Thi pháp "so đũa ngắt dòng" trong Lục bát đồng dao
NGUYỄN KHẮC THẠCH
Không biết ngẫu nhiên hay cố ý mà tập thơ sẽ in riêng của nhà thơ Trần Lan Vinh lại mang tên với chữ đầu là Lục (sáu) – Lục bát đồng dao? Thôi thì cứ nói theo khẩu ngữ nhà Phật là tùy duyên nhưng điều quan trọng lại không phải ở phần cứng đó mà ở phần mềm hoặc không ở chỗ thể mà ở chỗ dụng của danh xưng.
Bởi vậy, có thể nói, tập thơ lục bát này, bằng phương pháp ngoại suy, từ chữ lục đã thấy rằng, nó là sự cảm biến tương liên giữa lục căn với lục trần, là sự khế hợp đồng cư giữa lục thức với lục dục qua sở niệm trì căn mật hạnh và tỉnh chỉ mật ngôn của chủ thể sáng tạo. Nếu chữ lục tách ra khỏi từ lục bát được “vận vào” nhiều nghĩa khác thì chữ bát đứng riêng cũng không kém. Trong tâm thức người đọc thuộc dòng văn hóa lịch sử phương Đông thì sự liên tưởng chữ bát có thể là Bát quái trong dịch lí hay Bát chánh đạo trong kinh điển Phật giáo đại thừa. Bát chánh đạo là con đường của pháp hành qua tám cửa ải nằm trên thân - khẩu - ý của con người mà bất cứ ai muốn giác ngộ giải thoát đều phải bước qua. Bước qua đó cũng có nghĩa là bước qua chính mình để ra khỏi lục đạo luân hồi sinh tử dự phần cảnh giới Niết Bàn. Như đã nói trên, nếu câu lục đang dùng dằng với đời thì câu bát lại dung dăng với đạo. Là một cấu trúc chỉnh thể của hình thức mang tính nội dung, Lục bát đồng dao vẫn là dấu trường ngân giáo nghĩa Phật thừa như tập Thiền mây mà tác giả Trần Lan Vinh đã cho ra mắt trước tập thơ này. Sơ chú về từ lục bát đại thể là thế, còn từ đồng dao dường như đơn giản hơn. Song ở đây, nó dễ bị y báo trong nghĩa đen của từ là lời bài hát truyền khẩu của trẻ em. Nhưng đâu phải vậy. Tập thơ vẫn dành cho người đọc mọi lứa tuổi, mọi đối tượng. Nó viên dung giữa cơ và lí, giữa lí và sự, giữa bình dân với bác học. Từ đó, với cú pháp đoạn chương thủ nghĩa, Lục bát đồng dao không chỉ là tên riêng (biệt tự) của tập thơ mà nó còn sở vọng định danh một thể loại văn học, một thể loại thơ như thế. Thơ Lục bát Việt Nam đã đạt đến mẫu mực và bất hủ như Truyện Kiều mà có lúc người ta đã khởi xướng suy tôn nó là quốc hồn của dân tộc. Nó là thể thơ đặc thù, trường thọ và luôn đồng hành với đời sống văn hóa nghệ thuật nước nhà. Dù vậy, trên hành trình cách tân cải dạng thơ, đã không ít người cố sức tìm tòi làm mới lục bát nhưng cũng chỉ luẩn quẩn trong bút pháp ngắt dòng, đảo vận chứ không Dám đem trần cấu dự vào bố kinh phá vỡ cấu trúc nguyên thủy của nó. Về mặt bố cục, dòng thơ từ một đến hai, ba, bốn, năm, sáu, bảy chữ đều được sử dụng và nó bất định, tùy cảm hứng và quan niệm thẩm mĩ của mỗi tác giả. Riêng Lục bát đồng dao của Trần Lan Vinh lại được đặt định trùng điệp theo hình thể mỗi dòng hai chữ, đều đặn. Như vậy, câu lục được ngắt thành ba dòng và đương nhiên câu bát là bốn dòng.
