104 kiểu mua bán lương tâm trong "Từ thụ yếu quy"

14:59 16/11/2009

VÕ THỊ QUỲNHĐặng Huy Trứ (1825 - 1874) đã để lại khá nhiều thơ văn cho đời. "Từ Thụ Yếu Quy"(*) tập sách bàn về nạn hối lộ và đức thanh liêm của người làm quan, là một trong những áng văn quý giá ấy.

Đặng Huy Trứ - Ảnh: vinhanonline.com

Cuốn sách có 206 trang so với độ dày nguyên bản 2000 trang chứng tỏ hai dịch giả Nguyễn Văn Huyền và Phạm Tuấn Khánh đã cố gắng thâu tóm phần quan trọng nhất của nguyên bản trao đến cho chúng ta. Như vậy là dẫn chứng đã bị lược bỏ nhiều hẳn phần đa dạng sinh động có bị hạn chế (nguyên bản có 2017 dẫn chứng). Riêng về nạn hối lộ, nạn mua bán lương tâm, Đặng Huy Trứ đề cập tới 104 kiểu. Xin đơn cử ra đây một số hình thức hối lộ mà ngay cả tiêu đề đã có thể kết hợp thành đám mây đen tang tóc trên bầu trời Việt Nam thời Đặng Huy Trứ làm quan, thời ông sống và chứng kiến:

            - Quan lại xảo quyệt hối lộ cầu được tiến cử.
            - Quan bị cách chức hối lộ được phục hồi chức.
            - Địa phương hối lộ các quan đến thanh tra.
            - Hối lộ các quan đi tra xét án kiện tụng.
            - Đồng sự làm việc bất công, phi pháp hối lộ để cầu được che giấu.
            - Kẻ thâu thuế cửa quan, bến đò hối lộ để lạm thu.
            - Con buôn người nước ngoài hối lộ để cầu thân.
            - Hối lộ để chứng nhận ruộng bị thiên tai.
            - Nhận hối lộ của dân xin miễn cung cấp vật liệu.
            - Thương nhân hối lộ để tiêu thụ được hàng.
            - Kẻ đi kiện hối lộ để cầu được kiện.
            - Người bị tội hối lộ xin giảm, miễn tội.
            - Người có tội hối lộ để giấu diếm tài sản.
            - Kẻ phạm điều cấm, hối lộ để cầu được miễn truy tội.
            - Nhà giàu vượt ra nước ngoài danh phận hối lộ cần được che giấu.
            - Quan lại tham nhũng hối lộ để lấy lòng quan trên.
            - Chiều đón ý quan trên, đưa đồ hối lộ.
            - Hối lộ cho quan khi đi công cán.
            - Phụ nữ hối lộ để xin gặp.
            - Người có việc hối lộ để nhờ chạy chọt nói giúp.
            - ...

Tập sách được Đặng Huy Trứ hoàn thành vào năm Đinh Mão 1867, sau 129 năm, những vấn đề ông đề cập, cho đến ngày nay vẫn tươi nguyên, những chứng bệnh giết chết xã hội ấy hầu như chưa hề thuyên giảm.

