Nhà rường với trần và vách đất kiểu Kiến trúc nguyên thủy và độc đáo của xứ Thuận Hóa xưa - Bài 2: Quá trình dựng nhà

08:46 03/11/2014

Nhà rường Huế đã trở thành một di sản vô cùng quý báu của kiến trúc cổ Việt Nam. Tiếp nối kiểu nhà rường của người Việt tại quê cũ Hoan-Ái, cư dân Thuận Hóa với năng khiếu thẩm mỹ sáng tạo, đức tính cần cù và bàn tay khéo léo đã tạo cho nhà rường xứ Huế một bản sắc độc đáo.

Cửa bảng khoa thượng song hạ bản dễ tháo ráp.

Trải qua gần bốn trăm năm với hơn nửa thời gian đầu là Thủ phủ của Đàng Trong, rồi sau đó là chốn kinh kỳ của cả nước, nhà rường Huế đã tiếp thu, phát huy và kết hợp được phần lớn tinh hoa kiến trúc nhà rường của dân tộc Việt.

>> Bài 1: Quá trình chuẩn bị

Quá trình dựng nhà:

Phần công việc của thợ mộc:

Sau khi thợ chạm đã hoàn tất phần điêu khắc, thợ mộc sẽ tập hợp các vật liệu gỗ đã chuẩn bị từ trước ráp (sàm) thành khung nhà. Toàn bộ 24 cột nhà được dựng trên các tảng đá chân cột (được đẽo nguyên khối từ đá tự nhiên) đã được định vị trên nền nhà làm sẵn. Rường gỗ của kiểu nhà này luôn được liên kết với nhau bằng mộng, được khóa bằng các nêm và chốt bằng gỗ hoặc tre, tuyệt đối không dùng các loại đinh bằng kim loại. Chân của tất cả 14 cột hàng ba được liên kết với nhau bằng hệ thống đà gỗ cách mặt nền khoảng 5cm. Phần mặt tiền của căn nhà là các bộ cửa bảng khoa thượng song hạ bản gồm 5 lá ở gian giữa và 4 lá ở mỗi gian thuộc hai chái bên. Các lá cửa đều có thể tháo ráp được một cách dễ dàng khi cần. Chốt khóa từ bên trong bằng gỗ rất đơn giản và dễ sử dụng nhưng không kém phần chắc chắn.

Phần công việc của thợ tre:

Tiếp theo công đoạn lắp ráp rường gỗ của thợ mộc là công đoạn làm rường tre của các thợ tre. Bắt đầu là việc làm lớp mái (trần) thứ nhất. Hầu hết đòn tay, rui của ngôi nhà được làm từ tre đã ngâm đúng qui trình kỹ thuật vốn có từ xa xưa, buộc bằng lạt (dây) mây, cố định bằng các chốt (đinh) làm bằng tre. Nơi giao nhau của các đòn tay giữa các mái được liên kết âm dương với nhau và gác trên các kèo quyết rất chắc chắn.

Đòn tay, rui tre, lồ ô lót trần, lạt mây vẫn bền bỉ dài theo năm tháng.

Sau khi hoàn thành phần đòn tay và rui, thợ tre dùng tre lồ ô đã đập dập thành mặt phẳng lát kín lên trên bề mặt rui theo chiều song song với các đòn tay, phần cật (vỏ) hướng xuống dưới, ruột ngửa lên trên. Tiếp theo là việc lợp đất lên trần nhà. Cần chọn loại đất thịt thuần để có độ kết dính tốt, đất phải được lấy ở độ sâu hơn 1m và loại bỏ tất cả các tạp chất, kể cả các loại rễ cây. Người thợ lấy rơm trộn với đất và nước, nhào kỹ bằng chân đến khi thật đều và dẻo rồi đắp lên trần nhà trình tự từ dưới thấp cao dần lên đến nóc theo từng lớp liên tiếp nhau, lèn chặt và vuốt kỹ. Độ dày trung bình của lớp đất khoảng 8cm. Công việc này cần được làm thật nhanh và đều tay để toàn bộ khối trần bằng đất liên kết đồng bộ với nhau, tránh bị rạn nứt.