Con về
Theo tiếng
Mõ đưa
Lộc sen
Ai chấm
Lưa thưa
Mặt hồ
(Lộc sen)
Mặc dù khi đọc, theo thói quen, người ta thường nhiếp hơi theo sự ngắt dòng nhưng trọng âm vẫn rơi vào chỗ gieo vần. Cứ tiếp nối nhịp nhàng tương tục như một dòng chảy triền miên vọng vang âm hưởng làn điệu những khúc hát đồng dao. Có lẽ đây là chỗ khác biệt mang tính áp đặt khuôn mẫu theo nguyên tắc đồng đẳng nội tại của thi ca để manh nha một thể loại thơ mang tên Lục bát đồng dao. Ít nhất thì với sự biểu đạt bâng lâng ấy, tập thơ cũng đã diễn hóa được một hình thức mới lạ cho lục bát. Ngoài thủ pháp ngắt dòng, thảng hoặc đôi chỗ cũng có kết hợp với sự vắt dòng. Vắt dòng vốn không có gì mới so với thi ca Việt Nam nhưng nó được coi như một đặc trưng của thơ Tân hình thức ở phương Tây.
Khuyết đầy
Hỏi cõi
Đa đoan
Nợ thương
Nợ nhớ
Nợ hoan
Hỷ cười
(Tìm thanh tao)
hoặc
Trời quang
Lại sợ
Sương mù
Trời mưa
Lại sợ
Nắng lừ
Đừ say
(Nọ kia)
Trong tập không ít những câu thơ hay, những biểu tượng thơ ngơ ngác, ngỡ ngàng, bàng bạc một không gian thiền na tĩnh mạc.
Bước về
Cát vỡ
Chân chim
Già nương
Bóng gậy
Nắng chìm
Vạt sương
(Cháu gọi bà)
hoặc
Bút nghiên
Bao sái
Tam tòa
Gió dâng
Sen Trắng
Mõ đà
Tụng sương
(Gieo đồng)
Lục bát đồng dao nói riêng và thơ Trần Lan Vinh nói chung không bị tạp nhiễm bởi những tập khí khinh khi ngã mạn của tri thức như trò chơi trí tuệ thi ca ở nền văn minh kỹ trị. Với thơ, sự trình diễn những biến ảo của tri thức không bao giờ vượt khỏi giới hạn của những gì đã biết và cũng không bao giờ chạm vào được những gì đang là. Cái đã biết là vay mượn sự cũ mòn, cái đang là là sự trực khởi trực giác hiện tiền nên luôn mới lạ. Thơ Trần Lan Vinh thuộc dòng trực giác. Trực giác là sự biết không nhân danh một bản ngã nào hay sự biết không có ý thức quy ngã rằng ta đang biết . Ta đang biết là thuộc tính của cái thức phân biệt và nó luôn đồng lõa đồng hành với cái tôi/ bản ngã. Bản ngã vốn không có thật nên cái tôi đại diện cho nó cũng chỉ là sự hư cấu của hư cấu. Nói theo quan niệm giáo lí đại thừa thì đó là một cơ chế giả hợp giả danh. Thơ trữ tình cũng như thơ tự sự, cái tôi bản ngã thường được cấu hình ngôn ngữ với cú pháp đại từ nhân xưng số ít ngôi thứ nhất. Trong thi phẩm Trần Lan Vinh không thấy cái tôi nhân xưng này. Nó mô phỏng nét đặc trưng của nghệ thuật vô ngã. Nghệ thuật vô ngã là một khoảng trống mơ hồ chủ thể gây hiệu ứng cộng sinh đối với những người thụ hưởng. Hầu như các tác phẩm lớn, về mặt tu từ chữ tôi được ẩn dấu đâu đó như một chiêu thức quyền biến để người đọc thời duyên tùy nghi chia sẻ. Khi thi hào Nguyễn Du thốt lên Đau đớn thay phận đàn bà thì cái tôi nào đau? Phải chăng là chúng ta - tất thảy những người đọc đồng cảm đều đồng thanh tương ứng? Cái vô ngã ấy đôi khi lại được hoán dụ bằng cái ta huyễn tượng “Ta thấy em trong tiền kiếp với cọng buồn cỏ khô”như trong tình khúc Rừng xưa đã khép của Trịnh Công Sơn hoặc “Nhắc chi ngày xưa đó đến xe buồn lòng ta” trong Thiên Thai của nhạc sĩ Văn Cao. Nó gợi ra một cảm giác nao nao, dùng dằng, quyến niệm. Bởi vậy, ma lực truyền cảm, lay động ở nghệ thuật vô ngã dường như là vô ngại. Con đường nghệ thuật nhân loại đi từ vô ngã qua bản ngã rồi lại về vô ngã. Nếu vô ngã khởi đầu bước vào bản ngã thì vô ngã sau cùng lại bước ra từ bản ngã. Điều này, nó tương ưng với cảm thức của thiền nhân. Khi chưa tu thì thấy sông là sông, núi là núi. Khi vào tu thì thấy sông không là sông, núi không là núi. Khi tu xong rồi lại thấy núi là núi, sông là sông.