Ông nói về việc: "ĐỊA PHƯƠNG HỐI LỘ CÁC QUAN THANH TRA" như sau: Cửa vua xa cách muôn dặm khó thấu hiểu nỗi uẩn khúc của dân. Bất thần vua cử phái viên đi thanh tra, lại ủy cho thanh lý, chỉnh đốn mọi việc. Hoặc nhân có đơn tố cáo vượt cấp những việc bất công, phạm pháp. Hoặc nhân có tiếng tăm xấu xa của một viên quan nào đó lọt đến tai vua cho nên cử người đi bí mật xem xét. Các phái viên ấy, hoặc đi cải trang, hoặc không. Khi sắp đi đều được ban cấp tiền bạc, còn được huấn thị, một là "giữ lòng công, gác việc riêng"; hai là "đi đến đâu cũng phải như Trẫm tự mắt nhìn thấy", lời vua ân cần chu đáo nhường nào. Đi không cải trang ai cũng biết, còn có cải trang rồi thì tin tức cũng lọt ra ngoài. Đương sự biết là sự việc sẽ lộ ra, không khỏi bị phát giác. Song chưa rõ tâm tình ta như thế nào, cho nên họ đều chuẩn bị tiền nong, vàng bạc chờ xem thế nào sẽ biện lễ. Đến khi rõ ràng là không có tội, hoặc chẳng có công, thì lại biện lễ đón đưa, cầu ta đề đạt lên trên. Như thế là có nhiều ngóc ngách che đậy ẩn tình. Ta phải giữ lòng kiên định lời nói, cử chỉ, hành động phải giữ gìn, thận trọng, không quá mức. Hoặc giả làm kẻ lữ hành trong dân gian, hoặc làm kẻ sĩ du học tạm trú, không để lộ hành tung, nhằm cho kẻ kia biết không thể lay chuyển được chí ta, mà thôi lo việc gõ cửa chạy chọt. Xem xét, điều tra người đó, việc đó cho được mười phân rõ ràng xác đáng, để khỏi phải trái lệnh vua. Nhược bằng thấy họ quà cáp nhiều nói năng khéo, rồi bao nhiêu khiếm khuyết đều che đậy cho họ, rằng "không có gì đáng tội, không có gì đáng khen", rồi trên tờ trình đầy rẫy những lời tán dương khen ngợi, hơn cả ông Đỗ, ông Thiệu sống lại. Mang tâm địa ấy cứ tiếp tục leo lên, vạn nhất được trọng dung, vâng lệnh vua, cầm cờ tiết đi kinh lược việc lớn, quyền hành trong tay mà cứ như thế thì khác nào thác tự nguồn cao ập xuống, sẽ hại đến dân chúng trong thiên hạ không phải nhỏ. Triều đình còn trông mong gì nữa?" (sđd, tr. 41 - 42).

Cách phân tích của ông tuy chỉ gọi đích danh thứ hối lộ không thể nhận, còn tên của bọn mọt dân, dòi bọ ông không đếm xỉa, nhưng ta vẫn thấy rành mạch đầu cuối, chứng lý hằn hoi thể hiện một thái độ dứt khoát không hề nhượng bộ bao giờ. Đặc biệt rất dứt khoát khi ông đang tới loại: "QUAN LẠI THAM NHŨNG HỐI LỘ ĐỂ LẤY LÒNG QUAN TRÊN" (kiểu thứ 92), ông viết: "Trên đời này có một loại quan lại tham bạo, cướp bóc của dân để nuôi béo mình như loại lang sói. Chúng sợ ta phát hiện, hoặc ta giữ quyền cao chức trọng mà biếu xén lấy lòng để tạo con đường tiến thân sau này. Đó là những thứ bất chính. Thứ hối lộ ấy không thể nhận được" (sđd, tr. 114. 115).

Điệp khúc "THỨ HỐI LỘ KHÔNG THỂ NHẬN ĐƯỢC" luôn là kết luận chung sau những lời định tội đanh chắc: từ những tội nhẹ do chủ quan, sơ hở: "Chớ nghĩ rằng ta ngay thẳng, kẻ kia sao lừa dối được ta, ta sáng suốt xét đoán, kẻ kia không thể che giấu được ta. Chỉ sợ lâu ngày ta chẳng khỏi sa vào mưu mô của họ. Cho nên những kẻ không có việc gì mà cũng đưa quà biếu nhất thiết không thể nhận" (sđd, tr. 119) đến những tội nặng: "bất trung với vua, bất nhân với dân" (hối lộ để cầu được miễn giảm lính và thuế, sđd, tr.71); "Nếu thấy họ đút lót nhiều mà nhất loạt hồ đồ, không phân biệt kẻ xấu người tốt, để kẻ ác lọt lưới, pháp luật không nghiêm, tội ấy thật lớn" (Thuyền bọn phỉ người nhà Thanh giả làm thuyền buôn hối lộ, sđd, tr.97). Kèm vào những luận tội ấy là thái độ của tác giả, thái độ của những con người chân chính "Nếu đợi họ lại có lễ vật lót tay rồi mới giải quyết thì ra thể thống gì nữa?" (Sđd, tr.90); "Nếu nhận lễ vật mà đề đạt lên thì có thể nói đó là hành động vô liêm sỉ (sđd, tr.37); "Kẻ thuộc hạ hối lộ cầu được sắp xếp cho những việc béo bở, thế mà ta nhận thật là đáng khinh bỉ" (sđd, tr.46)... Đáng khinh bỉ, đáng ghét, đáng xấu hổ, đáng phỉ nhổ; là hèn hạ, là bỉ ổi, là thiếu lương tâm, là bất nhân, bất nghĩa, bất nghì... Tất cả đều làm tổn hại đến âm đức. Tổng luận của Đặng Huy Trứ nhẹ nhàng như một lời thức tỉnh lương tâm nhưng sâu sắc vì đó là vẻ đẹp thiêng liêng của tâm hồn người Việt, là triết lý cộng đồng rất Việt Nam :

