Tôn Nữ Kim Phượng người họa sĩ xa lạ ấy hay một cây bông Phượng Vàng xưa quý, hiếm của Huế
Tôn Nữ Kim Phượng sinh năm 1941 tại Phú Cát, Huế. Tốt nghiệp khóa 2 Cao Đẳng Mỹ Thuật - Huế (1958 - 1962). Huy chương Danh dự do Viện Đại Học Huế trao tặng (1959). Chị mất ngày 25 tháng 8 năm 2000 tại Huế, thọ 60 tuổi. Gia đình gồm 8 anh chị em. Phượng là con gái út sau này đi tu là Thích Nữ Diệu Trang, pháp danh Nguyên Nghi. Thân sinh là ông Bửu Hộ. Thân mẫu là bà Đặng Thị Lý Vinh. Hiện nay bà chị đầu Tôn Nữ Túy Nhạn đang trông coi một ngôi chùa Việt Nam ở Connecticut, gần New York - Hoa Kỳ.
Họa sĩ Tôn Nữ Kim Phượng khi còn trẻ
ĐINH CƯỜNG
Bây giờ Thích Nữ Diệu Trang đã nằm yên nghỉ dưới bóng tháp bên sân chùa Báo Quốc - Huế.
Tôi có cơ duyên được thắp cây hương trước quan tài chị quàn ở chùa Diệu Hỷ bên Gia Hội có Thích Nữ Như Minh vào tháng 8 năm 2000 nhân mùa hè, từ Virginia về thăm Huế, quê ngoại tôi ở đó và cũng còn vài người bạn cũ.
 |
| Thích Nữ Diệu Trang |
Tôi thật lúng túng trước tên gọi, Thích Nữ Diệu Trang, pháp danh Nguyên Nghi hay chỉ gọi thế danh Tôn Nữ Kim Phượng. Bởi ít ai biết dưới màu áo lam kia, dưới vóc dáng khoan thai đài các kia, dưới gương mặt nụ cười hiền kia là một Tâm Bồ Tát với đôi bàn tay tài hoa còn phụng hiến cho Nghệ Thuật (tôi không thích dùng nữ họa sĩ, nữ nhà văn, vì nghệ thuật khi đã thành danh là một tên gọi, không nam không nữ). Họa sĩ Tôn Nữ Kim Phượng, người bạn cùng thời học ở trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Huế, lúc trường còn tọa lạc trên đường Phan Đình Phùng, bên bờ sông Bến Ngự, những năm cuối 50 đầu 60 (do công của Linh mục Cao Văn Luận thành lập vào năm 1957, trực thuộc Viện Đại Học Huế). Giám đốc là họa sư Tôn Thất Đào (1910 - 1979) tốt nghiệp Cao đẳng Mỹ Thuật Đông Dương khóa 8 (1932 - 1937). Vì là bạn học cũ ở Mỹ Thuật Đông Dương với thầy Đào, nên thỉnh thoảng có một vài họa sĩ danh tiếng ghé thăm trường, như họa sĩ Nguyễn Gia Trí từ Sài Gòn ra, đặc biệt, đáng nhớ nhất là năm 1960, họa sĩ Mai Thứ từ Pháp về ghé thăm trường và giúp hướng dẫn mấy buổi về vẽ tranh lụa khô (khác với lụa truyền thống là lụa rửa). Đề nghị trường chọn một nhóm rất ít sinh viên để ông hướng dẫn cho có kết quả, trong đó có Tôn Nữ Kim Phượng. Nhớ là tấm tranh nhỏ lụa bồi trên giấy báo của Phượng được thầy Mai Thứ khen và được thầy sửa thêm cho hoàn chỉnh, thật là một kỷ niệm đáng quý.