Phía trên lớp trần bằng đất khoảng 30cm là lớp mái nhà lợp bằng cỏ tranh. Phần này cũng được làm với đầy đủ cột chống, đòn tay, rui, mè bằng tre như phần mái của loại nhà tre lợp tranh thông thường.

Lớp trần bằng đất trộn rơm vẫn bền bỉ với thời gian trong khí hậu khắc nghiệt của xứ Huế.

Vách tường:

Vách tường nhà được làm từ 3 loại vật liệu chính là tre, rơm và đất. Tre được dùng làm cốt liên kết với hệ thống đà gỗ nối giữa các cột hàng ba. Các nan tre có chiều ngang từ 2cm đến 3cm được buộc chặt với nhau bằng dây lạt tạo thành những ô hình vuông có cạnh khoảng 10cm. Người xưa gọi hình thức đan cốt tre này là “đan rục rịch”. Các thợ dùng rơm chuẩn bị sẵn trộn với đất và nước, nhào kỹ bằng chân cho thật dẻo rồi đắp lên “rục rịch”. Lúc đắp đất hai người thợ đứng trong và ngoài cần biết ý nhau để phối hợp nhịp nhàng và chặt chẽ nhằm đảm bảo sự bền chắc và vẻ thẩm mỹ cho bức tường. Bề mặt tường cần được lèn thật kỹ và cán láng như tô tường nhà. Sau đó dùng vữa vôi tô lên bên ngoài, cuối cùng dùng chổi quét nước vôi pha màu cho mặt tường. Loại vách tường này nhác trông không khác gì tường xây bằng gạch.

Sau hơn bảy năm thi công, ngôi nhà rường có kiến trúc phức hợp này mới được hoàn thành. So với các loại nhà rường khác, loại nhà này có nhiều công năng vượt trội:

1, Chân tường gá trên đà gỗ cách ly với nền nhà làm cho căn nhà thoáng và nhiều ánh sáng hơn.
2, Nhà rất mát về mùa hè nhờ lớp trần bằng đất cách ly với mái lợp, do đó không hấp thu trực tiếp nhiệt từ ánh nắng mặt trời.
3, Nhà khá ấm về mùa đông nhờ lớp trần và tường bằng đất giúp cách nhiệt rất tốt với môi trường bên ngoài.
4, Vật dụng trong nhà không bị ẩm mốc ngay cả trong những tháng mưa dầm nhờ lớp đất đắp trần nhà và tường đất có tác dụng hút ẩm.
5, Khoảng cách giữa mái và trần nhà bằng đất có tác dụng cách ly ngọn lửa khi có hỏa hoạn.
6, Tăng tính năng chống bão vốn có của nhà rường lên nhiều lần dựa trên nguyên tắc dòng đối lưu của không khí nhờ vào sự thông thoáng giữa mái và trần nhà bằng đất.

Cũng như phần lớn các nhà rường khác, cách bố trí không gian trong ngôi nhà này mang đậm phong cách truyền thống văn hóa xứ Huế. Phần hậu của gian chính giữa là nơi thờ tự. Phần giữa gian này được kê bộ ván ngựa bằng gỗ kiền đen bóng. Liền kề phía chái trên là bộ bàn độc sáu ghế dùng để tiếp khách. Liền kề phía chái dưới là cái rương lớn bằng gỗ có 4 chân gắn 4 bánh xe (gọi là rương xe). Phần hậu của chái trên được kê một chiếc giường lèo (giường nhỏ làm bằng tre) làm nơi nghỉ ngơi của nam gia chủ để tiện việc nhang khói thờ phụng. Khu vực hậu chái dưới được ngăn cách với bên ngoài bằng tường đất, ván và cửa gỗ. Đây là phần không gian kín duy nhất của ngôi nhà.