"Ta đã từng đốt hương thề nguyện đêm ngày gìn giữ mong trọn đời có thể không vi phạm năm điều cấm của thánh nhân. Con cháu ta ra làm quan, có ai phạm thì sẽ là hàng vô sỉ, sống không được vào từ đường, chết không được vào chầu tiên tổ. Trong họ có người hiền, có kẻ hư đốn, người trong họ phải giữ công tâm, cùng kiểm tra, bảo ban nhau. Không thể vì tình cốt nhục mà vị nể, nương nhẹ làm tổn thương đến gia pháp..." (Sđd, tr.125).

Gia pháp, gia phong đó cũng chính là gia bảo. Cần bảo vệ, cần phòng chống vẫn tốt hơn là cần phải tiêu trừ khi gia pháp "đã báo động cấp số nhân". Có lẽ vì vậy mà Đặng Huy Trứ - một mặt tỏ ra là một vị quan am tường luật pháp, định tội rất rõ sau mỗi kiểu mua bán lương tâm bằng những câu hỏi tu từ - tự vấn tự đáp để tự soi mình; ông còn là một vị quan nhân từ luôn chú trọng nêu những tấm gương sáng, những điển hình đẹp của Việt Nam, của nước ngoài, gần xa, để thức tỉnh lương tri:

"Ngưu Tăng Nhũ được phong hàm thị lang bộ Hộ. Lúc ấy Hàn Hồng vào làm việc trong triều. Sau cha con Hàn Hồng đều chết, các cháu còn nhỏ tuổi. Vua Mục Tông sai quan xem lại sổ sách trong nhà Hàn ở để giao lại cho gia đình. Trong sổ có ghi đầy đủ tên những người đã nhận lễ biếu. Duy chỉ có bên cạnh tên quan chức của Tăng Nhũ có chua một hàng chữ: "Ngày này tháng này, đã đưa biếu Thị Lang những thứ này, từng này, nhưng ông khước từ tất cả". Mục Tông xem sổ rất mừng. Ít lâu sau triều đình bàn chọn Thừa tướng. Vua nhắc đến Tăng Nhũ đầu tiên". (Sđd, tr.115).

Dĩ nhiên để có quan thanh liêm, thì phải có vua hiền tài. Chứ nhà dột từ nóc thì trắng đen lập tức sẽ lẫn lộn, xã hội sẽ điên đảo. Đời có người cầm cân nảy mực chính vì thế. Một trăm linh bốn điều mua bán lương tâm trong "Từ Thụ Yếu Quy" như một dòng chảy lạnh đến buốt xương, sưng tấy thịt, nứt toác da nhưng thật thấm thía tình người. Dù ông nói : "Tôi làm cuốn sách này chỉ để làm khuôn phép cho bản thân và con cháu, không dùng làm khuôn phép cho ai "song đó là sách của mọi nhà, sách gối đầu giường cho mọi người, đặc biệt nhất là sách của những ai được trao vào tay mình cái cân để nảy mực cầm cân cho thiên hạ.

Tâm sự của Đặng Huy Trứ là tâm sự của đời :
            "Mình thiệt, lợi dân, DÂN gắn bó
            Đẽo dân, mình béo, DÂN căm hờn
            Hờn căm, gắn bó tùy ta cả
            Duy chữ THANH, THANH đối thế nhân".

Cả một đời, ông tâm niệm :
            "DÂN KHÔNG CHĂM SÓC, CHỚ LÀM QUAN"

Hãy đến với "Từ Thụ Yếu Quy", bạn sẽ thấy như tay được nối dài, mắt được nhìn rộng - trong thời kỳ tham những đang là quốc nạn này.

V.T.Q
(127/09-99)

-------------------------
(*) Nxb Pháp lý và Hội khoa học lịch sủ Việt Nam, Hà Nội, 1992.