 |
| Tôn Nữ Kim Phượng, Trịnh Công Sơn và Đinh Cường (ngồi) |
Tôn Nữ Kim Phượng tốt nghiệp khóa 2 (1958 - 1962) Cao đẳng Mỹ Thuật Huế, cùng khóa với Nguyễn Mai Chửng (Mai Chửng), Nguyễn Văn Liễu (Trịnh Cung), Đàm Quốc Cường, Tôn Nữ Cẩm Quỳ, Phan Thị Mộng Hòa… là giáo sư hội họa trường Trung học Trần Hưng Đạo - Đà Lạt khá lâu. Thời Tôn Nữ Kim Phượng ở cùng cha mẹ trong căn nhà trên hồ Mê Linh, vùng Saint Benoit - Chi Lăng, Đà Lạt thật thơ mộng. Chúng tôi có một kỷ niệm vui cùng Phượng, nhớ mãi: “Đó là một đêm Noel ở Đà Lạt, Chú, Đinh Cường và chú Tịnh (em trai Trịnh Công Sơn) cùng một người bạn gái đi chơi. Cô bạn gái hôm ấy mặc một chiếc áo lông trắng tuyết rất đẹp và sang trọng. Bốn người đi đến một con đường hai bên trồng toàn hoa mai, và ở giữa có một vũng nước lớn. Chú với chú Cường đi vòng qua. Còn chú Tịnh thay vì đi vòng đã nhảy qua vũng nước. Nhưng vũng nước quá dài và chú Tịnh đã… làm tóe nước lên tất cả, kể cả bộ quần áo rất đẹp của cô bạn gái. Ba người tái mặt, chờ đợi một cơn giận dữ trút xuống. Vậy mà cô ấy chỉ cười và nói: Thôi tụi mình đi. Đến bây giờ, cả ba vẫn nhớ mãi người con gái hiền lành và nhân hậu ấy.” (Hoàng Dạ Thi - Những kỷ niệm với Chú Sơn - Trịnh Công Sơn, người hát rong qua nhiều thế hệ - Nxb. Trẻ 2003, trang 231).
Năm 1964 là dấu mốc đầu tiên của ba người bạn: Tôn Nữ Kim Phượng, Trịnh Cung, Đinh Cường cùng triển lãm chung tại Phòng Triển lãm Đô Thành Sài Gòn, gây ấn tượng và tiếng vang tốt đẹp trong sinh hoạt văn học nghệ thuật… Tôn Nữ Kim Phượng đã tham dự 15 bức sơn dầu với những nét vẽ phóng khoáng, táo bạo như một Jackson Pollock của trường phái Biểu hiện Trừu tượng (Abstract expressionism) hay một Vieira da Silva với những đường nét kỷ hà tuyệt diệu.
.jpg) |
| Tranh “Kiến trúc xám”, TNKP, 1964 |
Bức Kiến trúc xám - Construction in grey - (sơn dầu trên bố 80 x 100 cm) của Tôn Nữ Kim Phượng đã được ông bà Giám đốc Cơ quan Văn hóa Hoa Kỳ lúc bấy giờ mua trong ngày khai mạc, tháng 5/1964 và còn giữ mãi trong bộ sưu tập lớn về tranh các họa sĩ miền Nam của ông bà John T. Bennett - Marinka tại Alexandria - Virginia, gần nơi tôi ở hiện nay.