Phía trước ngôi nhà, ngay trục chính qua một khoảnh sân là bức bình phong được tạo bởi mấy gốc lão mai soi bóng xuống cái bể cạn có hòn non bộ làm điểm nhấn phong thủy, bên cạnh được trồng xen với nhiều loài hoa khác. Dọc theo lối đi là hai hàng chè tàu được chăm chút, cắt tỉa cẩn thận trông như hai bức tường thành màu xanh lục hòa vào với màu xanh của mận, mít, chuối, cau, dâu gia… trong khu vườn tạo nên một khoảng không gian xanh mát.

Ở trong ngôi nhà này, người ta dễ có được cảm giác gần gũi với thiên nhiên nhờ màu xanh của cây trái, Sự mộc mạc dân dã hơn với rường gỗ, tre, trần đất, thanh thản hơn trong không gian tĩnh lặng của làng quê…

Qua ngót trăm năm, ngôi nhà vẫn bền bỉ trong khí hậu khắc nghiệt của miền Trung. Mọi thứ hầu như vẫn còn nguyên vẹn ngoại trừ phần tranh lợp đã được tạm thay bằng tole và nền đất nện được tráng lại bằng xi măng để tiện dụng hơn.

Với kết cấu chủ yếu chỉ bằng vật liệu tại bản địa, với kiến trúc và kỹ thuật tạo tác đặc trưng của nhà rường nguyên thủy ở xứ Thuận Hóa xa xưa từ thời mới mở cõi, Ngôi nhà rường nói trên xứng đáng được xem là nguyên bản của nhà cổ xứ Thuận Hóa còn lại đến ngày nay.

Ông Nguyễn Ái Quyệt, cháu nội của Người đã dày công xây dựng công trình, cũng là người đã và đang cố gắng gìn giữ kho báu kiến trúc này hiện vẫn đang ngày đêm trăn trở: “Với trào lưu phá nhà cũ xây mới lại bằng bê tông như hiện nay, hết đời mình không biết con cháu có tiếp nối bảo tồn được ngôi nhà này nữa hay không?!”…

Theo Nguyễn Ái Phương (tapchikientruc.com.vn)

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Chuẩn bị cho việc sản xuất dự án phim điện ảnh “Hoàng Hậu Cuối Cùng

Lãnh đạo tỉnh Thừa Thiên Huế thăm hỏi, động viên các hộ dân vùng lũ

Sáng 16/11, đồng chí Lê Trường Lưu - UV Trung Ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy; đồng chí Nguyễn Văn Phương, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh; đại tá Nguyễn Thanh Tuấn – UVBTV Tỉnh ủy, Giám đốc Công an tỉnh cùng nhiều đồng chí Lãnh đạo tỉnh, sở, ban, ngành đã đi kiểm tra công tác phòng chống mưa lụt ở các địa bàn thấp trũng.
Mưa lũ gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản tại Thừa Thiên Huế

Từ ngày 13 - 15/11, trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên – Huế xảy ra mưa to và rất to đã khiến các tuyến đường bị sạt lở, ngập nặng ảnh hường đến tính mạng và cuộc sống của người dân.
Tiếp tục bảo tồn, khai thác, phát huy giá trị di tích Cố đô Huế

Sáng 13/11, đoàn công tác của Ban Tuyên giáo Trung ương do đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương dẫn đầu đã có buổi làm việc với tỉnh Thừa Thiên Huế về công tác quy hoạch, bảo tồn, quản lý, khai thác, phát huy giá trị di tích Cố đô Huế.
Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Nguyễn Trọng Nghĩa thăm Hội chợ - Triển lãm Việt Nam – Lào