Đánh giá của bạn về bài viết:

0 đã tặng

Bày tỏ cảm xúc Mã QRCode

Bình luận (0)

Tin nổi bật

Giới thiệu các tác giả thuộc chi hội nhà văn Việt Nam tại Huế - Nhà văn Nguyễn Quang Hà

Nhà văn Nguyễn Quang Hà tâm sự với tôi rằng anh có hai món nợ rất lớn mà chắc đến khi nhắm mắt xuôi tay cũng không thể nào trả xong. Hai món nợ mà anh đang gánh trên đôi vai của mình là món nợ đối với nhân dân và món nợ đối với đồng đội. Gần bốn mươi năm cầm bút, anh đã viết 9 tập tiểu thuyết; 7 tập truyện ngắn, ký, truyện ký; 2 tập thơ cùng với hàng trăm bài báo cũng chỉ mong sao trả được hai món nợ ấy.
Hà Khánh Linh đi dưới trời hoa phượng

XUÂN CANGNhờ cuốn hồi ký nhỏ Ngày ấy Trường Sơn (Nxb Hội Nhà văn - Hà Nội - 2000) của Nguyễn Khoa Như Ý- tên khai sinh của Hà Khánh Linh, bạn đọc được biết đây là một nhà văn nữ có khí chất không bình thường. Một người con gái mảnh dẻ, nhưng có chí, mơ mộng, ham hành động, vì nghĩa lớn mà dấn thân vào nơi nguy hiểm.
Hà Minh Đức - tôi khao khát tìm hiểu cuộc sống

Sau Vị giáo sư và ẩn sĩ đường, Ba lần đến nước Mỹ, trong năm 2002, GS. Hà Minh Đức tiếp tục ra mắt bạn đọc tác phẩm Tản mạn đầu ô. Vậy là trong khoảng 5 năm, bên cạnh một khối lượng lớn những tác phẩm nghiên cứu, lý luận, phê bình, ông đã sáng tác 3 tập thơ và 3 tập bút ký. Đó là những con số mang nhiều ý nghĩa thể hiện sự "đa năng" của một đời văn tưởng đã yên vị với nhiều danh hiệu cao quý và hơn 30 tập sách nghiên cứu, lý luận, phê bình. Tản mạn đầu ô ra đời được dư luận chú ý, quan tâm. Sau đây là cuộc trao đổi giữa PGS. TS Lý Hoài Thu với GS. Hà Minh Đức xung quanh tập sách này.
Châu Thu Hà du lãm với "Khúc đêm"

HUỲNH HẠ NGUYÊN (Đọc tập thơ "Khúc đêm" của Châu Thu Hà - Nxb Thuận Hoá - 11/2002)...Thơ Châu Thu Hà mang đậm nữ tính. Khi trái tim biết cười, hay khi giàn giụa nước mắt, ta bỗng thấy quý sao những phút sống chân thành với cuộc đời, với mọi người. Châu Thu Hà không để trái tim mình tuột xuống phía bên kia triền dốc, chị cố bước tới và neo lại, để thấy mình được xẻ chia, được yêu chiều, xoa dịu...
Nhà thơ Hoàng Hưng nói về thơ trẻ

LÊ MỸ Ý (L.M.Y): Thưa nhà thơ, là một người có thể tạm gọi là thuộc thế hệ đi trước nhưng lại luôn "gây sốc" bằng những tác phẩm tìm tòi mới, chắc hẳn ông có quan tâm nhiều đến thế hệ thơ trẻ? Có thể có một nhận xét chung về thơ trẻ hiện nay chăng?NHÀ THƠ HOÀNG HƯNG (H.H): Tất nhiên là tôi rất quan tâm. Nhận xét chung của tôi về thơ trẻ bây giờ là đa số vẫn mang tính phong trào. Có thể nói là những người làm thơ trẻ vẫn đi theo một vết mòn của thế hệ trước, chưa thấy rõ những bứt phá, chỉ nổi lên một số tác giả theo cách lẻ tẻ.
Vi Thuỳ Linh - một thế giới không thể ngừng

Tại sao cô chỉ làm thơ tự do?- Trước hết, bởi tôi thích tự do. Tự do ở đây, được hiểu là: nói, làm, dám mơ ước và tham vọng tất cả những gì mình muốn, không bị tác động và chi phối bởi ai, bởi bất cứ điều gì.
Thơ Phan Huyền Thư - nằm nghiêng về cách tân

