Hai đạo sắc phong cho người có công trị thủy ở làng Bàn Môn xã Lộc An huyện Phú Lộc, TT. Huế

16:18 08/02/2010
TRẦN VĂN QUYẾNTrong quá trình đi điền dã thu thập tư liệu Hán Nôm ở huyện Phú Lộc Thừa Thiên Huế, chúng tôi đã được tiếp cận hai đạo sắc phong cho người có công trị thủy ở từ đường dòng họ Lê Kim, thôn Đông, làng Bàn Môn, xã Lộc An.

Từ hai đạo sắc, tìm lại trong các nguồn sử địa phương và của triều Nguyễn, chúng tôi thấy được vào những năm 60 của thế kỷ XIX ở huyện Phú Lộc, đã diễn ra quá trình trị thủy đầy kiên nhẫn và hiệu quả của nhân dân. Trong công cuộc trị thủy đó, người có công lớn nhất là Dinh Điền Sứ Trần Đình Túc và Suất Đội trưởng Lê Dõng (người được triều đình phong thần trong hai đạo sắc).

1. Công cuộc trị thủy ở huyện Phú Lộc phủ Thừa Thiên những năm 60 của thế kỷ XIX

Tổ tiên ta từ xa xưa đã biết lợi dụng nước sông lên để đưa nước vào đồng ruộng. “Với nghề nông, người ta hiểu rằng khi giành được quyền chủ động trị thủy cho cây lúa thì điều đó sẽ đưa đến bao nhiêu đổi mới trong cuộc sống”(1). Hệ thống thuỷ lợi nhằm ngăn ngừa nước lụt ở các sông lớn, đưa nước vào ruộng cao, làm cho bãi biển bồi lắng và hết mặn, liên lạc giữa các hệ thống sông lớn với nhau để khiến cho thế nước được quân bình.

Đất đai nông nghiệp ở huyện Phú Lộc trước đây hàng năm thường bị nhiễm mặn do sự ăn sâu của các lưỡi nước mặn từ phá Hà Trung, đồng ruộng thường chỉ canh tác được 1 vụ, năng suất rất thấp và thường xuyên bị mất mùa. Do vậy công tác trị thủy ở đây là rất quan trọng. Vào năm 1864, khi được cử làm Dinh Điền Sứ hai tỉnh Quảng Trị và Thừa Thiên, Trần Đình Túc đã xin triều đình khơi sông từ Hà Trữ đến Hà Trung, đặt thêm các cửa cống để nước tiêu đi nhiều lối, đưa nước ngọt chảy vào đồng ruộng. Đồng thời đến tháng 3 năm đó, ông dâng sớ xin mộ dân lập các ấp Quý Lộc, Mỹ Thuận, Lương Tri, Lương Sơn Tây (thuộc huyện Phú Lộc), nhận khẩn ruộng như lệ năm Tự Đức thứ 6 (1853) (tức là sau 6 năm mới tính thuế) và xin cho mỗi suất đinh vay trước 20 quan tiền. Vua đều đồng ý cho làm(2). Trong thời gian này Trần Đình Túc đã hướng dẫn nhân dân làng Bàn Môn đắp đập sông Truồi (Hưng Bình giang để ngăn nước mặn, giữ nước ngọt, chủ động tưới tiêu cho hàng vạn mẫu ruộng, biến đồng ruộng một vụ thành ruộng hai vụ ở hai tổng An Nông và Lương Điền.

Trong quá trình tiến hành đắp đập Truồi ông Lê Dõng (dòng họ Lê Kim thôn Đông làng Bàn Môn) làm chức Suất Đội trưởng có vai trò quan trọng, góp phần vào sự thành công và hiệu quả của đập Truồi. Đập Truồi được đắp bằng việc lợi dụng địa hình, kỹ thuật uốn dòng, phân dòng và ngăn dòng hiệu quả.  Trên 100 năm nay đất phù sa sông Truồi được chặn lại, bồi đắp cho hàng ngàn mẫu ruộng nhất đẳng điền (ở các xứ Ba Gò, Cồn Nổi, Bàu Mới, Càng Cua, Đồng Rớ… thuộc huyện Phú Lộc ngày nay)(3).

