Cuối tuần với Modiano

09:10 30/10/2014

Vivre, c'est s'obstiner à achever un souvenir/ Sống là cố gắng ngoan cố để hoàn tất một kỷ niệm.
RENÉ CHAR

Nghe tin mừng Patrick MODIANO vừa được trao Nobel - đây cũng là vinh dự lớn cho nền văn học Pháp với 15 Nobel Văn Học - tôi lục tìm trong mấy kệ sách nhà mớ tiểu thuyết của Modiano để đọc lại. Thấy thiếu mấy cuốn - có lẽ cho mượn hay tặng bạn - tôi lái xe về Cambridge ghé nhà sách ngoại văn Schoenhof’s hi vọng tìm được vài đầu sách. Nhưng đã muộn, dâng hiền sách hoặc mê văn chương Pháp đã mua hết mọi trước tác của nhà vănTân-Nobel; chỉ còn duy nhất một quyển suy nghiệm về lịch sử khô khan ... Bèn quay về nhà, ngồi cạnh lò sưởi nhỏ với La Place de L'Etoile vừa nhâm nhi rượu vang cho qua đêm dài lập thu.

Sinh năm 1945 ở ngoại ô Paris ông bỏ đại học văn khoa sau năm dự bị và theo nghiệp văn bút từ đó.

Tiểu thuyết đầu tay LA PLACE DE L' ETOILE gây sự chú ý với giải Roger Nimier 1968; tiếp theo là LA RONDEDE NUIT và LES BOULEVARDS DE CEINTURE - ba cuốn truyện ông viết một hơi trong 5 năm thành bộ tam thiên (trilogie) về giai đoạn nước Pháp bị Hitler chiếm đóng. Đây sẽ là chủ đề xuyên suốt các trước tác về sau của Patrick Modiano. Giải Goncourt năm 1978 với tiểu thuyết RUE DES BOUTIQUES OBSCURES cùng giải Văn Chương Quốc Gia Grand Prix National des Lettres năm 1996 cho toàn bộ văn nghiệp là vài dấu mốc vinh quang trong cuộc đời của một văn hào bị phân thân liên tục giữa ký ức, bản sắc và số phận con người thăng trầm theo các biến động lịch sử.

Làm thơ từ lúc 9, 10 tuổi Patrick Modiano cũng có viết vài ca khúc. Bài đầu tiên của ông đặt lời là"Étonnez-moi Benoit" được Françoise Hardy hát năm 1968.

Nhưng máu văn chương đã lôi ông vào thế giới tiểu thuyết từ thuở 15 tuổi với nhiều phác thảo bỏ dở; cho đến mùa hè 1966 khi ông viết một mạch bản thảo La Place de l’Etoile và dứt điểm vào dịp Giáng Sinh. Đứa con đầu được nhà Gallimard xuất bản năm 1968giúp cho tác giả nó đủ tự tin để sáng tác ngay sau đó La Ronde de nuit – phát hành năm kế tiếp. Cuốn sau này là một kiệt tác ngắn với cốt truyện và tình tiết tập trung quanh nhân vật mang bí danh Lamballe, vừa làm mật vụ Gestapo Pháp vừa tham gia kháng chiến nội thành Paris, một loại tính cách nhị trùng cộng bệnh lý lịch sử-văn hóa mà Modiano sẽ dàn dựng và đào sâu trong chuỗi tác phẩm hư cấu của mình. Lamballe là tiền thân cho nhân vật Lucien Lacombe, phim truyện sau này Louis Malle sẽ đạo diễn thành công theo kịch bản của Modiano . La Ronde de nuit đưa chàng nhà văn 23 tuổi lúc ấy vào danh sách các ngòi bút sáng giá của tạp chí uy tín Le Magazine Littéraire khi tổng kết 40 văn học thế giới 1966-2006.Bài nói chuyện giữa tác giả với tạp chí năm 1969 chung quanh hai cuốn truyện đầu tay cũng được đăng lại trong số báo đặc biệt này:

Jean Montalbetti: Có liên hệ gì giữa hai quyển sách?

