Ký ức về nghề làm ghe thuyền của người Dã Lê
Vào một buổi chiều, tình cờ đi quanh làng Dã Lê Thượng, phường Thủy Phương, tôi thấy chú Dương Văn Thọ (56 tuổi) ở tổ 01 (phường Thủy Phương, thị xã Hương Thủy) đang quét dầu cho chiếc ghe mới đan của mình. Trong trí nhớ của mình và những gì mình biết, tôi chợt nhận thấy bóng dáng của một cái nghề mà ngày xưa người làng mình đã làm: nghề làm, đan ghe thuyền.
Nhiều người, ắt hẳn đã biết về một đoạn trong sách Phủ Biên Tạp Lục của cụ Lê Quý Đôn (1726 - 1784) có viết rằng: Dã Lê đan gót và làm mui thuyền (mũi thuyền). Có thể, ngày xưa, cụ Lê Quý Đôn chỉ viết ngắn gọn như vậy và chỉ lấy một công đoạn làm thuyền để nói về cái nghề truyền thống của Dã Lê (bao gồm cả làng Dã Lê Chánh ở Thủy Vân và Dã Lê Thượng ở Thủy Phương). Thế nhưng, theo các cụ già trong làng kể lại, làm ghe thuyền, quan trọng nhất chính là làm cái mũi, cái lái. Bởi thuyền, ghe đi nhẹ hay không, có nổi tốt trên nước hay không là nhờ kỹ thuật lận mui (làm mũi) thuyền. Cho nên cũng có thể hiểu rằng, cụ Lê Quý Đôn lấy cái cơ bản, cái quan trọng nhất để nói cái tổng thể của nghề vậy!
Trong ký ức vụn vặt của mình, tôi còn nhớ khi nhỏ, mệ nội tôi có 2 chiếc ghe. Mỗi lần chuẩn bị đến vụ lúa mới, mệ nội lại gọi mấy đứa cháu đi tát nước trong ghe ra, nâng ghe lên mặt nước hói. Sau đó, mệ đi gọi thợ tới sửa chữa ghe. Người thợ hay sửa ghe cho mệ nội tôi là ông Nguyễn Công Hối, ở gần nhà.
Như thường lệ, ông mang theo nào là khoan (loại khoan kéo bằng cách xoắn dây), đục, bào … Ông nói mệ nội tôi đi mua các loại dây cước, dây mây và ít vỏ cây tràm (loại tràm có vỏ xốp xốp, có khả năng chống thấm nước). Sau đó, ông Hối cắm cúi chèn mấy tấm đệm lót giữa các tấm ván ghe. Những tấm đệm bằng gỗ thầu đâu (cây xoan, còn gọi là sầu đông), mềm, nhẹ, không bị mối mọt. Nghĩ cũng lạ, ngay cả các loại hà cũng hầu như không ăn được nó.
Rồi ông Hối lại dùng một cái đục không sắc, vừa nhét vỏ tràm vừa gõ nhẹ để chèn vỏ tràm vào những khoảng trống giữa tấm đệm và ván thuyền. Làm đến đâu, ông nấc dây mây hoặc dây cước đến đó. Dây cước được nấc theo kiểu xoắn chân rết. Đại khái là thế. Cho đến khi nào ông kiểm tra nước không thấm vào ghe được nữa là xong.
Gần 20 năm trước, trong làng Dã Lê Thượng, ngoài ông Hối ra, còn có nhiều thợ làm ghe, thuyền và cả sửa chữa nữa như ông Dương Văn Khá, ông Trần Văn Lớn, ông Trương Văn Tê và mấy thợ ngoài xóm Lợi Nông nữa. Khi những chiếc xe công nông chưa phổ biến, những chiếc xe tải hạng nhẹ chưa ra tới các cánh đồng thì ghe, nôốc (thuyền nhỏ) là phương tiện vận chuyển lúa chủ yếu của người làng nói riêng và hầu hết các làng có làm ruộng ở đồng bằng nói chung. Vì thế, những người thợ nói trên gần như không làm hết việc mỗi khi vụ mùa cận kề.
Bên cạnh những người làm, sửa chữa ghe, thuyền bằng gỗ, còn có những người chuyên đan ghe tre. Ngày trước, người có tiền thì đóng ghe, thuyền bằng gỗ, không có tiền hoặc ít tiền thì thuê lận (đan) một chiếc ghe tre. Theo ông Dương Văn Thọ, kiểu đan chiếc ghe cũng như đan một tấm gót vậy. Có lẽ, ngày xưa, các loại ghe đan bằng tấm tre nứa cũng có cách thức đan như đan tấm gót và người làng nói riêng, người Việt chúng ta nói chung, đã phát triển kỹ thuật đó thành kỹ thuật đan ghe bằng tre nứa.