Gia phả dòng họ Trần Đình ở thôn làng Bàn Môn còn ghi rõ sự việc này như sau: Trong khoảng năm 1860 - 1865 ông (Trần Đình Túc) đã về định cư ở làng Bàn Môn (tức Truồi hiện nay) cùng với các con cháu lập thêm làng An Hà xã Lộc An… Thời gian ở Truồi ông giúp đỡ nhân dân làng Hà Trung, Hà Trữ (huyện Phú Vang) và các làng Mục Bài, Bàn Môn, An Hà… (huyện Phú Lộc) thau chua rửa mặn, đắp đập, be bờ, tạo thêm hàng ngàn mẫu ruộng đất mới(4).

Trong bài “Ký sự tự châm” Trần Đình Túc có đoạn viết:

“... Bút nghiên về với xóm làng/ Sớm hôm cần mẫn điểm trang ruộng vườn/ Bạn bè cùng với lão nông/ Đào sông ngăn đập thỏa lòng bấy nay/ Dạy con cháu, nhắc tớ đầy/ Đứa chom hói nọ, đứa cày ruộng kia/ Tiếng chim thánh thót quanh hè/ Cá tung tăng nhảy dưới khe lững lờ/ La ông (*) lụm khụm chào thưa/ Ruộng xưa ta đắp bây giờ đã nên/ Hơn năm trăm mẫu thành điền/ Công dân mọn mọn nhờ quyền cao cao/ Xin dâng dưỡng lão chốn nào/ Kẻo lòng trên dưới ước ao những ngày
(**)Biết tình cố cựu xưa nay/ Ơn vua ban cấp, lộc đầy chung thân/ Chi phiền của lính công dân/ Lảnh lòng ruộng ấy xin dâng lại làng... ”(5)

Để có được hơn 500 mẫu tự điền đó, ngoài công lao của Dinh Điền Sứ Trần Đình Túc, nhân dân làng Bàn Môn cũng không bao giờ quên công ơn của Suất Đội trưởng Lê Dõng. Ông có vai trò quan trọng trong quá trình tiến hành chỉ đạo đắp đập Truồi cùng Dinh Điền Sứ Trần Đình Túc. Ngoài ra, Lê Dõng còn phối hợp với cụ Lang ở Hà Trung (huyện Phú Vang) trong nhiều năm huy động nhân lực, tài lực đắp đập từ Bàu Trong tới Bàu Đước, khai hoang hàng trăm mẫu ruộng cạn, sau này chia cho con cháu trong họ. Lê Dõng vừa là người trực tiếp thi công, vừa là người đôn đốc và tự xuất tài lực ra để đắp đập đem lại lợi ích cho dân cho nước (6).

Với những đóng góp như vậy, khi cụ Lê Dõng mất, nhân dân làng Bàn Môn và các làng lân cận đã xây miếu thờ ông ở Xứ Cồn Nổi (ngay sát đập Truồi ngày nay). Lê Dõng được hai lần vua ban sắc phong: Đạo sắc phong ngày mồng 8 tháng 10 năm Duy Tân thứ 7 phong là Dực Bảo Trung Hưng Linh Phù; Đạo sắc phong đề ngày 25 tháng 7 năm Khải Định thứ 3 nhân dịp lễ Tứ Tuần Đại Khánh của vua Khải Định phong thêm là Đoan Túc Tôn Thần. Lê Dõng còn được dân làng kính trọng, được đặc cách thờ ở đình làng Bàn Môn (một điều rất hiếm ở làng xã xứ Huế xưa). Hằng năm cứ vào ngày giỗ, ngày xuống đồng, lên đồng nhân dân đều tổ chức cúng tế, dâng cơm mới ở đình làng và miếu ở Xứ Cồn Nổi để luôn ghi nhớ tới công lao của một nhân thần có công với làng với nước.