Patrick Modiano : La Place de l'Étoile là bài toán do thái và chỉ có vậy. La Ronde de nuit không chỉ là nước Pháp thời Vichy. Khi viết, tôi lợi dụng không khí Paris dưới ách chiếm đóng, nhưng tôi đồng thời không muốn truyên kể của tôi bị ràng buộc vào một thời điểm. Trong cả hai cuốn, bao giờ cũng là sự tìm kiếm bản sắc. Cuốn đầu là bản sắc do thái, còn cuốn sau là sự trốn chạy bản năng khỏi mọi định hình bản sắc. Sự việc diễn ra trong một khung cảnh đạo lý, nhưng nhân vật của nó là một kẻ hoàn toàn thiếu tính chất đạo lý.

JM : Tại sao ông quyến luyến với một thời kỳ khi mà ông chưa có mặt trên đời ?

PM : Đó là một thế giới trong đó tôi tìm thấy tất cả những gì ám ảnh mình - dù tôi không được biết nó. Sau ngày chiến tranh kết thúc, ta đã thấy hình thành một xã hội nhập nhằng đầy bọn trục lợi và đám thất thế. Trong thế giới ấy tôi tìm lại thứ cảm giác tôi thường xuyên có trong người là sự chông chênh không tìm ra điểm tựa. Lại còn một bầu khí công an của sự băng hoại luân thường. Khi tôi nghĩ đến giai đoạn Đức chiếm đóng, điều tôi lưu tâm không phải tính cách anh hùng ở vài người mà là sự thối nát và đớn hèn của đại đa số.

( ... )

JM : La Ronde de nuit được ghi chú là tiểu thuyết. Nhưng nơi trang 148 ông thú nhận rằng các nhân vật của mình từng hiện hữu và được nêu đúng tính danh...Có phải đó chỉ là một xão thuật?

PM :Tôi đã vận dụng một lối vọng tưởng huyền thoại (mythomanie) để có thể trộn lẫn sự thực với hư cấu. Cùng lúc tôi có cảm tưởng cách pha nhiễu này gây nên một thứ tâm trạng bất ổn đáng lẽ không xảy ra nếu độc giả biết được chắc chắn họ đang ở trong cõi tưởng tượng thuần túy hoặc là trong thực tế lịch sử. Xin nói thêm, nhiều nhân vật lịch sử được nhắc đến đối với tôi hầu như họ là huyền thoại...Tôi nhìn ngắm họ như những kẻ đi dây rất quyến rũ. Tôi có cảm nghĩ mình sinh vào thời kỳ ấy, và khi nhắc gợi các xung đột của họ tôi cũng được quay về nguồn cội của mình.

(...)

Tôi có vài kỷ niệm khó quên với PM; ông là một trong số các nhà văn tôi khám phá sau tháng 4-75 trong những năm dài ngột ngạt về thông tin và tư tưởng ở VN. Cũng may khả năng ngoại ngữ đã cho phép tôi ung dung ngao du trong thế giới chữ nghĩa phương Tây trong khi ngoài đời các sách dịch văn học của Sài Gòn trước đó bị tịch thu, kết án, hay lén lút chuyền tay...Trong không khí bất an như thế, những trang văn trongLa Place de l’Étoile hay La Ronde de nuitlại quyến rủ hơn vì tính chất nhá nhem lịch sử, nhập nhằng nhân tính thời nước Pháp bị Đức chiếm đóng – ít nhiều tương ứng với cả miền Nam lúc bấy giờ vẫn bị quân quản giới nghiêm khi mà bọn thua trận mang trên người đủ loại hóa trang để sống chung với phe thắng cuộc.