Ngày 13/11, đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương đã đến thăm và chỉ đạo Hội chợ - Triển lãm trong khuôn khổ chuỗi sự kiện “Ngày hội thắm tình hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Lào năm 2023" do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp cùng UBND tỉnh Thừa Thiên Huế tổ chức diễn ra tại Huế từ ngày 11 – 15/11/2023.
Công điện chủ động phòng, ngừa, ứng phó với mưa lũ, sạt lở đất

Theo bản tin dự báo của Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh. Sáng ngày 13/11, bộ phận không khí lạnh đã ảnh hưởng đến tỉnh Thừa Thiên Huế, trời chuyển lạnh, nhiệt độ thấp nhất ở vùng núi A Lưới từ 17-19 độ C, các nơi khác 19-21 độ C. Từ ngày 13/11 đến ngày 17/11 trên đất liền tỉnh ta có mưa to, mưa rất to. Tổng lượng mưa phổ biến 250-500mm, có nơi trên 800mm. Vùng biển ngoài khơi của tỉnh có gió mạnh cấp 6, có lúc cấp 7, giật cấp 8-9; biển động mạnh. Sóng biển cao 2,5-4m; cần đề phòng nguy cơ xảy ra lũ quét, sạt lở đất tại khu vực vùng núi và ngập úng các khu vực trũng thấp; dông, lốc, sét và gió giật mạnh.
Giao lưu nghệ thuật Việt Nam-Lào “Nghĩa tình sắt son-đời đời bền vững”

Tối ngày 11/11, tại Thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế diễn ra Chương trình giao lưu nghệ thuật Việt Nam-Lào với chủ đề: “Nghĩa tình sắt son-đời đời bền vững”. Chương trình nằm trong chuỗi sự kiện “Ngày hội thắm tình hữu nghị đặc biệt Việt Nam – Lào năm 2023”, do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Uỷ ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế tổ chức, nhân kỷ niệm 61 năm ngày năm ngày thiết lập quan hệ Ngoại giao Việt Nam – Lào (1962 – 2023) và 46 năm ngày hai nước ký Hiệp ước hữu nghị và hợp tác (1977 – 2023).
Tọa đàm khoa học triển vọng hợp tác báo chí truyền thông Việt Nam - Lào: Thách thức và giải pháp.

Chiều ngày 11/11, trong chương trình “Ngày hội thắm tình hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Lào năm 2023” đã diễn ra Tọa đàm khoa học triển vọng hợp tác báo chí truyền thông Việt Nam - Lào: Thách thức và giải pháp.
Khai mạc Chương trình “Ngày hội thắm tình hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Lào năm 2023”

Sáng ngày 11/11, tại Thành phố Huế, Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với UBND tỉnh Thừa Thiên Huế tổ chức khai mạc Chương trình “Ngày hội thắm tình hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Lào năm 2023”, nhân kỷ niệm 61 năm ngày năm ngày thiết lập quan hệ Ngoại giao Việt Nam - Lào (1962 - 2023) và 46 năm ngày hai nước ký Hiệp ước hữu nghị và hợp tác (1977 - 2023).
Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Phan Ngọc Thọ chia sẻ về vai trò của báo chí trong việc xây dựng và phát triển Thừa Thiên Huế

Sáng 9/11, Hội Nhà báo tỉnh tổ chức hội nghị chuyên đề về xây dựng và phát triển tỉnh Thừa Thiên Huế đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và vai trò của báo chí.
Tổng kết và trao Giải thưởng cuộc thi Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2023

Sáng ngày 8/11, UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế tổ chức Lễ tổng kết và trao Giải thưởng cuộc thi Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tỉnh năm 2023.
Ủy ban nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế đã tổ chức họp báo thường kỳ tháng 10

Chiều ngày 7/11, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế đã tổ chức họp báo thường kỳ tháng 10, thông tin đến các cơ quan báo chí về Tình hình kinh tế - xã hội 10 tháng đầu năm, dự ước thực hiện năm 2023 và dự kiến Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2024.
Công bố 06 món ẩm thực tiêu biểu Thừa Thiên Huế