2. Hai đạo sắc phong cho Suất Đội Lê Dõng làng Bàn Môn

Hai đạo sắc phong cho cụ Lê Dõng được lưu tại nhà thờ dòng họ Lê Kim, thôn Đông làng Bàn Môn, xã Lộc An, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế. Trước đây được thờ ở đình làng nhưng do không có điều kiện bảo quản và an ninh nên làng đã đưa về để họ Lê Kim thờ và bảo quản. Khi đến ngày giỗ và lễ tế của làng, sắc được rước từ Từ đường ra đình rồi lại được rước về.

Phiên âm:

Sắc: Thừa Thiên phủ Phú Lộc huyện Bàn Môn xã, phụng sự bản xã Hưng Bình giang đê vệ nông Suất Đội Lê phủ quân chi thần, nẫm trứ linh ứng, hướng lai vị hữu dự phong. Tứ kim phi thừa cảnh mệnh, miến niệm thần hưu, trứ phong vi: Dực Bảo Trung Hưng Linh Phù chi thần. Chuẩn y cựu phụng sự.
Thần kỳ tương hựu bảo ngã lê dân. Khâm tai!
Duy Tân thất niên thập nguyệt sơ bát nhật.
                        (Sắc mệnh chi bửu)

Dịch nghĩa:

Sắc cho: Thần họ Lê làm chức Suất Đội có công trong việc đắp đê vệ nông ở sông Hưng Bình được phụng thờ ở bản xã thuộc Bàn Môn, huyện Phú Lộc, phủ Thừa Thiên. Thần đã từng linh ứng rõ rệt, từ trước đến nay chưa được dự phong. Nay ứng theo mệnh sáng, nghĩ đến công lao che chở của thần nên phong thần là: Dực Bảo Trung Hưng Linh Phù. Chuẩn cho như cũ mà phụng thờ.
Thần hãy giúp Trẫm che chở cho nhân dân.
Kính đấy!
Ngày mồng 8 tháng 10 năm Duy Tân thứ 7 (5-11-1913)

Phiên âm:

Sắc: Thừa Thiên phủ, Phú Lộc Huyện, Bàn Môn xã tòng tiền phụng sự ,nguyên tặng Dực Bảo Trung Hưng Linh Phù, bản xã Hưng Bình Giang đê vệ nông Suất Đội Lê phủ quân tôn thần. Hộ quốc tí dân, nẫm trứ linh ứng, tiết mông ban cấp sắc phong, chuẩn hứa phụng sự. Tứ kim chính trị, Trẫm Tứ Tuần Đại Khánh tiết, kinh ban bảo chiếu đàm ân, lễ long đăng trật, trứ gia tặng Đoan Túc Tôn Thần, đặc chuẩn phụng sự dụng chí quốc khánh, nhi thân tự điển.
Khâm tai!
            Khải Định cửu niên thất nguyệt nhị thập ngũ nhật.
                                                (Sắc mệnh chi bửu)

Dịch nghĩa:

Sắc cho tôn thần họ Lê làm chức Suất Đội có công trong việc đắp đê ở sông Hưng Bình thuộc bản xã, vốn được phong tặng là Dực Bảo Trung Hưng Linh Phù, trước đến nay được phụng thờ tại xã Bàn Môn, huyện Phú Lộc, phủ Thừa Thiên, bảo vệ đất nước che chở cho nhân dân, từng linh ứng rõ rệt, đã được ban cấp sắc phong chuẩn cho phụng thờ. Nay gặp ngày lễ Tứ Tuần Đại Khánh Tiết của Trẫm, đã vâng bảo chiếu ra ơn, long trọng ghi vào cấp bậc, bèn tặng thêm Đoan Túc Tôn Thần, chuẩn cho phụng thờ, để ghi nhớ ngày quốc khánh và tỏ rõ phép tắc thờ tự.
Kính đấy!
Ngày 25 tháng 7 năm Khải Định thứ 9 (25-8-1924)

Hai đạo sắc hiện được dòng họ Lê Kim bảo quản trong tình trạng tốt. Nhận thấy đây là một tư liệu có ý nghĩa trong việc tìm hiểu lịch sử địa phương cũng như công cuộc trị thủy thủy lợi ở Thừa Thiên Huế dưới triều Nguyễn (1802 - 1945) nên chúng tôi đã tiến hành giới thiệu và biên dịch.