***

Rời khỏi VN sau này, tôi tiếp tục tìm đọc sáng tác mới của Modiano cũng như các biên khảo hoặc phê bình về nghệ thuật tiểu thuyết của ông, đặc biệt vào những dịp sang Pháp thăm mẹ vào mùa hè. Cho đến hôm nay ông đã cống hiến cho nền văn học - không riêng gì nước Pháp - 28 tác phẩm trong đó có cả hai tự truyện LIVRET DE FAMILLE và PEDIGREE để dựng lại chân dung nghệ thuật cho cha mẹ ông và chính quá trình hình thành nhà văn Patrick Modiano có người cha là một doanh nhân Ý-Do thái quảng giao với giới quí tộc thượng lưu Pháp và bà mẹ diễn viên kịch nghệ gốc Bỉ. Có thể nói toàn bộ sáng tác ấy xoay quanh nỗ lực phục chế quá khứ bằng cách hư cấu những nhân vật quay về chốn cũ tìm kiếm hình bóng một người thân thuộc như cha mẹ, người tình, hoặc chính bản thân trong dĩ vãng như kẻ mất trí điều tra tông tích mình qua các trang tiểu thuyết Rue des Boutiques obscures/Con Đường của những Cửa Tiệm âm u được giải Goncourt 1978... Mối ám ảnh đó nằm cô đọng trong câu văn René Char mà Modiano đã mượn để mở đầu quyển tự truyện LIVRET DE FAMILLE :Vivre, c'est s'obstiner à achever un souvenir/ Sống là cố gắng ngoan cố để hoàn tất một kỷ niệm.

Như Victor trở lại Thụy Sĩ, ký ức còn vương mùi hương của Yvonne (Villa Triste) hay bóng hình Carmen ám ảnh Jean hai mươi năm sau lúc quay về mấy con phố Paris cũ (Quartier Perdu), kẻ kể truyện luôn luôn đi tìm một phụ nữ của kỷ niệm - Louki (Dans le café de la jeunesse perdue), Jacqueline (Du plus loin que l'Oubli), ??? Vì nội dung các tác phẩm Modiano quay đi quay lại là sự truy tìm quá khứ và những năm tháng đã biệt tăm, các độc giả của ông phần nào sẽ tán thành khi Peter Englund, thư ký văn phòng Nobel, xưng tụng Modiano là “Proust của chúng ta hôm nay” qua những trang tả tình quyến luyến da diết không kém quan hệ Swann-Odette hay Marcel-Albertine thuở nào. Với giới sành văn chương diễm tình Pháp, sự mê đắm gần như hoang đường với mấy bóng hồng quá vãng đó còn nhắc thêm mối ám ảnh tâm thần của Gérard de Nerval với các kiều nữ Aurélia, Sylvie, Adrienne… trong Les Filles du Feu.

Nhưng với kẻ chịu khó so sánh bút pháp với văn phong thì hai nhà văn là hai đối cực. Proust thì gặm nhấm ký ức trong từng câu dài lê thê quá kích thước ngữ pháp thông thường, Modiano lại ngắn gọn kiệm lời khi trao cho bối cảnh địa lý - thay vì ngữ cảnh- chức năng dàn dựng mọi niềm ám ảnh. Theo tôi, ngòi bút có phong cách gần với Modiano nhất là Marguerite Duras.

Ils sont devant l'hôtel, ils font les cent pas. Elle attend l'auto qui doit venir la prendre pour la mener place de la Paix. Il y a peu de monde. Mais les autos passent sans arrêt. C'est un boulevard. HIROSHIMA,MONAMOUR.

Quand il revient du métro, le boulevard ...était désert, et ses pas résonnaient...il pensait à l'homme qui, à cette heure, était peut-être encore à courir les rues, anxieux, évitant les coins sombres, cherchant un peu de sécurité dans les bars et les cafés.MAIGRET ET SON MORT.