 |
| Tranh “Kẻ Lạ”, TNKP, sơn dầu trên bố, 1964 |
Không hiểu sao, khi nghĩ về Tôn Nữ Kim Phượng lại nhớ đến Công Tằng Tôn Nữ Phùng Khánh, Công Tằng Tôn Nữ Phùng Thăng, ba nữ lưu trong dòng họ Hoàng tộc Huế đã bỏ ngôi vương giả ra đi tìm Siddhartha, như Câu chuyện dòng sông của Hermann Hesse do Phùng Khánh Phùng Thăng dịch… đã cùng dâng hiến cho văn học nghệ thuật Việt Nam những tác phẩm rạng ngời đạo hạnh, trong thời nhiễu nhương của chiến tranh, của chủ nghĩa hiện sinh, của Kẻ Lạ, như tên một tác phẩm sơn dầu của Tôn Nữ Kim Phượng, gợi nhớ không khí truyện của Malraux, Sartre, Camus rất được ưa thích - rất thời thượng - của các sinh viên thời đó. Có thể nói Phượng là một họa sĩ có những tìm tòi bạo gan so với những nữ họa sĩ khác cùng thời, như Thanh Trí chẳng hạn. Thanh Trí học trước Phượng một khóa - khóa đầu tiên của trường Mỹ Thuật Huế (1957 - 1961) - là một họa sĩ sáng tác sung mãn cho đến tận hôm nay. Chị đã có dịp thăm bạn những tháng cuối cùng ở Huế:
“Đinh Cường ơi, làm sao mình quên được Tôn Nữ Kim Phượng, người bạn thân yêu của mình. Nàng nhẹ nhàng thanh thoát như Tiên (được mẹ nuông chiều, sống trong nhung lụa), Kim Phượng có nụ cười hồn nhiên trên khuôn mặt hiền hòa, trong sáng. Mỗi lần gặp nhau, hai đứa đua nhau cười, kể cả thời gian Kim Phượng ở chùa Già Lam với mẹ sau 1975… Năm 2000 mình về Huế thăm nhà xưa vườn cũ, thăm Kim Phượng và bạn bè. Lúc đó Kim Phượng vừa qua khỏi cơn bạo bệnh, mình thật xót xa… Lại một lần nữa hai đứa bùi ngùi chia tay nhau mong ngày gặp lại, nhưng sau đó không lâu Kim Phượng đã qua đời. Rồi một ngày nào đó lại gặp nhau.” (trích e-mail Thanh Trí - March 12, 2014).
 |
| Tranh “Chân dung”, TNKP, sơn dầu trên bố, 1964 |
Hình ảnh Tôn Nữ Kim Phượng luôn bên mẹ, nhất là những tháng ngày sau tháng 4/1975, tôi thường lên thăm bác và chị ở chùa Già Lam, lúc còn Thầy Trí Thủ trụ trì. Nhớ thời gian khó nhất mà chị vẫn có những hộp màu nước Guitar của gia đình ở ngoại quốc gởi về thật quý, và chị đã chia sẻ cùng bạn bè để có màu vẽ tranh lụa kiếm sống. Nhớ là Tôn Thất Văn (một họa sĩ vẽ tranh lụa giỏi, tốt nghiệp khóa đầu tiên Cao đẳng Mỹ Thuật Huế cùng với Nguyễn Thị Thanh Trí, Hoàng Thị Diệm Phương, Thái Hạc Oánh, Trần Thị Quỳnh Chi…) quay quắt tìm một ống màu vàng chanh (jaune citron) khi bức tranh lụa lớn, dài do khách đặt, vẽ gần xong mà thiếu màu cần thiết ấy, tôi đã tìm xin Phượng đưa cho bạn… còn gì đẹp hơn cử chỉ ấy…
Điểm đặc biệt là Phượng chỉ vẽ chất liệu sơn dầu, khi vẽ thì mê đắm trong sáng tạo. Cũng như tôn giáo, Phượng như đang vận dụng tính chất siêu hình để lý giải cuộc sống, cái đẹp bên trong và bên ngoài tạo vật đều được biện bạch như không toan tính. Nhưng với lòng thành, ta thấy ở họa sĩ là lòng yêu mến vô cùng màu sắc, bút pháp tạo hình đến cách sử dụng không gian trữ tình. “Nghệ thuật là một tấm gương, soi vào gương sự giả trá thấy rõ quá đến chịu không nổi. Những người không có một tấm gương như vậy rất khó mà thành thật được.” Lời phát biểu của Robert Motherwell, họa sĩ cũng là lý thuyết gia lẫy lừng trong nhóm Biểu hiện Trừu tượng Mỹ, là một lời phát biểu đánh thức sự thành thật của người nghệ sĩ. Tôn Nữ Kim Phượng với số lượng tranh vẽ không nhiều, nhưng đã để lại một thế giới hội họa cho riêng mình, hay nói như nhà phê bình nghệ thuật Thái Bá Vân: Cái thế giới ở ngoài hội họa mới chính là hội họa. Thật vậy chăng, người họa sĩ như xa lạ ấy, với tâm hồn của một Thích Nữ như đã hóa thân, tôi nghĩ, chị đã để lại cho Huế, nơi chị sinh ra và lớn lên, một cây bông Phượng Vàng quý, hiếm - là những tác phẩm của chị sẽ được sưu tầm và lưu giữ trong Viện Bảo Tàng Mỹ Thuật Huế, nếu có, là một ước muốn chính đáng cho bộ mặt Văn hóa Huế.