T.V.Q
(252/02-2010)


--------------------
(1) Hoàng Phủ Ngọc Tường (1985), Ai đã đặt tên cho dòng sông, Nxb Thuận Hóa, Huế, Tr 158.
(2) Quốc sử quán triều Nguyễn (1977), Đại Nam thực lục, tập XXX, Viện Sử học dịch, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, tr 58.
(3) Hoàng Xuân Nhu (1990), Bàn Môn một di tích lịch sử - văn hóa, Nxb Thuận Hóa, Huế, tr 13 - 14.
(4) (5) Gia phả dòng họ Trần Đình (Bản chữ Hán và bản dịch) lưu giữ tại từ đường dòng họ Trần Đình thôn làng Bàn Môn, xã Lộc An, Huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế.
(6) Hoàng Xuân Nhu (1990), Bàn Môn một di tích lịch sử-văn hóa, Nxb Thuận Hóa, Huế, tr 14.


 

Đánh giá của bạn về bài viết:
0 đã tặng
0
0
0
Bình luận (0)
Tin nổi bật
  • Theo nhạc sỹ-nhà nghiên cứu âm nhạc Đặng Hoành Loan, sau 5 năm được Tổ chức Khoa học, Giáo dục và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) ghi danh vào “Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp của nhân loại,” từ việc thiếu vắng đội ngũ kế thừa, ca trù đã hình thành được một đội ngũ nghệ sỹ kế cận khá đông đảo. Đây là một trong cơ sở quan trọng để loại hình nghệ thuật này trở thành “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.”

  • Khác với những kỳ liên hoan trước thường tập trung vinh danh các nghệ nhân lão thành, Liên hoan ca trù toàn quốc 2014 sẽ tập trung giới thiệu đội ngũ nghệ sỹ kế cận của loại hình nghệ thuật này.

  • Đó là nhận định của TS. Nguyễn Bình Định, Viện trưởng Viện Âm nhạc, về Ca trù – di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp – trước khi Liên hoa Ca trù toàn quốc diễn ra tại Hà Nội vào 26.8 tới.

  • Quảng Ngãi có 6 huyện miền núi, tập trung chủ yếu là người đồng bào các dân tộc Cor, H’rê và Cadong cùng chung sống.

  • Cây bồ 3 thân độc đáo có tuổi thọ gần 200 năm trong một đền thờ tại tỉnh Phú Yên vừa vinh dự được công nhận là Cây di sản Việt Nam.

  • Thông tin hai tập đoàn tư nhân trình đề án được “nhượng quyền” quản lý, khai thác Vịnh Hạ Long làm nóng dư luận suốt hai tuần qua. Bởi Vịnh Hạ Long không phải một danh thắng du lịch bình thường, mà đó còn là một di sản thiên nhiên thế giới được UNESCO công nhận và có thể xem là một di sản nổi tiếng nhất của Việt Nam đối với thế giới.

  • Ủy ban Nhân dân tỉnh Hải Dương đã quyết định dành 18,7 tỷ đồng để tu bổ, tôn tạo Khu di tích Văn Miếu Mao Điền, huyện Cẩm Giàng (Hải Dương).

  • Trả lời phỏng vấn của Tia Sáng, TS Nguyễn Hồng Kiên (Viện Khảo cổ học Việt Nam) cho rằng, từ trước đến nay, di tích/di sản luôn luôn bị xây dựng/phát triển lấn át, mà trường hợp Hoàng thành Thăng Long bị xâm phạm bởi công trường Nhà Quốc hội là bằng chứng mới nhất.

  • Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội) được biết đến là một di sản văn hóa có giá trị đặc biệt quan trọng, mang ý nghĩa tiêu biểu cho dòng chảy lịch sử văn hóa liên tục của trung tâm quyền lực, chính trị, văn hóa cao nhất Việt Nam.

  • Khu nghỉ dưỡng Villa Tolomei Hotel & Resort từng là một tu viện cổ hoang tàn đổ nát, nhưng nay lại là điểm đón khách nghỉ dưỡng sang trọng bậc nhất ở ngoại ô Florence, Italy. Công trình là bằng chứng rõ ràng cho thấy sự hợp tác tốt giữa nhà nước và tư nhân trong việc quản lý di sản văn hóa có thể giúp mang lại trái ngọt.

  • Gần một năm sau khi ngựa sắt đi kèm bộ áo giáp, roi sắt được cung tiến và tự ý đưa vào đền Phù Đổng, đến nay số hiện vật này vẫn ngự tại đền Phù Đổng (Gia Lâm).

  • Sau khi UNESCO công nhận di sản thế giới, trang Bluewin của Thụy Sĩ giới thiệu Tràng An là một trong 10 điểm đến mới. Ông Bùi Văn Mạnh, Phó Giám đốc BQL Quần thể danh thắng Tràng An chia sẻ thêm về hành trình thành di sản thế giới, và hứa hẹn điểm đến hấp dẫn trong thời gian tới.

  • Nhằm gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa tranh dân gian Đông Hồ, Ủy ban Nhân dân tỉnh Bắc Ninh đã phê duyệt Đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa tranh dân gian Đông Hồ, huyện Thuận Thành, giai đoạn 2014-2020 và định hướng đến 2030” với tổng kinh phí gần 60 tỷ đồng từ nguồn vốn ngân sách và các nguồn vốn khác.

  • Chiếc long sàng của vua Thành Thái, một “báu vật” cùng với chiếc xe kéo mà nhà vua dành tặng mẹ sau khi phía Việt Nam đấu giá không thành công tại Pháp - hiện có cơ hội trở về Huế rất lớn.

  • Ngày 16-6, Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế đã gửi văn bản khẩn đến UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế và Bộ VH-TT&DL đề nghị sớm có ý kiến với Chính phủ và Bộ Ngoại giao tìm giải pháp đưa hiện vật của vua Thành Thái vừa mua được về nước.

     

  • Năm 1945, sau khi nhà Nguyễn cáo chung, một số giá trị văn hóa phi vật thể của Huế không còn giữ được môi trường diễn xướng nguyên thủy, nhưng những gì nó vốn có vẫn là minh chứng độc đáo về sự sáng tạo văn hóa của dân tộc Việt Nam. 

  • NGUYỄN VĂN DẬT

    Du khách các nước về tham dự Festival Huế, chắc chắn không thể không tham quan các sản phẩm đúc đồng ở Cố đô Huế và các sản phẩm hiện đang trưng bày tại các gian hàng ở phố chợ, nhất là tại Trung tâm làng nghề ở Phường Đúc - đường Bùi Thị Xuân và các cơ sở đúc đồng quanh Phường Đúc.

  • TAKESHI NAKAGAWA

    LTS: Takeshi Nakagawa là GS. TS. Giám đốc Viện Di sản Waseda (Nhật Bản). Bài viết dưới đây, được ông trình bày tại dịp Kỷ niệm 20 năm Quần thể di tích Cố đô Huế được UNESCO tôn vinh là Di sản Văn hóa Thế giới. Sông Hương trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

  • (SHO). Hôm 18.2, Dự án bảo tồn làng cổ Đường Lâm đã chính thức nhận Giải thưởng của UNESCO Khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Đây là câu chuyện mà các di tích làng cổ của Huế và các nơi khác phải học hỏi. Cả nước hiện có 9.000 làng được nhà nước công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

  • (SHO) - Sáng 21/9 tại thành phố Huế đã diễn ra hội nghị “Bảo tồn và phát triển bền vững di sản thế giới ở Việt Nam, nhìn lại chặng đường 20 năm qua và hướng đến tương lai của di sản Huế”.