Kỹ thuật dựng truyện phỏng theo thể loại hình sự của Modiano không chỉ giống Simenon về cách hành văn mà còn tương đồng về mẹo dàn dựng khung cảnh đặc thù tại Paris, London, vùng biển Normandie hay miền đồi núi Savoie-Thụy sĩ...Nhưng sự vật dù cụ thể đến đâu vẫn bị vây bọc bởi một màn sương hoài niệm gần như vô định của một Từ Thức thời đại như Jean Claude Raspiengas đã nhận định về Modiano, "éternel égaré dans le Paris des réminiscences/kẻ thất lạc đời đời giữa Paris của các hồi tưởng".( La Croix, 3-10-2014). Nhưng kẻ thất lạc này là một phù thủy rành pháp thuật văn chương, biết huơ bút chụp bắt năm tháng đã qua và khiến cho các hồn ma hiện lại. Bí quyết ấy có khi đơn giản như một màn ảo thuật -

Les dimanches, surtout en fin d'après-midi, et si vous êtes seul, ouvrent une brèche dans le temps. Il suffit de s'y glisser. L'HERBE DES NUITS.

Nếu ta đơn độc, những ngày chúa nhật - nhất là lúc xế chiều - mở ra một khe hở thời gian. Ta chỉ cần lách mình vào.

HinghamBay, trung tuần October, 2014

Nguồn: Chân Phương - vanchuongviet

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Xem thêm

Nhìn từ Paris, mùa hè cuối cùng của thế kỷ

THU TRANG (Pháp)Vài tháng nay ở Pháp đã rộn ràng xảy ra nhiều chuyện đáng để chúng ta suy nghĩ. Có lẽ trước hết là việc chiếc tàu Erika chở dầu đã bị vỡ hầm chứa ngoài khơi, biển Bretagne vùng Tây nước Pháp. Một đại nạn! Dầu đã bị sóng đưa vào bờ làm đen bẩn hầu hết các bờ biển, bãi tắm nổi tiếng.
Washington DC - mùa hoa anh đào

NGUYỄN VĂN DŨNGSakuya là vị nữ thần cực kỳ xinh đẹp của xứ mặt trời mọc. Nàng là người đầu tiên tự tay gieo hạt giống cây anh đào trên núi Phú Sĩ. Mùa xuân hoa anh đào nở, đẹp cái đẹp lộng lẫy mê hồn của nàng. Bởi thế, người Nhật gọi hoa anh đào là Sakura - đọc trại từ Sakuya. Ngày nay, hoa anh đào đã có nhiều loại và mọc nhiều nơi, nhưng không nơi đâu đẹp bằng hoa anh đào ở núi Phú Sĩ.
Quê hương của tượng Nữ thần tự do

VŨ LÊ THÁI HOÀNGTrong ánh nắng vàng rực tuyệt đẹp, giữa một New York hối hả, tấp nập, tua tủa nhà chọc trời, kiêu hãnh hiện ra bóng hình một phụ nữ khổng lồ tay cầm ngọn đuốc cháy sáng soi đường vào Tân Thế Giới.
Mùa xuân 72 ở Paris

ĐẶNG THỊ HẠNHMùa rét năm ấy ở Paris đã không có tuyết. "Một điều rất đặc biệt", ông Xuân Thủy nói với tôi như vậy khi tôi đi dạo với ông trong khu vườn bao quanh một cơ quan của Đảng Cộng sản Pháp dành riêng cho phái đoàn thương lượng của ta ở Paris .
Đại Lý hành

HÀ PHẠM PHÚTôi chọn cái tựa trên cho bài viết một phần vì tôi bị ám ảnh bởi bộ tiểu thuyết Thiên long bát bộ của Kim Dung và bài của Quách Phong, một nhà nghiên cứu trẻ công tác tại đài phát thanh truyền hình châu Đại Lý - viết về chuyến thăm Đại Lý của nhà văn rất nổi tiếng này.
Thú trèo núi