 |
| HS Đinh Cường thăm nơi an nghỉ của Sư bà TN Diệu Trang |
Viết về Tôn Nữ Kim Phượng là viết về một tiếng nói, một giọng cười đã tắt, mà vẫn còn âm vang mãi một lời kinh. Nghệ thuật như một lời kinh cứu khổ. Và dáng dấp gầy cao, khoan thai đài các của Phượng vẫn còn in dấu trong lòng bạn bè, dẫu cho:
Dòng đời sinh, diệt, có, không
Mây trôi đầu núi bềnh bồng chuyển đi
(Thích Nữ Như Minh - Ý xuân - Liễu Quán số 1, tháng 1/2014)
Tôi đứng bên quan tài Phượng ở chùa Diệu Hỷ - Gia Hội, có cô Như Minh, mới đó mà đã mười bốn năm… Xin thắp cây hương cho Phượng sáng nay, buổi sáng tuyết trắng xóa cuối mùa ngoài cánh rừng.
Virginia, Mar. 25, 2014
Đ.C
(SDB14/09-14)
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
NGUYỄN HỮU NGÔKhu nhà máy bên kia sông tràn đầy sức sống giữa một bầu trời êm ả. Những bông cỏ chen nhau vươn lên… và bỗng nhiên một cánh chuồn chuồn đỏ thắm đáp xuống - một chi tiết thật bất ngờ và thú vị. Toàn thể bức tranh tỏa ra ánh dịu dàng của một buổi sáng mùa xuân.
-
ĐẶNG MẬU TỰUKhi được Hội Mỹ Thuật Việt Nam phân bố cho miền Trung một suất đi thực tế Trường Sa, Họa sĩ Lê Văn Nhường là một điểm trong tầm ngắm để được giới thiệu đi trong chuyến hải hành này. Trường Sa là một trong những mục tiêu mà Hội Mỹ thuật quan tâm trong cuộc vận động sáng tác về biển đảo trong năm 2010 - là điểm nóng vì là tiền tiêu của Tổ quốc. Ai cũng mong có một lần được đi đến đó.
-
THANH TÙNGVào những ngày cuối tháng 7-2010 Đinh Cường từ Mỹ về và Phan Ngọc Minh từ Đà Nẵng ra tổ chức một cuộc triển lãm tranh ở gallery Chiêu Ê - số 89 Minh Mạng, thành phố Huế - nhà riêng của hoạ sĩ Hoàng Đăng Nhuận.
-
TRẦN THANH BÌNHCách đây đúng 9 năm, có một họa sĩ xứ Huế đã lang thang gần 2 tháng trời trên những góc phố cổ kính Hà Nội để "chiêm nghiệm", đó là Lê Quý Long.
-
LÊ QUÝ LONGMùa xuân năm ấy, vào dịp Tết, chợt nhớ đến người bạn đồng nghiệp ở cách thành phố hơn hai kilômét về phía tây dọc theo dòng sông Hương. Anh ở gần chợ Long Thọ, bên trái là con đường đi đến sân Hổ Quyền.