Rõ ràng nghệ thuật vô ngã thuộc về tâm chứ không thuộc về trí. Dòng thơ Trần Lan Vinh không mang dấu ấn của trí năng bởi nó được bừng nở trong tuệ giác. Đấy cũng là đặc trưng của thơ cội nguồn, thơ truyền thống. Thơ hiện đại hay hậu hiện đại thường được phóng chiếu từ tri kiến mà tri kiến là cái thấy sự vật hiện tượng một cách phiến diện, không thật như chính nó bởi sự phủ dụ và khúc xạ của các quan năng phàm tục lục thức trong chủ thể sáng tạo. Nếu thơ là sản phẩm của tri kiến thì chẳng khác gì những sinh linh được phôi thai bởi công nghệ nhân bản vô tính. Nhà triết học, nhà nghiên cứu khoa học nhân văn lỗi lạc người Nga M. Bakhatin từng mỉa mai rằng đấy là sự đề cao “con điếm trí óc”. Hệ hình nghệ thuật tân thời coi thơ là một hành vi chính trị cao quý phản ảnh hiện thực khách quan như một trò chơi. Quan niệm “trò chơi” ở đây dễ chấp nhận với bách tính bởi nội hàm co dãn và tính chất cởi mở của nó. Lẽ vậy, thơ Trần Lan Vinh - một dòng thơ sạch đã giải thoát tri kiến và tịnh hóa tự ngã cũng có thể thông dự vào trò chơi huyền viễn này. Dẫu rằng nó chỉ là tiếng ú ớ mê sảng như cơn mộng du diễu hành những cảm hứng hư không. Nhưng hư không là thực tướng của vạn vật, là phương tiện thiện xảo bản nhiên kết nối cùng thực tại. Nếu hỏi tác giả thơ là gì thì chắc chị cũng chỉ có câu trả lời như Blaga Dimitrova đã viết trong Ngày phán xử cuối cùng Ôi, nếu biết thơ là gì thì cả đời tôi, tôi chẳng đau khổ thế này. Quả vậy, khổ không chỉ là phẩm chất hay căn bệnh của những kẻ đa mang mà nỗi đời xưa nay vốn vậy. Khổ là một trong bốn chân lí (Tứ diệu đế) mà Đức Phật đã chỉ rõ. Dù chia ra tam khổ hay bát khổ thì cũng thế. Cổ Đức nói Khổ hải vô biên, hồi đầu thị ngạn (Biển khổ mênh mông, quay đầu lại là bờ) nhưng với nhà thơ, với những người Đã mang lấy nghiệp vào thân thì dù biết thế, họ vẫn cứ bơi, bơi như triền sóng biết nửa vời tan vỡ vẫn dâng lên...
Lục bát đồng dao của Trần Lan Vinh là sự thể nghiệm cách tân truyền thống bằng thi pháp so đũa ngắt dòng, cứ từng đôi, từng cặp, hai chữ trên một dòng. Đây không phải tác giả chiểu theo mốt thời thượng của nghệ thuật sắp đặt hay trình diễn mà chỉ là sự tùy kì tự nhiên. Và dù sao, chị cũng đã dọn ra mâm cỗ với bát đũa riêng của chính mình trong lâu đài thơ cổ kính trang nghiêm.
