việt Nam tại Huế)Ngô Minh là một trong những nhà văn Việt Nam ở Huế được Đài truyền hình Cáp Việt Nam chọn giới thiệu tới 45 phút trong chương trình “Người của công chúng”. Tôi cũng được mời nói đôi lời về anh. Với tôi, Ngô Minh là người làm việc “tới số” và chơi cũng... “tới số”!
PHẠM XUÂN NGUYÊNCùng một kiếp bên trời lận đận (Bạch Cư Dị - Tỳ bà hành)Nhà văn Bùi Ngọc Tấn vừa cho ra mắt tác phẩm Rừng xưa xanh lá (Mười chân dung văn nghệ sĩ) tại Nhà xuất bản Hải Phòng (1/2003).
TÔ VĨNH HÀNhững trang viết sau cùng của một con người luôn luôn là điều thiêng liêng và không bao giờ hết bí ẩn. Vì sao lại dùng từ ấy chứ không phải là chữ kia; đề cập đến cái này chứ không phải là cái khác..? Rất nhiều câu hỏi sẽ đến với người đọc khi trước mắt ta là những ý tưởng hiện hữu sau cùng của một đời người - đặc biệt ở con người vĩ đại như Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hồ Chí Minh là cái tên mà mỗi người Việt lúc đọc hay nói, không chỉ diễn đạt một quan niệm gần như vô hạn của nhận thức, mà hơn nhiều thế nữa - là âm sắc tuyệt vời của sự kết tụ những tinh hoa quý giá nhất của trái tim mình.
NGUYỄN TỐNGQuê hương đất nước và con người luôn có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau trong suốt chiều dày của lịch sử dựng nước và giữ nước. Nó tự nhiên chan hoà đến mức như cá bơi quẫy giữa đại dương, chim tung cánh vô tư giữa bầu trời bát ngát. Đến lúc nào đó, khi con người rơi vào cảnh cá chậu chim lồng, tình cảm, ý thức về đất nước thiêng liêng mới trở nên ám ảnh day dứt.
NGUYỄN KHẮC PHÊ (Đọc “Thân Trọng Một – con người huyền thoại” của Nguyễn Quang Hà)Đã từ lâu, tên tuổi anh hùng Thân Trọng Một trở nên thân quen với mọi người, nhất là với quân dân Thừa Thiên Huế; những “sự tích” về ông đã thành truyện “truyền kỳ” trong dân chúng và đã được giới thiệu trên nhiều sách báo. Tuy vậy, với “THÂN TRỌNG MỘT – CON NGƯỜI HUYỀN THOẠI”, lần đầu tiên, chân dung và những chiến công của ông đã được tái hiện một cách đầy đủ và sinh động nhất.
Nhà văn Nguyễn Quang Hà tâm sự với tôi rằng anh có hai món nợ rất lớn mà chắc đến khi nhắm mắt xuôi tay cũng không thể nào trả xong. Hai món nợ mà anh đang gánh trên đôi vai của mình là món nợ đối với nhân dân và món nợ đối với đồng đội. Gần bốn mươi năm cầm bút, anh đã viết 9 tập tiểu thuyết; 7 tập truyện ngắn, ký, truyện ký; 2 tập thơ cùng với hàng trăm bài báo cũng chỉ mong sao trả được hai món nợ ấy.