NGUYỄN THỤY KHA Đã là lạ tên một tác phẩm khí nhạc mang tực đề "Eo lưng" của nữ nhạc sĩ Kim Ngọc. Lại thu thú khi đọc tập thơ "Nằm nghiêng" của nữ thi sĩ Phan Huyền Thư. Một thế kỷ giải phóng của Việt Nam thật đáng kính ngạc.Cái cách giải phóng mình, phái yếu trong đó có mình của Phan Huyền Thư là sự độ lượng với cũ kỹ, là mỉa mai sự nửa vời, là quyết liệt lặng lẽ vươn tới cách tân theo một thế của “Nằm nghiêng”.
Văn Cầm Hải - hiện đại trầm tích cảm quan Việt

NGUYỄN TRỌNG TẠOCòn nhớ mùa Huế mưa 1992, Nguyễn Khắc Thạch và Ngô Minh đến nhà tôi chơi, mang theo bản thảo đánh máy tập thơ đầu tay của một tác giả mới 20 tuổi có tên là Văn Cầm Hải. Một cái tên lạ mà tôi chưa nghe bao giờ. Những bài thơ của anh cũng chưa hề xuất hiện trên mặt báo. Nguyễn Khắc Thạch và Ngô Minh đều nói rằng; "Thơ tay này lạ lắm. Ông xem thử".
Đọc thơ gặp người

NGUYỄN QUANG HÀNgồi đọc NGÀN NĂM SAU mà như đang ngồi nói chuyện tay đôi với Nguyễn Trọng Bính. Giọng thơ anh cũng cứ chân chất, yêu quê hương và say đời như chính con người anh. Từ thời chiến tranh, chúng tôi đã ở trong rừng với nhau. Cứ ngồi với nhau là bộc bạch hết. Một lá thư riêng, một rung động mới, chúng tôi cũng chia sẻ với nhau.
Ký ức phù sa

PHAN THÀNH MINHĐó cũng là tựa đề tập thơ rất dễ thương của Trần Tịnh Yên - nhà thơ của đất kinh kỳ thơ mộng thuở nào - thú thật là tôi đã vô cùng hạnh phúc khi nhận được tập thơ này do chính tác giả gởi tặng, dễ thương ở chỗ khổ giấy nhỏ nhắn, trình bày đẹp trang nhã, sách 80 trang với 46 bài thơ cũng mỏng mảnh như thế nhưng nhìn rất thơ, càng thơ hơn nữa khi chính tác giả tự viết lời phi lộ cho mình, tôi rất hợp với anh ở điểm này bởi lẽ chẳng ai có thể thay thế cho mình bằng mình để nói hộ những gì mình muốn nói...:...năm xưa qua ngõ sân đìnhcó người nhặt được mối tình ai rơi
“Thế giới tối đen” bí ẩn tuyệt đẹp

NAM NGỌC (Về tập truyện ngắn mới nhất của nhà văn Võ Thị Xuân Hà do Công ty Truyền thông Hà Thế liên kết NXB Phụ nữ xuất bản và phát hành quý I năm 2009)Tập truyện gồm 14 truyện ngắn, với những mô típ khác nhau nhưng cùng chung gam màu thấm đẫm chất liệu hiện thực. Tất cả đã tạo nên một chỉnh thể thống nhất mà ở đó các nhân vật dù xấu dù tốt cũng đều hướng tới cái đẹp, cái nhân bản của con người. Cách viết truyện lạ cùng với những chi tiết, tình tiết được lắp ghép một cách khéo léo, Võ Thị Xuân Hà đã một lần nữa gây ngạc nhiên cho người đọc bằng bút pháp ẩn không gian đa chiều của mình.
"Người đàn bà không hoá đá" - một cách hiện diện ở đời

BÍCH THUHơn một thập niên trước đây, với hai truyện ngắn Hồi ức của một binh nhì và Vết thương lòng, Nguyễn Thế Tường đã đoạt giải cao trong cuộc thi truyện ngắn do Tạp chí Văn nghệ quân đội tổ chức năm 1992 - 1994. Tôi còn nhớ một trong số các nhà phê bình đã thành danh của nhà số 4 Lý Nam Đế không kìm được cảm xúc của mình với chùm truyện dự thi của Nguyễn Thế Tường lúc ấy đã thốt lên: “Tôi thích truyện ngắn Nguyễn Thế Tường”. Từ đó đến nay, Nguyễn Thế Tường vẫn miệt mài viết và lặng lẽ ra sách. Người đàn bà không hoá đá là lần ra mắt thứ năm của anh.
Hải Bằng nhà thơ xứ Huế