N.K.T
(SH314/04-15)
![QR Code](/qrcodes/thi-phap-"so-dua-ngat-dong"-trong-luc-bat-dong-dao.png)
Tải mã QRCode
.png "Địa danh học và việc nghiên cứu địa danh các tỉnh Trung Trung Bộ")
-
NGÔ TỰ LẬP(Tiếp theo TCSH số 127/9-99)
-
NGÔ TỰ LẬP1.Platon nói rằng không thể có sự bình đẳng của những kẻ vốn không bình đẳng về mặt năng lực tự nhiên. Đó là xã hội người, nhưng chúng ta cũng có thể nói tương tự như vậy về xã hội từ ngữ.
-
ĐÀO DUY HIỆP “Hội làng mở giữa mùa thu Giời cao gió cả giăng như ban ngày” (Nguyễn Bính)
-
YURI BONDAREVTên tuổi của nhà văn Nga Yuri Bônđarép rất gần gũi với bạn đọc Việt Nam qua những tác phẩm nỗi tiếng của ông đã được dịch ở ta vào thập kỷ 80 như: "Các tiểu đoàn xin chi viện", "Tuyết bỏng", "Bến bờ", "Lựa chọn", "Trò chơi"... Là một trong những nhà văn Xô Viết hàng đầu miêu tả hùng hồn và chân thực chủ nghĩa anh hùng cách mạng của quân và dân Liên Xô trong cuộc chiến tranh vệ quốc thần thánh chống phát xít Đức 1941- 1945, Bônđarép đã được phong Anh hùng lao động xã hội chủ nghĩa, được tặng giải thưởng Lênin, các giải thưởng Quốc gia, giải thưởng Lép Tônxtôi và M.Sôlôkhốp, giải thưởng toàn Nga "Xtalingrát"...
-
TRẦN ĐÌNH SỬVăn học Trung Quốc trong cơ chế thị trường đã có những biến đổi khá lớn. Theo các tác giả của sách Văn học Trung Quốc thế kỷ XX xuất bản tại Quảng Châu năm 1988 có thể nắm được một đôi nét diện mạo, chứng tỏ văn học Trung Quốc không còn có thể tồn tại theo phương thức cũ. Cơ chế thị trường đã làm cho nhà văn và nhà phê bình phải suy tính lại về sách lược sinh tồn và phương hướng phát triển nghề nghiệp.
-
ĐOÀN TUẤNThạch Lam qua đời cách đây đã hơn nửa thế kỉ. Ông để lại cho chúng ta một khối lượng tác phẩm không lớn nhưng chúng đã trở thành một mẫu số vĩnh hằng trong văn học Việt Nam. Tiếc rằng chúng ta đã không thể lưu giữ một bức chân dung nào của Thạch Lam. Thậm chí mộ ông được chôn cất nơi nào, cũng không ai biết.
-
NHẬT CHUNG (Đọc bài thơ XÓM LỤT của anh Phạm Xuân Phụng)Anh Phụng là bác sĩ ở Bệnh viện Trung ương Huế. Tôi tìm hết trong tuyển tập HAI THẬP KỶ THƠ HUẾ, chỉ duy nhất bài thơ này viết về cảnh lụt lội hàng năm vẫn xảy ra ở mảnh đất nghèo khó. Trong những ngày đau buồn, khi nước vừa rút, trắng bợt trước mắt tôi những bài thơ tình èo uột nỉ non ẻo lả, và đứng dậy trước mắt tôi một bài thơ XÓM LỤT.
-
PHONG LÊBến không chồng - Giải thưởng Hội Nhà văn năm 1991 đưa nhanh Dương Hướng lên một vị trí cao trong thành tựu văn học Đổi mới. Không thuộc đội ngũ “tiền trạm” xuất hiện từ đầu những năm 80 như Ma Văn Kháng, Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu và Nguyễn Mạnh Tuấn (sinh năm 1948) - người cùng thế hệ với anh (sinh 1949), đến tuổi 40 mới bắt đầu trình làng với tập truyện ngắn Gót son (1989), thế mà chỉ 2 năm sau, Dương Hướng bỗng trở thành một “tên tuổi” với Bến không chồng, góp mặt cùng Mảnh đất lắm người nhiều ma của Nguyễn Khắc Trường, Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh làm nên một bộ ba sáng giá trong văn học mở đầu thập niên 90, năm năm sau khởi động của công cuộc Đổi mới.