-
SĨ THIỆNTrại sáng tác điêu khắc Quốc tế lần 2 được tổ chức tại Huế đã kết thúc được 3 tháng. Bằng sự lao động sáng tạo, bất chấp cái "mưa thúi đất thúi trời", 14 nhà điêu khắc Việt Nam là 16 nhà điêu khắc đến từ châu Mỹ, châu Âu, châu Á đã để lại cho Huế 30 bức tượng, một món quà vô giá và vĩnh hằng.
-
NGÔ MINHTôi quen biết họa sĩ Đặng Mậu Tựu từ những ngày gửi con trai đi học lớp hội họa ở Nhà Thiếu nhi Huế. Những ngày đó thiếu nhi đến học vẽ đông lắm. Có lớp buổi sáng, buổi chiều, lại có lớp ban đêm. Lớp nào cũng có mặt thầy Đặng Mậu Tựu có mái tóc bồng bềnh như sóng Quy Nhơn, mặt mày hốc hác vì thiếu ngủ và thiếu dinh dưỡng, cặm cụi dạy các cháu cách cầm cọ, pha màu, phác thảo tranh. Rồi thầy Tựu dắt các em đi chơi Bạch Mã, Lăng Cô... để tìm cảm hứng vẽ.
-
LGT: Sau hơn năm tháng bị tai biến, họa sĩ Hoàng Đăng Nhuận đang dần hồi phục trở lại. Ý thức sống là sáng tạo đã thôi thúc người họa sĩ. Và như vậy toile đã căng lại trên khung, màu cũng đã sẵn sàng.A. Camus trong một cơn bệnh đã chiêm nghiệm “Bệnh tật là một dòng tu kín”. Hy vọng rằng trong ngọn lửa sáng tạo nhen lên lần này, tranh Hoàng Đăng Nhuận có thêm nhiều chiêm nghiệm mới trong dòng tu kín của mình.S.H
-
ĐẶNG MẬU TỰU... Về quê, về quê, ai cũng có ít ra một lần về quê.Về cái nơi chôn nhau cắt rốn ấy, dù giàu nghèo đến đâu thì mảnh đất ấy cũng rất thiêng và rất riêng với mình.
-
NGUYỄN NGUYÊN ANTừ những thập niên sáu mươi đến tám mươi của thế kỷ trước, trong làng vẽ Huế, họa sĩ Lê Vinh - một cây cọ cinéma nổi lên như hiện tượng. Tưởng rằng, ông chuyên vẽ tranh quảng cáo, pano, nhưng không, ông có 20 bức vẽ còn lưu giữ trong Bệnh viện Trung ương Huế từ năm 1970 và là người vẽ tranh Bác Hồ to lớn nhất Việt Nam trong thời điểm 1975.
-
HẠNH NHIĐó là tên sê-ri tranh sơn mài của họa sĩ Đinh Khắc Thịnh - người được biết đến nhiều với các tác phẩm mỹ thuật sắp đặt trong các Festival nghề thủ công truyền thống và các Festival Huế.
-
PHAN THANH BÌNH-KHÁNH TRANGNăm nay triển lãm mỹ thuật Bắc Miền Trung lần thứ VIII được tổ chức tại Thanh Hoá, vùng đất địa đầu của khu vực miền Trung. Triển lãm trưng bày 116 tác phẩm của 46 tác giả là hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam và 51 tác giả hội viên Hội VHNT các địa phương. Hội đồng nghệ thuật đã loại 19 tranh vi phạm quy chế về thời gian sáng tác, kích thước (TT-Huế có 3 tranh) và đặc biệt trong đó có 9 tranh bị loại vì chất lượng nghệ thuật kém.
-
PHAN THANH BÌNHHình bóng người phụ nữ xứ Huế từ lâu đã được khắc sâu trong nghệ thuật hội họa với bao tác phẩm, dáng hình và tình cảm sâu nặng, với những vẻ đẹp chiều sâu hài hòa, rung cảm, xao động lòng người. Những tác phẩm ấy đã có ý nghĩa lịch sử lớn lao trong việc khẳng định và làm sáng tỏ hơn những giá trị tinh thần, phẩm chất của con người Huế nói chung và của người phụ nữ Huế nói riêng.