HOÀNG VŨ THUẬT (Đọc “Trăng đợi trước thềm”, thơ Hải Bằng, NXB Thuận Hoá - 1987)Đổi mới là trách nhiệm vừa là bổn phận đang diễn ra sôi động trong đời sống văn học hôm nay. Nhưng ranh giới giữa cũ và mới không dễ dàng phân định khi đánh giá một tác phẩm văn chương nghệ thuật.
Trương Vĩnh Tuấn - Nỗi đau đời của thi sĩ

ĐINH NAM KHƯƠNG (Nhân đọc “ru em ru tôi” Thơ Trương Vĩnh Tuấn NXB: Hội nhà văn - 2003)Có một nhà thơ nổi danh thi sĩ, làm “quan” khá to ở báo văn nghệ. Nhưng chẳng bao giờ thấy ông vỗ ngực, ngạo mạn nói lời: “ta là quan đây” mà ông luôn dân giã tự gọi mình là hắn, xưng hô với bạn bè là mày tao: “...Hình như hắn là nhà quê Hình như hắn từ quê ra...” (Gốc)
Đọc tập thơ “Không thể đếm”

NGÔ MINHKhông thể đếm là tập thơ đầu tay của cây bút nữ Nguyễn Thị Thái người Huế, sống ở thành phố Buôn Ma Thuột vừa được NXB Thuận Hóa ấn hành. Tôi đã đọc một mạch hết tập thơ với tâm trạng phấn khích. Tập thơ có nhiều bài thơ hay, có nhiều câu thơ và thi ảnh lạ làm phấn chấn người đọc.
Thơ - sứ giả hòa bình

MINH KHÔICuối tháng bảy vừa qua, giáo sư ngôn ngữ và văn chương Wayne S.Karlin và nữ phóng viên Valerie, công tác ở một Đài phát thanh thuộc bang Maryland, Mỹ đã đến Huế tìm thăm nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ, để chuyển cho chị bản hợp đồng in ấn và phát hành tập thơ Green Rice (Cốm Non) do cơ quan xuất bản gửi từ Mỹ sang.
Đọc “Núi bà đen” của Larry Heinemann và “Cốm non” của Lâm Thị Mỹ Dạ.

FRED MARCHANTCó những vết thương chẳng thể nào lành lặn và có những nỗi đau chẳng bao giờ mất đi. Kinh nghiệm nhân loại khuyên ta không nên “chấp nhận” hay “bỏ đi” hay “vượt lên” chúng. Với một con người mà tâm hồn thương tổn vì đã làm cho người khác khổ đau hay chứng kiến nhiều nỗi đau khổ thì những câu nói như thế hoàn toàn vô nghĩa.
Khát vọng thơ ca và tình yêu

BÍCH THU (Đọc thơ Dòng sông mùa hạ của Hoàng Kim Dung. NXB Hội Nhà văn, 2004)Nhìn vào tác phẩm đã xuất bản của Hoàng Kim Dung, tôi nhận thấy ở người phụ nữ này có sự đan xen giữa công việc nghiên cứu khoa học với sáng tạo thi ca. Ngoài bốn tập thơ và bốn cuốn sách nghiên cứu về nghệ thuật đã in, với tập thơ thứ năm có tựa đề Dòng sông mùa hạ mới ra mắt bạn đọc, đã làm cán cân nghiêng về phía thơ ca.
Sự dịu dàng nữ tính nhìn từ góc độ văn hoá của tập truyện ngắn “Giao thừa”

ĐÔNG HÀVăn hoá và văn học bao giờ cũng có một mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Có thể thấy rằng văn học là một bộ phận của văn hoá, nó chịu sự ảnh hưởng của văn hoá. Khi soi vào một thời kì văn học, người đọc có thể thấy được những khía cạnh về phương diện đời sống văn hoá tinh thần của một thời đại, một giai đoạn của xã hội loài người.
Truyện ngắn Lê Khánh Mai

HÀ KHÁNH LINHViết được một câu thơ hay có khi phải chiêm nghiệm cả một đời người, hoàn thành một tập truyện, một tập thơ là sự chắt chiu miệt mài suốt cả quá trình, sau Đại hội nhà văn Việt Nam lần thứ VII Lê Khánh Mai liên tiếp trình làng tập thơ "Đẹp buồn và trong suốt như gương" (Nhà xuất bản Hội Nhà văn) và "Nết" tập truyện ngắn (Nhà xuất bản Đà Nẵng).