-
HÀ QUANG MINHLTS: Liệu có phải văn hóa chỉ đơn thuần là văn hóa hay nói cách khác là chỉ chứa đựng các yếu tố văn hóa không? Câu trả lời chắc chắn là không. Văn hóa mang cả trong nó tính chính trị và kinh tế. Trong khuôn khổ bài viết này, chỉ nhắc tới tính kinh tế trong văn hóa mà thôi nhưng hy vọng nó sẽ đóng góp nhiều cho công cuộc xây dựng một xã hội văn minh hơn, công bằng hơn.
-
ĐỖ LAI THÚYVề Kinh Bắc với những hội hè, chùa chiền, với đồng chiều cuống rạ, dây bìm bìm, bí lông tơ, giun đất, con gà trụi, châu chấu.. làm người đọc nhớ đến dòng thơ viết về nông thôn, nhất là thơ Nguyễn Bính. “ Trong các nhà thơ cùng thời viết về nông thôn như Bàng Bá Lân, Anh Thơ, Đoàn Văn Cừ... có lẽ chỉ có Nguyễn Bính là nhận thức sâu sắc được sự thay đổi của thôn quê trước “ cuộc xâm lăng” của đô thị.
-
TRẦN VĂN TOÀN - NGUYỄN XUÂN DIÊN1. Ảnh hưởng của Thơ Đường đối với Thơ Mới là một vấn đề từ lâu đã được đề cập tới. Ngay từ năm 1942, Hoài Thanh- Hoài Chân trong Thi nhân Việt Nam mặc dù giành nhiều trang để miêu tả ảnh hưởng của thơ Pháp (đặc biệt là trường phái Tượng trưng) nhưng các ông đã trân trọng và có một chút hứng thú đặc biệt về ảnh hưởng của Thơ Đường đối với Thơ Mới (điều này được bộc lộ qua công phu miêu tả, khảo cứu và cụ thể hơn từ chính số lượng trang viết). Khi phân chia các dòng mạch Thơ Mới, Hoài Thanh- Hoài Chân nói tới dòng mạch chịu ảnh hưởng của thơ Pháp, dòng mạch mang tính cách Việt, đồng thời cũng nói tới dòng mạch chịu ảnh hưởng từ Đường thi.
-
HOÀNG NGỌC HIẾN…Trong thời kỳ đổi mới xuất hiện nhiều tác phẩm cảm hứng phê phán rất mạnh. Có những quan điểm và giọng điệu phê phán rất khác nhau: xót xa và lo thương, căm uất và hằn học, tỉnh táo và điềm đạm... Cảm hứng phê phán mang tinh thần hài hước khoan hòa sẽ tạo một vị trí đặc biệt cho Nguyễn Việt Hà trong văn xuôi Việt Nam đương đại…
-
ALEXANDER GENISTrên thị trường Mỹ đã xuất hiện những cuốn sách điện tử đầu tiên. “Softbook” - một đĩa điện tử có màn hình bọc da. Sức chứa - 100 000 trang, trọng lượng - 15 kg, giá cả - 300 đôla cộng 10 đôla kết nối mỗi tháng. “Paketbook” giá 500 đôla, nhưng đi kèm với nó phải có máy tính cá nhân. “Dedicate Reader” - một sổ tay điện tử. Nó giống như một cuốn sách thực sự, có một màn hình kép chứa các bản vẽ, bản đồ, sơ đồ, bảng biểu. Giá là 1500 đôla. Như kinh nghiệm cho thấy, không ai thích đọc văn bản theo màn hình, vì thế tại viện nghiên cứu “Media-lab” người ta đang tìm cách chế tạo thứ “mực điện tử” - những cái bao hết sức nhỏ có thể tùy theo cường độ và hướng của dòng điện sắp xếp lại với nhau để tạo thành văn bản. Theo cách đó, gần như loại sách bằng giấy thông thường có thể được in lại - thay một nội dung này bằng một nội dung khác. Tờ “New York Times” viết: “Ngay giờ đây đã thấy rõ sách điện tử là điều tất yếu. Nếu như không phải là sự thay thế sách in, thì cũng là sự luân phiên nó”. (Theo báo chí)
-
TRẦN ANH PHƯƠNGCầm trên tay tập thơ "Người hái phù dung" của Hoàng Phủ Ngọc Tường tôi như đọc với chính mình giữa đêm khuya lặng lẽ bên ngọn đèn. Cảm nhận đầu tiên về thơ anh không phải thơ để đọc giữa chốn đông người hay ở trong hội trường lớn, thơ anh chỉ đến với người đọc khi chỉ còn lại một mình đối diện với chính mình, tìm lại mình trong những con chữ lan toả như từng đợt sóng, xâm chiếm choáng ngợp lòng người...