-
Đầu năm 1997, khi mới chuyển về công tác tại Đài Truyền hình Huế, tôi có ý định làm một phim tài liệu nghệ thuật về hoạ sĩ Bửu Chỉ. Sau nhiều lần từ chối, họa sĩ Bửu Chỉ đã đồng ý giúp tôi việc này. Ngày 25-2-97, tôi gửi anh 7 câu hỏi nhằm có thêm tư liệu để lên đề cương kịch bản phim. Hơn 20 ngày sau, anh chuyển cho tôi một thếp giấy vở học trò gồm 13 tờ do tự tay anh viết xong, đề ngày 16-3-1997. Vì nhiều lý do, phim chưa làm được, tôi gửi trả anh các tư liệu đã mượn, riêng bài trả lời phỏng vấn, anh nói tôi hãy giữ làm kỷ niệm về một dự định bất thành.Với tất cả tấm lòng thương quý và kính mến một người Anh, xin được giới thiệu bài trả lời phỏng vấn của Anh mà tôi xem như là những trang di cảo về CUỘC ĐỜI VÀ NGHỆ THUẬT. ĐẠI DƯƠNG
-
ĐẶNG MẬU TỰUGiới họa sĩ xem Bửu Chỉ là một người đặc biệt không chỉ vì tính khí hoặc bởi từ một người học và tốt nghiệp ngành luật nhưng lại tự học vẽ, có tác phẩm từ lúc học Luật rồi trở thành họa sĩ thực thụ, chết sống với nghề, mà vì tác phẩm của anh có một sắc thái riêng, anh đã tạo cho mình một cõi riêng trong nền nghệ thuật đương đại.
-
NGUYỄN TRỌNG TẠOMột ngày cuối năm Con Khỉ, tôi ghé vào Gallery Minh Châu số 7 Lý Đạo Thành, Hà Nội, không phải để chiêm ngưỡng tranh của các bậc thầy hội hoạ Nguyễn Phan Chánh, Bùi Xuân Phái, Nguyễn Tư Nghiêm, Nguyễn Sáng... vẫn thường được bày bán ở đây, hay để thăm cô chủ nhỏ Minh Châu quen thân từ trong Huế như mọi lần, mà để xem tranh của mẹ cô vừa mang từ Huế ra trình làng với giới hâm mộ hội hoạ đất Hà Thành.
-
PV: Ảnh hưởng nào đã cho hoạ sỹ về một thế giới quan có tên gọi là: "Không gian Lê Bá Đảng"? Lê Bá Đảng (L.B.Đ): Không gian của tôi là tạo hoá thiên nhiên hài hoà trong tác phẩm. Không có cô đứng, cô ngồi, cô uỷ lụy, cô say, cô tỉnh, cô chiêm bao; không nhìn thẳng như mọi người mà nhìn từ nhiều góc độ.
-
PHÚC VINHSau một thời gian dài lang bạt giang hồ, tết này, họa sĩ Hoàng Đăng Nhuận quyết định trở về Galery Chiêu Ê, nơi ông đã gắn bó một thời trai trẻ, trú mình trong căn họa thất xinh xắn vừa xây dựng.
-
TRẦN KIÊM ĐOÀNLàm nghệ thuật ở xứ nghèo là một “thiện nghiệp gian nan”! Thiện nghiệp vì làm cho đời vui. Gian nan vì phải sống đời áo cơm vất vả.
-
TRẦN HẠ THÁP Với gần bốn mươi bức tranh trong cuộc triển lãm ở số 4 Hoàng Hoa Thám - Huế khai mạc vào 11 tháng 10 năm 2008, Võ Xuân Huy đã đặt người thưởng ngoạn trước một công trình tổng hợp từ 3 phạm trù sơn mài độc đáo. Sự nối kết truyền thống vào hiện đại này mang tầm vóc đặt để một nguyên lý, xứng đáng để giới bình luận lưu tâm và ghi nhận lâu dài.
.png)
.png)