Khi đan xong tấm phên của chiếc ghe, người thợ sẽ chọn 2 cây tre dài và có thân to để chặt và chẻ đôi 2 cây tre đó. Rồi đục lỗ ở 2 đầu sao cho chiều dài tấm phên sẽ dài hơn khoảng cách của 2 đầu có đục lỗ cặp cây tre. Bằng cách kẹp, rồi níu, rồi nống bằng các thanh tre ngắn khác ở đoạn giữa, người thợ tạo dáng một chiếc ghe. Rồi cặp, lận các góc tấm phên sao cho ăn khớp với bộ nẹp của nó. Sau khi phơi một thời gian cho khô hẳn tre (tấm đan, thanh nẹp …), người thợ sẽ tiến hành quết dầu.
Ngày xưa, khi chưa có loại dầu hắc (nhựa đường), người thợ dùng dầu rái lấy từ cây rái trên rừng về, hoặc loại nhựa từ cây sơn, để quết lên chiếc ghe. Ban đầu, người thợ quết ở bên ngoài ghe một lớp thật dày, sau đó, phơi ghe vài ba ngày. Tiếp theo lại lật ghe lại và quết bên trong. Phơi tiếp mấy ngày. Sau đó lại làm quy trình cũ, cho đến khi nào cảm thấy dầu ngấm đủ để bảo vệ chiếc ghe thì thôi.
Ngày nay, sự phát triển của các phương tiện cơ giới và xe cộ có thể ra đến tận chân ruộng, thì những chiếc ghe, thuyền dần ít được sử dụng. Những người thợ xưa cũng dần vắng bóng. Những người đã khuất thì có lẽ cũng chưa kịp truyền nghề cho học trò, học trò thì có lẽ cũng ít nhớ về những kỹ thuật mà thầy mình đã truyền dạy. Dù có nhớ, họ cũng không có nhiều cơ hội thể hiện tay nghề. Có lẽ vậy, cả làng Dã Lê Thượng chỉ còn 2 người có thể đan được ghe tre. Trong đó, có ông Dương Văn Thọ ở xóm Bến Chợ, nay là tổ 1 phường Thủy Phương, thị xã Hương Thủy.
Dẫu ít, nhưng sự đoạn tuyệt của một nghề được ghi lại đã gần 300 năm trong sách cổ đã cho thấy một nghề thủ công truyền thống có bề dày của Dã Lê nói riêng và vùng đất Hương Thủy nói chung. Trong tiến trình phát triển ngày nay, có thể, những chiếc ghe, nôốc ít hữu dụng, tuy vậy, ở vùng đất từng có kênh, hói nhiều như Hương Thủy, những phương tiện đó đã góp phần đưa người đi khai phá thưở ban đầu khai hoang lập ấp./.
Đình Đính
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
“Sông Như Rắn”, đó là tên phòng triển lãm tranh của Họa sĩ Đặng Mậu Tựu được khai mạc vào chiều ngày 3/2 tại Gallery Sông Như, số 14 kiệt 7 đường Nguyễn Công Trứ, Huế.
-
Chiều 2/2, Liên hiệp các Hội VHNT tỉnh Thừa Thiên - Huế phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh và Chi hội Mỹ thuật Việt Nam tại Huế tổ chức khai mạc triển lãm mỹ thuật mừng Xuân Quý Tỵ 2013 tại 26 Lê Lợi (TP Huế).
-
Chiều 18/1, Hội Nhà văn Thừa Thiên Huế tổ chức tổng kết hoạt động năm 2012 và bàn phương hướng hoạt động năm 2013.
-
Tối ngày 05/01/2013, Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật tỉnh Thừa Thiên Huế đã phối hợp với Trung tâm truyền hình Việt Nam tại Huế tổ chức Chương trình truyền hình trực tiếp “Tôn vinh Văn học nghệ thuật Thừa Thiên Huế năm 2012” trên sóng VTV Huế.
>>Văn học nghệ thuật Thừa Thiên Huế có nhiều khởi sắc -
Chiều ngày 29/12, tại 26 Lê Lợi (Huế), Hội Nghệ sỹ Sân khấu Thừa Thiên Huế đã tổ chức bế mạc trại sáng tác Kịch bản sân khấu năm 2012.
-
Chiều 27/12, Liên hiệp Các hội VHNT Thừa Thiên Huế đã tổ chức “Hội nghị tổng kết tình hình hoạt động năm 2012 và triển khai phương hướng nhiệm vụ hoạt động năm 2013” tại trụ sở 26 Lê Lợi, thành phố Huế.
-
Chiều 23/12, Liên hiệp các Hội VHNT cùng nhóm bạn hữu và gia đình cố họa sĩ Bửu chỉ tổ chức bế mạc triển lãm tác phẩm của Bửu Chỉ và giới thiệu tập sách “Bửu Chỉ - Đường bay nghệ thuật và ký ức trần gian” tại trụ sở Liên hiệp các Hội VHNT, 26 Lê Lợi thành phố Huế.
-
Sáng ngày 21/12, tại số 9 phạm Hồng Thái- Huế, Tạp chí Sông Hương đã tổ chức gặp mặt cộng tác viên và trao tặng thưởng Sông Hương năm 2012.