VÕ QUANG YẾNNúi cao cũng có đường trèo,Đường đi hiểm nghèo cũng có lối di. Ca dao
Odon Vallet, vị ân nhân của sinh viên và học sinh thế giới

VÕ QUANG YẾNNguyễn Hải Đang, 20 tuổi xuân xanh, xúng xính trong bộ y phục mới tinh trường Bách Khoa Ecole Polytechnique, thường được gọi tắt là X.
Bâng khuâng chiều Kathmandu

NGUYỄN VĂN DŨNGKathmandu là kinh đô của vương quốc Nepal, nằm dưới chân Hy mã Lạp sơn. Là thành phố của tôn giáo và nghệ thuật, của nghi thức và lễ hội, của cổ kính và hiện đại, của thánh thiện và tâm linh, của suy tư và khát vọng, của du lịch và mộng mơ, của nắng gió và tuyết. Ngày nay, Kathmandu còn là thành phố của thanh bình và chiến tranh.
Những hoạt động về thơ trên đất Pháp

PHẠM THỊ ANH NGABài này nhằm giới thiệu một vài nét về diện mạo thi ca Pháp và một số hoạt động liên quan đến thơ trong xã hội Pháp những năm gần đây.
Modigliani - thiên thần buồn

ĐINH CƯỜNGViện Bảo tàng Mỹ thuật Luxembourg, Paris vừa chấm dứt cuộc triển lãm qui mô, hàng trăm bức tranh của một họa sĩ lẫy lừng, bi thảm nhất thế kỷ hai mươi: Amedeo Modigliani.
Festival truyện tranh BD Angouleme

ĐẶNG TIẾNNước Pháp có những thành phố nhỏ, lừng danh nhờ một sinh hoạt văn hoá. Ví dụ như Cannes, Deauville với những Đại Hội Điện Ảnh. Hay Angoulême nổi tiếng từ 30 năm nay với truyền thống Festival Quốc Tế Truyện Tranh BD, do chữ Bande Dessinée viết tắt, có nghĩa là băng hoạt họa (strip cartoon). Thành phố lịch sử với năm vạn dân, cách Paris hơn 400 km về phía Tây Nam, từ ngày 23 đến 26 tháng 1-2003, trở thành trung tâm thế giới về nghệ thuật Truyện Tranh BD, lần thứ 30.
Cuộc sống số và sắc hoa anh đào

NGUYỄN ĐĂNG ĐIỆP Ghi chépMột chiều cuối đông năm ngoái tại góc Quán Cũ 25 Phan Đình Phùng, khi biết chúng tôi chuẩn bị chuyến khảo sát văn hóa tại Nhật Bản, giáo sư Đại học ngoại ngữ Tokyo Kawaguchi đề nghị chúng tôi nên bố trí kế hoạch đến Nhật vào mùa xuân để còn kịp ngắm hoa anh đào. Y lời, đúng ngày mở đầu tháng Tư năm nay, PGS.TS Phan Trọng Thưởng, Viện trưởng Viện Văn học và tôi lên đường công du sang Nhật khi biết chắc hoa anh đào đã nở.
Rome: Dòng truyền thống trong chuyển động đương thời

TRẦN THỊ TRƯỜNG Ghi chép Truyền thống trong hội nhập...Rời xe bus số 64 chúng tôi rảo bộ trên con đường lát đá tảng của phố Della Concilia Zionli giữa hai hàng cột đá trông như những ngọn nến khổng lồ để đến với nơi mà bất kỳ người dân công giáo nào cũng hằng mơ ước.
Lhasa vẫy gọi

NGUYỄN VĂN DŨNG KýSau gần nửa tháng rong chơi suốt hai đầu thượng hạ Ai Cập, tôi trở lại Paris chuẩn bị chuyến du hành sang Hy Lạp. Bỗng được tin của Văn Cầm Hải từ quê nhà: “Thầy về gấp. Đi Tây Tạng ngày 15/9”. Tôi quyết định ngay. Lúc ấy tôi không hiểu vì sao. Bây giờ thì tôi đã hiểu vì sao.
Mặt trời trên đỉnh Phú Sĩ