-
TRẦN THIỆN KHANH Inrasara nhập cuộc văn chương từ rất sớm. Ngòi bút của Inrasara chạm được vào những vấn đề cốt tử của nghệ thuật. Inrasara đã sống thực sự với đời sống văn chương đương thời.
-
HUYỀN SÂM - NGỌC ANH 1. Umberto Eco - nhà ký hiệu học nổi tiếng.Umberto Eco chiếm một vị trí rất đặc biệt trong nền lý luận đương đại của Châu Âu. Ông là một triết - mỹ gia hàn lâm, một nhà ký hiệu học uyên bác, một tiểu thuyết gia nổi tiếng và là giáo sư danh dự của trường Đại học Bologne ở Italia. Tư tưởng học thuật của ông đã tác động mạnh mẽ, tích cực đến đời sống trí tuệ của sinh viên và giới nghiên cứu trong suốt nửa thế kỷ qua. Ông có mặt trong danh sách của hai mươi nhà tư tưởng đương đại lớn nhất thế giới, và cũng là ứng cử viên thường trực của Viện Hàn lâm Thụy điển về việc bình chọn giải Nobel văn học.
-
ĐỖ NGUYỄN VIỆT TƯ (Nhân đọc thơ Hoàng Vũ Thuật)Trong con người cũng như trong vũ trụ luôn luôn hiện diện một mâu thuẫn bất biến, nhờ cái khối mâu thuẫn này mà nó tồn tại, phát triển và trở nên thống nhất. Con người luôn đi tìm chính mình trong một cuộc phiêu lưu vô định, không bao giờ bằng lòng với những cái đã có, bản ngã lúc nào cũng thôi thúc sáng tạo để tìm ra cái mới. Nhà thơ luôn đồng hành với cuộc phiêu lưu của những con chữ để đi đến những miền đất lạ, những vùng cảm xúc.
-
NGUYỄN KHOA BỘI LANSau mấy tháng mưa tầm tã và lạnh thấu xương, qua đầu tháng chạp âm lịch, toàn khu Hạ Lào bắt đầu tạnh. Mặt trời lại hiện ra đem ánh sáng sưởi ấm những khu rừng bạt ngàn từ Trường Sơn lượn xuống. Ở các suối nước không còn chảy như thác đổ, ở Xê Công dòng nước cũng đã trở lại hiền hòa. Các con đường lớn, đường nhỏ bắt đầu khô ráo.
-
TRẦN ĐƯƠNGTôi được làm quen và có quan hệ cởi mở với nhà thơ Tố Hữu từ mùa thu năm 1973, sau khi ông dẫn đầu Đoàn đại biểu Đảng ta đi dự Đại hội đại biểu Đảng Cộng sản Đức (DKP) họp tại thành phố cảng Hăm-bugr). Từ miền Tây, ông sang Béc-lin, Cộng hòa Dân chủ Đức, theo lời mời của Bộ chính trị Đảng xã hội chủ nghĩa thống nhất Đức (SED) với mục đích thăm, nghiên cứu và trao đổi về công tác tư tưởng giữa hai Đảng.
-
TRẦN THÁI HỌCĐến nay, vấn đề giá trị nghệ thuật không còn là vấn đề thời sự được nhiều người trong giới phê bình quan tâm bàn cãi. Sự lắng lại trong không khí phê bình về vấn đề này, vốn đã trải qua một thời kì tranh luận sôi nổi kéo dài hàng chục năm trên văn đàn gắn liền với những quan điểm triết học và mỹ học khác nhau, thậm chí đối lập nhau.
.png)
.png)