-
Nhân kỉ niệm 10 năm ngày mất của Cố họa sĩ Bửu Chỉ (14/12/2002 - 14/12/2012), chiều 14/12, Liên hiệp các Hội VHNT, Chi hội Mỹ Thuật Việt Nam và Hội Mỹ Thuật TT Huế cùng gia đình tổ chức Khai mạc triển lãm tác phẩm của Bửu Chỉ tại 26 Lê Lợi, thành phố Huế.
-
SHO - Nhân 61 năm ngày Truyền thống Mỹ thuật Việt Nam, 55 năm ngày thành lập Hội Mỹ Thuật Việt Nam; chiều ngày 07/12, Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Thừa Thiên Huế, Chi hội Mỹ thuật Việt Nam tại Huế, Hội Mỹ thuật Thừa Thiên Huế phối hợp tổ chức Khai mạc phòng triển lãm mỹ thuật Mừng ngày Mỹ thuật Việt Nam 2012 và Trao giải thưởng tác phẩm mỹ thuật xuất sắc năm 2012, diễn ra tại Trung tâm Văn hóa Phương Nam, số 15 Lê Lợi, Huế.
-
Nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngày sinh nhà văn Hồng Nhu và nhân dịp nhà văn vinh dự nhận giải thưởng nhà nước cho các tác phẩm Vịt trời lông tía bay về, Trà thiếu phụ...Hội nhà văn Thừa Thiên Huế đã tổ chức buổi tọa đàm, giao lưu gặp mặt giữa nhà văn Hồng Nhu và đông đảo bạn đọc vào chiều ngày 16/11/2012.
-
SHO - Nhân 10 năm ngày mất của cố họa sĩ - điêu khắc gia Lê Thành Nhơn (4.11.2002 - 4.11.2012), Liên hiệp các Hội VHNT Thừa Thiên - Huế, Sở VHTTDL, Trường Đh Nghệ thuật Huế, Trung tâm văn hóa Phật giáo Liễu Quán cùng gia đình, bạn bè thân hữu đã tổ chức các hoạt động triển lãm và tọa đàm về ông vào sáng ngày 4/11, tại Trung tâm Văn hóa Phật giáo Liễu Quán Huế .
-
SHO - Chiều 30/10, Tạp chí Sông Hương và các anh chị phong trào đô thị Huế tổ chức buổi giới thiệu tập sách “Hoàng Văn Trương - Đời & thơ và kỷ niệm bạn bè”, diễn ra tại tòa soạn Tạp chí, số 9 Phạm Hồng Thái, thành phố Huế.
-
SHO - Chiều ngày 26/10, Hội Nhà văn Thừa Thiên Huế phối hợp với khách sạn Thanh Uyên tổ chức giới thiệu ra mắt tập truyện ngắn Điểm nhìn của tác giả Lãng Hiển Xuân.
-
SHO - Sáng ngày 10/10, tại Thư viện Tổng hợp tỉnh, Sở Thông tin và Truyền thông Thừa Thiên Huế đã phối hợp với các nhà xuất bản, công ty in và công ty phát hành sách tổ chức khai mạc triển lãm sách Thừa Thiên Huế - Việt Nam lần thứ nhất. Đây là hoạt động chào mừng kỷ niệm 60 năm thành lập ngành Xuất bản - In - Phát hành sách Việt nam (10/10/1952 - 10/10/2012).
-
SHO - Chiều ngày 07/10, Tạp chí Sông Hương phối hợp với Trung tâm Văn hóa Phật giáo Liễu Quán tổ chức giới thiệu tác phẩm “Đi tìm ngọn núi thiêng” của nhà văn Nguyễn Văn Dũng.
-
SHO - Nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhà thơ Hàn Mặc Tử (22/9/1912 - 22/9/2012), tối ngày 21/9, Hội Nhà văn Thừa Thiên Huế phối hợp với Công ty Văn hóa Phương Nam tổ chức đêm thơ Tìm lại Gái quê, diễn ra tại Nhà sách Phương Nam Phú Xuân, Huế.
-
SHO - Chiều ngày 15/9, Tạp chí Sông Hương đã tổ chức buổi giới thiệu tác phẩm Khúc ru nơi lưng núi của nhà thơ Phạm Thị Phương Thảo, buổi giới thiệu diễn ra tại Tòa soạn Tạp chí, số 9 Phạm Hồng Thái, Huế. Đây là hoạt động nằm trong Chương trình Phát triển không gian văn hóa của Tạp chí Sông Hương.
-
Tối 14/9/2012, Tuần lễ Liên hoan Phim Đức tại Huế đã được khai mạc tại Trung tâm Văn hóa Thông tin tỉnh 42 Hùng Vương - Huế. Gần 800 khán giả đã đội cơn mưa rất to trước đó để đến xem.
-
Trong khuôn khổ các hoạt động chào mừng Năm đoàn kết hữu nghị Việt Nam-Lào 2012, vào tối 13/9, Ủy ban Nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế tổ chức chương trình giao lưu văn hóa, thể thao và du lịch giữa tỉnh Thừa Thiên-Huế và các tỉnh Salavan và Sekong của Lào tại Trung tâm Văn hóa Thông tin.
.png)
.png)