Chiều ngày 07/11, tại thành phố Huế, Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam (VCCA) tổ chức lễ công bố và trao chứng nhận 06 món ẩm thực tiêu biểu tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn I - 2022; Phát động bình chọn đề cử giai đoạn II - 2023 trong “Hành trình tìm kiếm giá trị văn hóa ẩm thực tiêu biểu Việt Nam” và trao chứng nhận hội viên Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Thừa Thiên Huế.
Chương trình Ngày hội thắm tình hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Lào năm 2023 sẽ tổ chức tại Thừa Thiên Huế

Chiều 6/11, Bộ Thông tin và Truyền thông cùng UBND tỉnh Thừa Thiên Huế và Đại sứ quán Lào tại Việt Nam đã cung cấp thông tin về chương trình “Ngày hội thắm tình hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Lào năm 2023”.
Khai mạc trại sáng tác VHNT về đề tài "Phòng, chống tham nhũng" năm 2023

Chiều 01/11, Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Thừa Thiên Huế đã tổ chức trại sáng tác văn học nghệ thuật với chủ đề "Phòng, chống tham nhũng" năm 2023.
Thừa Thiên Huế và Thành phố Hồ Chí Minh ký kết hợp tác, phát triển các hoạt động văn hóa và thể thao giữa Tỉnh giai đoạn 2023 – 2025.

Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế và Thành phố Hồ Chí Minh vừa phối hợp tổ chức Hội nghị ký kết Bản thỏa thuận về đẩy mạnh hợp tác, phát triển các hoạt động văn hóa và thể thao giữa Thành phố Hồ Chí Minh và tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2023 – 2025.
Vinh danh Tiến sĩ Trần Quang Hóa đạt giải thưởng của Viện Hàn lâm Khoa học Pháp

Chiều 26/10, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế tổ chức lễ vinh danh Tiến sĩ Trần Quang Hóa, Phó Trưởng khoa Toán học vừa đoạt giải thưởng Tremplin “Bệ phóng hợp tác song phương trong nghiên cứu giữa Pháp với các nước ASEAN” của Viện Hàn lâm Khoa học Pháp.
Phát động Hội thi trực tuyến tìm hiểu về nền tảng số Hue-S

Sáng ngày 23/10/2023, Sở Thông tin và Truyền thông tổ chức Lễ phát động Hội thi trực tuyến tìm hiểu về nền tảng số Hue-S.
Đón đọc Tạp chí Sông Hương số 417, tháng 11 - 2023
Tọa đàm khoa học về Đại tướng Nguyễn Chí Thanh dự kiến diễn ra cuối tháng 12

Bộ Quốc phòng vừa phối hợp với Ban Tuyên giáo Trung ương, tỉnh Thừa Thiên Huế tổ chức Hội nghị họp bàn Kế hoạch tổ chức Tọa đàm khoa học cấp Bộ Quốc phòng kỷ niệm 110 năm Ngày sinh Đại tướng Nguyễn Chí Thanh (01/01/1914 - 01/01/2024).
Có chiến lược thu hút nguồn lực trong và ngoài nước để duy trì và phát triển văn hóa

Sáng 18/10, Đoàn khảo sát của Ban Chỉ đạo tổng kết 40 năm đổi mới về xây dựng, phát triển văn hóa, xã hội và xây dựng con người Việt Nam do đồng chí Nguyễn Đức Hải - UVTW Đảng, Phó Chủ Quốc hội làm Trưởng đoàn đã có buổi làm việc với Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế. Tiếp và làm việc với đoàn có UVTW Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh, Trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Lê Trường Lưu; UVTVTU, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Nguyễn Thanh Bình; UVTVTU, Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Hoàng Khánh Hùng cùng các sở, ban, ngành liên quan.