NGUYỄN VĂN DŨNGTôi mới có ý định leo núi Phú Sĩ trên đường từ Tokyo về cố đô Kyoto. Chiếc tàu siêu tốc chạy ngang qua vùng núi Fuji. Bên ngoài, trông Fuji hùng vĩ và đẹp hơn trong ảnh nhiều. Trên nền xanh thẳm của Công viên Quốc gia Fuji-Hakone-Izu, hai cánh núi từ tít tắp hai đầu Bắc Nam như đôi tình nhân thiên thu gặp lại, tràn về phía nhau. Và khi gặp nhau, cả hai hoà thành một, rồi bay vút lên trời, xuyên qua mấy tầng mây, để lộ giữa thinh không cao ngút cái chỏm mĩ miều như đầu ngọn bút lông.
Nước Nga - nghe, thấy và cảm nhận

TRẦN LỘC HÙNG1. Bạn bè tôi thường nói: “Không hiểu nước Nga nuôi mày kiểu gì mà tới bây giờ mày vẫn yêu nước Nga”. Vợ con tôi cũng vậy. Nước Nga dưới con mắt của những người thân của tôi hoàn toàn khác tôi. Đơn giản vì tôi đã tới nước Nga từ những năm tôi mới 17 tuổi, hơn nữa tôi đã sống, học tập và làm việc ở nước NGA ngót nghét 10 năm.
Thành phố hoa mẫu đơn

NGUYỄN VĂN DŨNG Bút kýChuyện kể rằng, vào một ngày tuyết trắng Tây kinh, Võ Tắc Thiên bỗng cao hứng lệnh cho tất cả loài hoa, nội trong một đêm phải nở hết. Sáng hôm sau, tuy giữa mùa đông giá lạnh, các loài hoa đều ríu rít nở, trừ... mẫu đơn. Võ Tắc Thiên giận lắm, bèn phán đày mẫu đơn xuống Lạc Dương cho khuất mắt. Từ đó, Lạc Dương trở thành quê hương của hoa mẫu đơn.
Đến cố đô Krakow dự đại hội dịch giả văn học Ba Lan toàn thế giới

LÊ BÁ THỰ Bút kýNhận lời mời của Bộ Văn hoá và Viện sách Ba Lan, tôi đi dự Đại hội Dịch giả Văn học Ba Lan toàn thế giới lần thứ nhất. Sau khi đến Vacsava, sáng 11 tháng 5 tôi đáp xe lửa xuống Krakow , thành phố cách thủ đô Vacsava trên 300 cây số. Ngồi bên cửa sổ con tàu, tôi ngắm cảnh mùa xuân hai bên đường: những rừng thông tươi tốt, những cánh đồng lúa mì xanh xanh trải dài tít tận chân trời.
Tô Châu “thiên đàng” trên mặt đất

VI THÙY LINH Tuỳ bútNgười Trung Quốc (TQ) có câu: “Trên trời có thiên đàng, dưới có Tô Châu, Hàng Châu”. Chỉ thoạt nghe, đã thấy người ta thật tự hào, về cảnh đẹp thành phố (TP) này đến thế nào, trên đất Đại lục dày đặc thắng cảnh, di tích, kỳ quan của Trung Hoa cẩm tú.
Dưới vòm trời xanh thẳm

PHẠM NGUYÊN TƯỜNG Tản mạn từ Bruxelles Dưới mái hiên trạm gác cũ Porte de Ninove gần chỗ tôi ở có sống một cư dân đơn độc và lưu niên. Gã bù xù, tôi chỉ biết gọi gã như thế, nom chỉ trạc ngoài ba mươi nhưng có vẻ như đã cũ nát lắm rồi. Không ai biết gã từ đâu dạt vào, ở đó từ bao giờ.